ΧΙΛΙΟΜΟΔΙ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ:ΣΠΟΥΔΑΙΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΗΣ ΕΛΕΝΑΣ ΚΟΡΚΑ

Απίστευτη αρχαιολογική ανακάλυψη, με σπουδαία και πλούσια ευρήματα βγήκαν στο φως, από την Προϊσταμένη της Γενικής Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Δρ. Ελένη Κόρκα, στο Χιλιομόδι της Κορινθίας.

Συγκεκριμένα, αποκαλύπτονται για πρώτη φορά κατάλοιπα της αρχαίας πόλης Τενέας (περιοχή της Κορίνθου), που παραπέμπουν στους Ελληνιστικούς και Ρωμαϊκούς χρόνους.
Αναλυτικότερα, από την ομάδα της έμπειρης Αρχαιολόγου, Έλενας Κόρκα, ανασκάφθηκε τμήμα κτηρίου με επιμέρους χώρους και πηγάδι. Σε έναν εξ’ αυτόν εντοπίστηκαν τμήμα γυναικείου ειδωλίου, αγγεία και νομίσματα.

Η Αρχαιολόγος Έλενα Κόρκα

Σε άλλο χώρο, αποκαλύφθηκε μαρμάρινος αντίχειρας από άγαλμα φυσικού μεγέθους, ακέραιη πυξίδα, χρηστικά αγγεία καθώς και πλήθος σπάνιων νομισμάτων.

Αξιοσημείωτο για τη συγκεκριμένη αρχαιολογική έρευνα, είναι η αποκάλυψη δίχωρου ταφικού υπέργειου μνημείου Ρωμαϊκών χρόνων, σπάνιο για την Κορινθία, το οποίο αποκαλύπτεται από το χώρο της εισόδου, αφού εντοπίστηκαν, από τους αρχαιολόγους, ίχνη καύσης και ενταφιασμοί παιδικών ταφών πλούσιοι κτερισμένοι με λύχνους, αγγεία, γυάλινα μυροδοχεία, νομίσματα κ.α.

Νοτιοανατολικά του μνημείου εντοπίστηκε πηγάδι το βάθος του οποίου φτάνει στα 15,30μ., όπου υπάρχει νερό ακόμη και σήμερα.Στο χώρο της αρχαίας οδού έγιναν τομές όπου αποκαλύφθηκαν τμήματα της υποδομής της και νομίσματα.
Μεταξύ των ευρημάτων που βγήκαν στο φως είναι, χάλκινα νομίσματα, χρυσή δανάκη από νόμισμα Σικυώνας (περιοχή της Κορίνθου), οστέινα κοσμήματα κ.α.

Τέλος, από την επιφανειακή έρευνα εντοπίστηκε πλούσιο οικοδομικό υλικό μεταξύ των οποίων ένα κιονόκρανο, νομίσματα και κεραμική, προσδιορίζοντας με τον τρόπο αυτό σε μεγάλο πλέον βαθμό τον οικιστικό ιστό της πόλης.
Η ανασκαφική έρευνα στην Αρχαία Τενέα από την Αρχαιολόγο Έλενα Κόρκα διεξάγεται εδώ και 5 χρόνια και συνεχίζεται με μεγάλη επιτυχία. Τα αποτελέσματα της είναι ελπιδοφόρα και εντυπωσιακά, αφού τα ευρήματα που βγαίνουν στο φως καθημερινά, ίσως αλλάξουν το χρονολογικό διάγραμμα της περιοχής.

Η φήμη της σπουδαίας αρχαιολογικής ανακάλυψης στην Κόρινθο δεν άργησε να φτάσει και στο εξωτερικό.Σπουδαίοι καθηγητές από ξένα πανεπιστήμια του κόσμου καταφτάνουν καθημερινά για να δουν και να μελετήσουν από κοντα τα μοναδικά ευρήματα που βγαίνουν στο φως από την αρχαιολογική ομάδα της Έλενας Κόρκα.
Δεν είναι τυχαίο άλλωστε, ότι στη συγκεκριμένη αρχαιολογική έρευνα συμμετέχουν και εκπαιδεύονται Έλληνες και ξένοι φοιτητές από αρχαιολογικές σχολές του εσωτερικού και του εξωτερικού καθώς και του Πολυτεχνείου της Αθήνας.
Περιμένουμε να θαυμάσουμε κάποια στιγμή τα ευρήματα
στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αρχαίας Κορίνθου, όπου βρίσκονται και οι Δίδυμοι Κούροι της Τενέας.

ΒΙΝΤΕΟ για την  Αρχαία Κόρινθο και τις ανασκαφές
πίσω στο 1945!

η Αρχαία Τενέα είναι πλέον το αρχαιολογικό διαμάντι της Ελλάδας, το οποίο θα μας απασχολεί και θα μας εκπλήσσει ευχάριστα τα επόμενα χρόνια.

ΠΗΓΗ
fimes.gr

BAΣΣΕΣ ΗΛΕΙΑΣ Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ-ΣΠΑΝΙΟ ΒΙΝΤΕΟ

Ο σκηνοθέτης (Jean-Daniel Pollet) μαγεύτηκε και είπε ότι αυτός ο ναός υπήρξε το κέντρο του κόσμου για κείνον. Έτσι λοιπόν τον κινηματογράφησε με ρυθμό ιερής τελετουργίας και το αποτέλεσμα αντάμειψε τις προσπάθειες του.
Ο ναός είναι κτισμένος κυρίως με ασβεστολιθική πέτρα και είναι χωρίς το άγαλμα του θεού Απόλλωνα.

«Εδώ μπορείς να υπάρξεις»

Χαρακτήρισε τον τόπο ως άκρον άωτον της μαγείας και για μια δεκαετία τον θεωρούσε το κέντρο του κόσμου. Τον επισκέφθηκε πολλές φορές και τρεις ταινίες του έχουν αναφορές στο ναό του Επικούρειου Απόλλωνα. Η μία από αυτές «Βάσσες» είναι αφιερωμένη στο ναό. Πρόκειται για ένα κινηματογραφικό ποίημα. Ο ίδιος ο σκηνοθέτης έχει περιγράψει ως εξής τη σχέση του με τις Βάσσες:
«Πρωτοείδα το ναό των Βασσών κάνοντας το γύρο της Μεσογείου. Πρέπει λοιπόν να πω γιατί έφυγα, γιατί έκανα αυτόν το γύρο. Είχα επισημάνει το ναό σε μια λιθογραφία (όχι φωτογραφία) κάποιου βιβλίου, γιατί έγραφε ότι ήταν ο μόνος κτισμένος στα υψώματα της Πελοποννήσου και χωρίς θέα στη θάλασσα.

Έγραφε, επίσης, ότι αυτός ο ναός ήταν το τελευταίο έργο του αρχιτέκτονα του Παρθενώνα. Αυτό το έργο, μέσα στις μικροσκοπικές του διαστάσεις σε σύγκριση με τον Παρθενώνα, δίνει την εντύπωση κάποιου που γέρασε, που δεν έχει πια αλαζονεία, που σχεδόν δεν είναι πια Ελληνας, αλλά ξέρει μόνο να κτίζει σαν Ελληνας.

Άλλωστε, οι πέτρες που χρησιμοποιήθηκαν για να κτιστεί αυτός ο ναός, εξορύχτηκαν απ” αυτήν εδώ την ίδια περιοχή· βλέπει κανείς καλά ότι είναι γκρίζες σαν τις άλλες που είναι τριγύρω. Σε άλλους ελληνικούς ναούς χρησιμοποιήθηκε ένα συγκεκριμένο μάρμαρο, από ένα συγκεκριμένο λατομείο, αλλά πιστεύω ότι όλα είχαν πάνω-κάτω την ίδια προέλευση, το ίδιο χρώμα, την ίδια πυκνότητα και την ίδια αντοχή.

Για τις Βάσσες, σίγουρα υπάρχουν στοιχεία – θα μπορούσα να γνωρίζω περισσότερα αν είχα μελετήσει την ιστορία του ναού πιο εμπεριστατωμένα. Οπωσδήποτε, κάπου θα είναι γραμμένα. Αυτό που συγκράτησα, είναι ότι κτίστηκε για να ξορκίσει ένα λιμό, μιαν αρρώστια (ίσως πανούκλα) που, εκείνη την εποχή, είχε ρημάξει την περιοχή. Είναι πολλές οι ενδείξεις που ενισχύουν αυτή την εικασία, αλλά δεν τις θυμάμαι πια.

Θυμάμαι, όμως, άλλη μια ιδιαιτερότητα: συνήθως, στο κέντρο κάθε ναού υπάρχει μια θέση όπου μπαίνει ένα άγαλμα: το άγαλμα κάποιου θεού στον οποίο υποτίθεται ότι είναι αφιερωμένος ο ναός (Απόλλων κ.λπ.). Ε, λοιπόν, στις Βάσσες δεν υπήρχε τέτοιο βάθρο. Σκέφτηκα ότι μπορεί να πρόκειται για κάποιο είδος αθεϊστικού ναού, αλλά μάλλον αεροβατούσα.
Μου είπαν ότι όλοι οι ελληνικοί ναοί είχαν τον ίδιο προσανατολισμό – αυτός εδώ, όμως αποτελεί εξαίρεση. Είναι ένα από τα λίγα μέρη στα οποία ξαναγύρισα (τουλάχιστον επτά φορές· τις πέντε, μάλιστα, χωρίς μηχανή). Είναι ένας τόπος που σου μιλάει, που ο Sollers λέει ότι είναι γεμάτος απ” τα λόγια των νεκρών, κι οι νεκροί τού μιλάνε, του λένε δίχως άλλο τα ίδια πράγματα – σαν ηχώ.

Κινηματογράφησα αυτόν το ναό μια φορά, στα γρήγορα, δύο ή τρία πλάνα για τη Μεσόγειο, και μετά από δύο χρόνια ξαναγύρισα στις Βάσσες για μια ταινία μικρού μήκους. Είχε συννεφιά -πράγμα σπάνιο. Το γύρισμα κράτησε δύο μέρες».
Αυτή η ταινία που γυρίστηκε το 1964 και το 1965 βραβεύτηκε στη Μπιενάλε Παρισίων, δεν προβλήθηκε ποτέ στις κινηματογραφικές αίθουσες. Η προβολή της στην εκδήλωση «Επικούρειος Απόλλωνας υπό το σεληνόφως» ήταν μια από τις σπάνιες και σε συνδυασμό με τον τόπο όπου γυρίστηκε και είναι αφιερωμένη, αποτέλεσε μοναδική εμπειρία για τους θεατές.

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ

Ο ΝΑΟΣ ΕΤΣΙ ΟΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΕΡΑ

ΚΙ ΕΝΑ ΒΙΝΤΕΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΙΑΝΝΗ ΣΕΡΒΕΤΑ 

Γιάννης Σερβετάς - Giannis Servetas (official)

ΠΗΓΗ άρθρου-Bίντεο

arxaia-ellinika.blogspot.gr

πηγή φωτογραφιών

Google
Γιάννης Σερβετάς - Giannis Servetas (official)

Για παρόμοια άρθρα κάντε ΚΛΙΚ 

στα arxaia-ellinika.blogspot.gr

Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς: «Πόλ(ε)ις» 22-24 Σεπτεμβρίου 2017

Δράσεις συνεργασίας για τον εορτασμό
των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς

Το Μουσείο Περιβάλλοντος Στυμφαλίας του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ), η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κορινθίας και το Ιστορικό-Λαογραφικό Μουσείο Κορίνθου (Ι.Λ.Μ.Κ.) συμπράττουν για την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κορινθίας και οργανώνουν από τις 22 Σεπτεμβρίου μέχρι και τις 24 Σεπτεμβρίου, δράσεις ενημέρωσης και ψυχαγωγίας, για σχολικές ομάδες και ενήλικο κοινό.

Ξύλινη βάρκα,Λίμνη Στυμφαλίας.Συλλογή ΠΙΟΠ,Μουσείο περιβαλλοντος Στυμφαλιας.

Οι εκδηλώσεις, με γενικό τίτλο «Η διαχρονία του στολισμού ως αντανάκλαση εξέλιξης πόλεων στην Κορινθία», υλοποιούνται με αφορμή τον φετινό εορτασμό των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς (ΕΗΠΚ), με θέμα «Πόλ(ε)ις». Επιλεγμένα αρχαιολογικά ευρήματα αναδεικνύονται ως επιμέρους θεματικά σύνολα των μόνιμων εκθέσεων και γίνονται αφορμή για γνωριμία με τις πόλεις και τους ανθρώπους του παρελθόντος της Κορινθίας, μέσα από την παραγωγή και τις χρήσεις των κοσμημάτων.

Κάπα χειροποίητο ένδυμα,Στυμφαλία.Συλλογή ΠΙΟΠ,Μουσείο περιβαλλοντος Στυμφαλιας.

Αναλυτικά:
Παρασκευή 22/9
👪Αρχαιολογικό Μουσείο Κορίνθου (ώρες9:30-10:30 και 10:45-11:45)
Θεματική περιήγηση για σχολικές ομάδες (έως 25 μαθητές).
Απαραίτητη η προσυνεννόηση με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κορινθίας (καθημερινά, εκτός Σαββάτου-Κυριακής, και ώρες 9:00 έως 15:00, στο τηλέφωνο 2741032630, εσωτερικό 227, Αριστείδης Τσίρτσης).
👪Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο Κορίνθου (ώρες10:00-11:00 και 11:10-12:10)
Θεματική περιήγηση για σχολικές ομάδες.
Απαραίτητη η προσυνεννόηση με το Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο Κορίνθου (καθημερινά, εκτός Δευτέρας, και ώρες 08:30-14:00, στο τηλέφωνο 27410 25352).

Τσαρούχια χειροποίητα δερμάτινα.

Στυμφαλία.Συλλογή ΠΙΟΠ,Μουσείο περιβαλλοντος Στυμφαλιας.

👪Μουσείο Περιβάλλοντος Στυμφαλίας(ώρες10:00-11:00 και 11:10-12:10)
«Σύμβολα και συμβολισμοί στην ακρόπολη της Αρχαίας Στυμφάλου»

Θεματική περιήγηση για σχολικές ομάδες.
Απαραίτητη η προσυνεννόηση με το Μουσείο Περιβάλλοντος Στυμφαλίας (καθημερινά, εκτός Τρίτης, και ώρες 10:00-18:00, στο τηλέφωνο 27470 22279).

Κυψέλη ξύλινη,εξοπλισμός Μελισσοκομίας.

Στυμφαλία.Συλλογή ΠΙΟΠ,Μουσείο περιβαλλοντος Στυμφαλιας.

Σάββατο 23/9
👪Αρχαιολογικό Μουσείο Κορίνθου (ώρες10:30-13:00)
«Γνωριμία με το κορινθιακό κόσμημα: περιήγηση και εικαστικό εργαστήρι»
Θεματική περιήγησηκαι εικαστικό εργαστήρι κατασκευής κοσμήματος για ενήλικες, με έμπνευση από τα ειδικά εκθέματα και των τριών μουσείων. Το εργαστήρι υλοποιεί η Ρωξάνη Γιάννου,εικαστικός-ιστορικόςσυμβολισμού.

Για τη συμμετοχή στο εργαστήρι δεν απαιτείται προηγούμενη γνώση. Τα υλικά παρέχονται δωρεάν.Ανώτατος αριθμός συμμετεχόντων: 20 άτομα. 
Θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας επικοινωνίας με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κορινθίας(καθημερινά, εκτός Σαββάτου-Κυριακής, και ώρες 9:00 έως 15:00, στο τηλέφωνο 27410 32630, εσωτερικό 227, Αριστείδης Τσίρτσης).

Τέσα,σκεύος μεταφοράς υγρών,Στυμφαλία.Συλλογή ΠΙΟΠ,Μουσείο περιβαλλοντος Στυμφαλιας.

👪Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο Κορίνθου (ώρες19:00-20:30)
«Από τον Άρχοντα των δαχτυλιδιών στο νεοελληνικό κόσμημα(17ος-19ος αι.).

Η κρυφή γλώσσα των χρυσικών»
Ομιλία της Κάτε Συνοδινού,πρώην Υπεύθυνηςτης Λαογραφικής Συλλογής του Μουσείου Μπενάκη,και θεματική ξενάγησησε εκθέματα της μόνιμης έκθεσης.
Δεν απαιτείται προσυνεννόηση με το Μουσείο.

Θειαφιστήρι ξύλινο,φυσερό. Εργαλείο Αμπελουργίας.Στυμφαλία.Συλλογή ΠΙΟΠ,Μουσείο περιβαλλοντος Στυμφαλιας.

Κυριακή 24/9
👪Μουσείο Περιβάλλοντος Στυμφαλίας(ώρες 12:00-14:00)
• «Γνωριμία με την Αρχαία Στύμφαλο»
Ξενάγηση στην Ακρόπολη της Αρχαίας Στυμφάλου από τον Βασίλη Παπαθανασίου, αρχαιολόγο,και θεματική περιήγηση στο Μουσείο.
• «Στύμφαλος-Κόρινθος. Μεταλλοτεχνία και ιερές χρήσεις κοσμημάτων»
Ομιλία της Γιώτας Κασίμη,Αναπληρώτριας Προϊσταμένης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κορινθίας,και της Ιουλίας Τζώνου-Herbst,Υποδιευθύντριας ανασκαφών Κορίνθου της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών.
Δεν απαιτείται προσυνεννόηση με το Μουσείο.

Η συμμετοχή σε όλες τις δράσεις είναι δωρεάν.

Για δηλώσεις συμμετοχής και πληροφορίες οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να επικοινωνήσουν με το Μουσείο Περιβάλλοντος Στυμφαλίας, την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κορίνθου και το Ιστορικό-Λαογραφικό Μουσείο Κορίνθου.

*Κατά τη διάρκεια εορτασμού των ΕΗΠΚ, η είσοδος στα μουσεία και τους αρχαιολογικούς χώρους είναι δωρεάν.

Μουσείο Περιβάλλοντος Στυμφαλίας
200 16 Στυμφαλία Κορινθίας
Τ: 27470 22296 | www.piop.gr

ΠΗΓΕΣ

Ιστορικό-Λαογραφικό Μουσείο Κορίνθου
Μουσείο περιβάλλοντος Στυμφαλίας
piopcollections.piraeusbank.gr
Εφορεία Αρχαιοτήτων Κορινθίας
Αρχαιολογικό Μουσείο Αρχαίας Κορίνθου

ΤΟ ΚΟΡΙΝΘΙΑΚΟ ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΟ

Το Κορινθιακό κιονόκρανο αποτελείται από υψηλό εχίνο που ονομάζεται "κάλαθος", που περιβάλλεται από σειρές φύλλων ακάνθης με σπειροειδείς ελισσόμενους "καυλούς" (= μίσχους) και ανθεμίων (ανθών), και τον άβακα με υπόκοιλες πλευρές. Ο τύπος αυτός από την όψη που παρουσιάζει λέγεται και "ανθεμωτό κιονόκρανο".
Σύμφωνα με τον Βιτρούβιο, εφευρέτης του Κορινθιακού κιονόκρανου ήταν ο γλύπτης Καλλίμαχος που εμπνεύστηκε από ένα καλάθι που βρισκόταν στον τάφο ενός κοριτσιού στην Κόρινθο.
 Το καλάθι, όπου ήταν τοποθετημένα τα παιχνίδια της, σκεπαζόταν από μία τετράγωνη πλάκα. 
Γύρω από το καλάθι είχαν φυτρώσει άκανθοι ακολουθώντας το σχήμα του.
 Έτσι γεννήθηκε το κορινθιακό κιονόκρανο σύμφωνα με τον μύθο. Ο πρώτος γνωστός Κορινθιακός κίονας βρισκόταν στον ναό του Επικούριου Απόλλωνα (περ.420 π.Χ.) στις Βάσσες Φιγάλειας που χτίστηκε από τον Ικτίνο, αρχιτέκτονα του Παρθενώνα. Ο κίονας αυτός, βρισκόταν στο κέντρο της νότιας πλευράς της εσωτερικής κιονοστοιχίας του ναού. Πιθανότατα επρόκειτο για μία συμβολική απεικόνιση του ίδιου του Απόλλωνα, κάτι το οποίο δεν είναι πρωτοφανές.

Ο Κορινθιακός ρυθμός χρησιμοποιήθηκε σπάνια από Έλληνες, ενώ μεγάλη χρήση του παρατηρείται στους Ρωμαϊκούς χρόνους. Στην Αθήνα, εξαιρετικό δείγμα Κορινθιακού ναού, αποτελεί ο Ναός του Ολυμπίου Διός (Ολυμπιείον) το οποίο αποπεράτωσε ο αυτοκράτορας Αδριανός το 130 μ.Χ.
Στα νεώτερα χρόνια, ο Κορινθιακός ρυθμός αγαπήθηκε ιδιαίτερα από τους αρχιτέκτονες της Αναγέννησης αλλά και από τους νεοκλασικιστές.

Δείτε εδώ μια διαδραστική παρουσίαση του Κορινθιακού ρυθμού από το φωτόδεντρο.

ΠΗΓΗ
el.wikipedia.org

ΣΠΟΥΔΑΙΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΣΤΟΝ ΟΡΧΟΜΕΝΟ ΒΟΙΩΤΙΑΣ: ΑΠΟΚΑΛΥΦΘΗΚΕ ΜΕΓΑΛΟΣ ΜΥΚΗΝΑΙΚΟΣ ΛΑΞΕΥΤΟΣ ΤΑΦΟΣ

Θαλαμοειδής τάφος Προσηλίου. Η ανασκαφή του δρόμου που οδηγούσε στον τάφο σε εξέλιξη. Φωτ.: Γιάννης Γαλανάκης.

Ένας από τους μεγαλύτερους μυκηναϊκούς λαξευτούς τάφους που έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα στην Ελλάδα ήρθε στο φως στο Προσήλιο του Δήμου Λεβαδέων, κοντά στον Ορχομενό, κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους του πενταετούς προγράμματος συνεργασίας ανάμεσα στο Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού/Εφορεία Αρχαιοτήτων Βοιωτίας και τη Βρετανική Σχολή Αθηνών/Πανεπιστήμιο του Cambridge. Συγκεκριμένα, πρόκειται για τον ένατο σε μέγεθος θαλαμοειδή τάφο, από τους περίπου 4.000 που έχουν ανασκαφεί τα τελευταία 150 χρόνια.

Θαλαμοειδής τάφος Προσηλίου. Ζεύγος στομίδων (εξαρτημάτων χαλιναριών αλόγων), όπως βρέθηκαν στην ανασκαφή. Φωτ. Γιάννης Γαλανάκης.

Η κατασκευή είναι μνημειώδης και μαρτυρεί την ιδιαίτερη φροντίδα που καταβλήθηκε για τη δημιουργία της. Στον νεκρικό θάλαμο οδηγεί λαξευτός δρόμος, μήκους 20 μ., ο οποίος απολήγει σε εντυπωσιακή αίθουσα επιφάνειας 42 τ.μ. Τις τέσσερις πλευρές της αίθουσας περιτρέχει λαξευτό θρανίο (πεζούλι) καλυμμένο με πηλοκονίαμα. Το αρχικό ύψος της οροφής, η οποία είχε σχήμα δίρριχτης στέγης, υπολογίζεται στα 3,5 μ. Ωστόσο, η αρχική στέγη άρχισε να καταρρέει ήδη από την αρχαιότητα, ίσως μάλιστα ακόμη και στη Μυκηναϊκή εποχή, δίνοντας στο εσωτερικό του θαλάμου σπηλαιώδη όψη, συνολικού ύψους 6,5 μ.

Θαλαμοειδής τάφος Προσηλίου. Εργασίες τεκμηρίωσης των οστών στο εσωτερικό του ταφικού θαλάμου. Φωτ.Γιάννης Γαλανάκης

Η κατάρρευση της οροφής διατάραξε σε κάποιο βαθμό τη θέση του νεκρού και των αντικειμένων του, παράλληλα όμως κάλυψε και προστάτεψε το ταφικό στρώμα από μεταγενέστερες επεμβάσεις. Στο δάπεδο του θαλάμου βρέθηκε ένας άνδρας, 40-50 χρονών, τον οποίο συνόδευαν προσεκτικά επιλεγμένα αντικείμενα. Εντοπίστηκαν πάνω από δέκα επικασσιτερωμένα αγγεία, ζεύγος στομίδων (τμήματα από χαλινάρια αλόγων), εξαρτήματα τόξου, βέλη, περόνες, κοσμήματα από διάφορα υλικά, κτένια, ένας σφραγιδόλιθος και ένα σφραγιστικό δαχτυλίδι.

Θαλαμοειδής τάφος Προσηλίου. Ψευδόστομος αμφορέας με γραπτή διακόσμηση. Φωτ. Γιάννης Γαλανάκης.

Η κατασκευή του τάφου χρονολογείται περίπου στα μέσα του 14ου αι. π.Χ. και η αξία του έγκειται στο ότι απέδωσε ένα από τα καλύτερα μέχρι σήμερα τεκμηριωμένα ταφικά σύνολα της Ανακτορικής περιόδου στην ηπειρωτική Ελλάδα. Αξίζει να σημειωθεί ότι μεμονωμένες ταφές με σημαντικά ευρήματα σώζονται εξαιρετικά σπάνια σε μνημειακούς μυκηναϊκούς θαλαμωτούς τάφους, καθώς αυτοί χρησιμοποιούνται συνήθως για πολλαπλές ταφές και για πολλές γενιές, με αποτέλεσμα να διαταράσσονται ή να υφαρπάζονται τα κτερίσματά τους. Συνεπώς, το σημαντικό στην περίπτωση του τάφου του Προσηλίου είναι ότι όλα τα αντικείμενα που βρέθηκαν συσχετίζονται με τον μοναδικό νεκρό που ενταφιάστηκε εκεί.

Θαλαμοειδής τάφος Προσηλίου. Ψευδόστομος αμφορέας με γραπτή διακόσμηση. Φωτ. Γιάννης Γαλανάκης.

Η ανεύρεση της συγκεκριμένης ταφής και των κτερισμάτων της θα δώσει την ευκαιρία στους ερευνητές να κατανοήσουν καλύτερα τις ταφικές πρακτικές της περιοχής κατά τους μυκηναϊκούς χρόνους. Για παράδειγμα, η εναπόθεση πολλών κοσμημάτων σε ανδρική ταφή αμφισβητεί –όπως και στην περίπτωση του κατά έναν αιώνα παλαιότερου πολεμιστή από την Πύλο που βρέθηκε το 2015– τη μέχρι τώρα ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση ότι τα κοσμήματα συνόδευαν κυρίως γυναίκες στην τελευταία τους κατοικία. Αξιοσημείωτο είναι, επίσης, το γεγονός πως –με εξαίρεση δύο μικρούς ψευδόστομους αμφορείς– δεν βρέθηκε γραπτή μυκηναϊκή κεραμική στον τάφο, η οποία, κατά τα άλλα, είναι εξαιρετικά δημοφιλής τη συγκεκριμένη περίοδο.

Θαλαμοειδής τάφος Προσηλίου. Άποψη της πρόσοψης του μνημειακού τάφου και της ξερολιθιάς που έφραζε την είσοδο. Φωτ. Γιάννης Γαλανάκη

Η ανασκαφική ομάδα εικάζει πως ο τάφος σχετίζεται με το ανακτορικό κέντρο του μυκηναϊκού Ορχομενού, ο οποίος απέχει περίπου 3,5 χλμ. και ήταν το σημαντικότερο κέντρο της βόρειας Βοιωτίας τον 14ο-13ο αι. π.Χ. Ορατά τεκμήρια της δύναμης του Ορχομενού αποτελούν ακόμη και σήμερα ο θολωτός τάφος «του Μινύου», ο οποίος είναι συγκρίσιμος σε μέγεθος με τον τάφο «του Ατρέως» στις Μυκήνες, αλλά και τα μνημειώδη αποστραγγιστικά έργα της Κωπαΐδας που κατασκευάστηκαν και λειτουργούσαν υπό την επίβλεψή του την εποχή της ακμής του. Συνεπώς, ο νεκρός του Προσηλίου φαίνεται ότι ανήκε στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα της τοπικής μυκηναϊκής εξουσίας. Η σημαντική κοινωνική του θέση του εξασφάλισε μετά θάνατον μία εντυπωσιακή αιώνια κατοικία, την οποία όμως θαύμασαν μόνο κατά τη μεγαλόπρεπη ταφή του, πριν καλυφθεί για πάντα με χώμα, μαζί με τα τεκμήρια της εξουσίας του.

Θαλαμοειδής τάφος Προσηλίου. Εργασίες τεκμηρίωσης της ανασκαφής του δρόμου που οδηγούσε στον τάφο. Φωτ. Γιάννης Γαλανάκης

Το ανασκαφικό πρόγραμμα του Προσηλίου διεξήχθη κατόπιν άδειας του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Τη διεύθυνση της ανασκαφής και του διεπιστημονικού πενταετούς προγράμματος στο Προσήλιο ασκούν η δρ Αλεξάνδρα Χαραμή, Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Βοιωτίας, και ο δρ Γιάννης Γαλανάκης, Επίκουρος Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Cambridge. Τους υπεύθυνους πλαισιώνουν –από την πλευρά της Εφορείας Αρχαιοτήτων Βοιωτίας– η αρχαιολόγος Κ. Καλλιγά, ενώ η ομάδα της Βρετανικής Σχολής συμπληρώνεται από τον γεωαρχαιολόγο Π. Καρκάνα, διευθυντή του εργαστηρίου Wiener της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών, και την Ιω. Μουτάφη, υπεύθυνη της οστεοαρχαιολογικής μελέτης.

Πηγή:
 Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού (Δελτίο Τύπου).

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΤΗΚΕ Ο ΜΟΝΑΔΙΚΟΣ ΔΙΠΛΟΣ ΛΙΘΙΝΟΣ ''ΛΗΝΟΣ'' ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΒΡΕΘΕΙ ΣΤΗΝ ΛΕΣΒΟ

Παρουσιάστηκε ο μοναδικός διπλός ληνός που έχει βρεθεί στη Λέσβο.

Εκτίθεται στο «Ελαιοτριβείο-Μουσείο Βρανά»

Ένας άγνωστος όσο και σπάνιος αρχαίος λίθινος διπλός ληνός (ελαιοπιεστήριο), που εκτίθεται στο «Ελαιοτριβείο-Μουσείο Βρανά» στον Παπάδο της Γέρας Λέσβου, παρουσιάστηκε στο ευρύ κοινό σε εκδήλωση που διοργάνωσε η πολιτιστική εταιρεία «Αρχιπέλαγος» στο χώρο του «Ελαιοτριβείου-Μουσείου».
Την εκδήλωση προλόγισαν ο πρόεδρος της εταιρείας «Αρχιπέλαγος», Νίκος Σηφουνάκης και ο πρόεδρος του συνδιοργανωτή της εκδήλωσης, Παγγεραγωτικού Πολιτιστικού Συλλόγου Γέρας, Γιώργος Ζορμπάς. Και οι δύο αναφέρθηκαν στην αξία του εκθέματος στην ιστορική διαδρομή του πολιτισμού του λαδιού στο νησί.
Ο κ. Σηφουνάκης τόνισε την ιδιαίτερη σημασία της επιστημονικής παρουσίασης του ληνού από τον προϊστάμενο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λέσβου, Παύλο Τριανταφυλλίδη, «τον πλέον ειδικό επιστήμονα που έχει ασχοληθεί ειδικά για τον τρόπο έκθλιψης της ελιάς κατά την αρχαιότητα στο Αιγαίο» όπως σημείωσε.
Επίσης, ο κ. Σηφουνάκης μίλησε για την εύρεση του ληνού στο κτήμα των Γιάννη και Αποστόλη Βατζάκη, στον Πλακάδο της Γέρας, οι οποίοι τον μετέφεραν και τον χάρισαν στο υπό δημιουργία τότε «Μουσείο-Ελαιοτριβείο Βρανά», υποπτευόμενοι, όπως χαρακτηριστικά ειπώθηκε, πως είχε να κάνει με την παραγωγή ελιάς στα παλαιότερα χρόνια.

Ο Παύλος Τριανταφυλλίδης, με μία εμπεριστατωμένη παρουσίαση, ξενάγησε το ακροατήριο στο μαγευτικό περιβάλλον του ελαιοτριβείου της γενιάς του Οδυσσέα Ελύτη, στην ιστορία της παραγωγής του λαδιού στον ελλαδικό χώρο, επισημαίνοντας τη μοναδικότητα του παρουσιαζόμενου ληνού: «Είναι ο μοναδικός διπλός ληνός που έχει βρεθεί στη Λέσβο. Συνδέει, δε, την ελαιοπαραγωγή της Λέσβου στην αρχαιότητα και με την καλλιέργεια της ελιάς που σήμερα αποτελεί το βασικότερο, αυτόχθονο και παραγωγικό προϊόν της αιολικής γης. Η ελαιόφυτη Λέσβος φαίνεται ότι κατείχε αναμφίβολα σημαντική θέση στην πρωτογενή γεωργική και οικονομική δραστηριότητα του αιγαιακού χώρου κατά την αρχαιότητα, καθώς οι φιλολογικές πηγές μαρτυρούν τη σημασία της ελιάς ως αναπόσπαστο στοιχείο του βιοτικού επιπέδου των Λεσβίων κατά τους ιστορικούς χρόνους». 
Όπως εξήγησε ο κ. Τριανταφυλλίδης, «ο τύπος του διπλού ληνού, όπως του παραδείγματος από το Μουσείο Βρανά είναι εξαιρετικά σπάνιος στον ελλαδικό χώρο και σχετίζεται άμεσα με το μέγεθος της παραγωγής του ελαιολάδου που θα έπρεπε να εξασφαλιστεί σε σύντομο χρονικό διάστημα, λόγω του όγκου περισυλλογής των καρπών της ελιάς και της συντόμευσης της παραγωγικής διαδικασίας πολτοποίησης και δημιουργίας ελαίου. Βάσεις συμπίεσης με δύο κυκλικές αύλακες απαντούν εξαιρετικά σπάνια στον ελλαδικό χώρο» υπογράμμισε.

Ο κ. Τριανταφυλλίδης επισήμανε πως ο ληνός του Μουσείου Βρανά ανάγεται στην Ελληνιστική περίοδο, πιθανώς στον 3ο και 2ο αι. π.Χ. Λειτουργούσε, δε, με δύο μοχλούς και αντίβαρα. «Το πιεστήριο ήταν μία απλή κατασκευή από δύο επιμήκη σανίδια, ξύλον, στερεωμένα σε μία σταθερή κατακόρυφη επιφάνεια, δεμένα μεταξύ τους, τα οποία τραβούσαν προς τα κάτω αντίβαρα από μεγάλους λίθους ή σακιά λίθων, ώστε να πιέζουν τις πλάκες, κάτω από τις οποίες ήταν τα καλάθια με τον αλεσμένο πολτό, τοποθετημένα πάνω στις βάσεις συμπίεσης. 
Το λάδι έρεε μέσα στις αύλακες και συλλεγόταν σε πήλινο ή λίθινο αγγείο, που ήταν τοποθετημένο κάτω από την προχοή της βάσης συμπίεσης» είπε ο κ. Τριανταφυλλίδης για να καταλήξει: «Ο διπλός λίθινος ληνός από το Μουσείο Βρανά θεωρούμε ότι αποτελεί ενδεικτικό παράδειγμα εφευρετικής λύσης της αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας για την παραγωγή ελαιολάδου σε μεγάλες ποσότητες παραγωγής και σε σύντομο χρονικό διάστημα, ιδιοκτησία πιθανώς μιας επιφανούς οικογένειας που ζούσε σε πόλισμα της Γέρας. Κρίνουμε, δε, ότι η περαιτέρω ανασκαφική διερεύνηση του εν λόγω ακινήτου, στο οποίο και βρέθηκε, θα προσφέρει πολύτιμα στοιχεία για το είδος της παραγωγής, τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν και την έκταση, αλλά και τον χαρακτήρα που αυτό είχε σε μία εύφορη και πλουτοπαραγωγική περιοχή, όπως της Γέρας».

Εξαγωγή λαδιού με ληνό  σε παράσταση ψηφιδωτού της ρωμαϊκής περιόδου

Μηχανισμοί για τη σύνθλιψη του ελαιοκάρπου

 Η διαδικασία της σύνθλιψης του καρπού ήταν η ίδια τόσο για την παραγωγή λαδιού, όσο και για την παραγωγή του κρασιού, καθώς και στις δύο περιπτώσεις χρησιμοποιούνταν τα ίδια μηχανήματα. Παρ' όλα αυτά οι διαδικασίες που σχετίζονται με την παραγωγή ελαιολάδου ήταν πιο σύνθετες από αυτές του κρασιού.

Η τεχνολογία της παραγωγής του ελαιολάδου με τριβή και σύνθλιψη προέκυψε από την παρατήρηση του ανθρώπου πώς κατά το πάτημα του ελαιοκάρπου εξέρχονταν σταγόνες λιπαρού υγρού που απάλυναν το δέρμα των ποδιών του. Μετά από πάρα πολλά χρόνια ο άνθρωπος άρχισε να χειρίζεται τις πέτρες για το σκοπό αυτό, τοποθετώντας τον καρπό επάνω σε μια τραχιά πλάκα, καθώς ένα ή δύο άτομα έσυραν επάνω στους καρπούς μία βαριά πέτρα. Αργότερα έπλεναν τους καρπούς με ζεστό νερό, τους τοποθετούσαν για κάποιες μέρες μέσα σε λάκκους και έπειτα τους πατούσαν σε τραχιά, επικλινή πέτρα που έφερε τρύπες για τη συγκέντρωση του ελαιολάδου.

Το άλεσμα αρχικά γινόταν με το χέρι. Αργότερα συναντάμε και τη χρήση των σάκων τους οποίους μισογέμιζαν με πολτό. Δύο άτομα κρατώντας τον κάθε σάκο από τα δύο άκρα του τον έστριβαν και το εξερχόμενο ελαιόλαδο το μάζευαν στα ειδικά αγγεία που ήταν από κάτω. Στις περιπτώσεις των μύλων, η εκάστοτε πέτρα περιφερόταν ελαφρά επάνω από τους καρπούς για να μη σπάσουν οι πυρήνες τους. Ο αλεσμένος πολτός που προέκυπτε, μεταφέρονταν με μικρές σκάφες στο ληνό. Και κύρτους εξ ιτέας πεπλεγμένους έμβαλλε, γιατί η ιτιά βοηθά ιδιαίτερα το λάδι. Στη συνέχεια έβαζαν επάνω από τον πολτό κάποιο ελαφρύ βάρος. Το προερχόμενο από αυτή την πίεση λάδι χαρακτηρίζονταν ως πρόρρυμον, ήδιστον και λεπτότατον και έπρεπε να μεταγγίζεται σε ξεχωριστά, καθαρά αγγεία. Το υπόλοιπο του πολτού υποβάλλονταν σε δεύτερη, μεγαλύτερη πίεση και το λάδι που προέκυπτε συγκεντρώνονταν επίσης σε ξεχωριστά αγγεία. Επρόκειτο για λάδι υποδεέστερο του πρώτου, αλλά καλύτερο του επόμενου της τρίτης πίεσης. Αφού το λάδι μεταγγίζονταν στα διάφορα είδη αγγείων, προσέθεταν σ' αυτό αλάτι και νίτρο, το ανακάτευαν με ένα ξύλο ελιάς και το άφηναν να ηρεμήσει. Έπειτα ευρήσεις το μεν υδατώδες αυτού υφιζάνον, τουτέστι την αμόργην, το δε λιπαρώτερον άνωθεν επιπολάζον, ο λαμβάνειν προσήκει δίχα της αμόργης και εμβάλλειν εις αγγείον, όπως μαρτυρεί ο Απουλήιος.

Η σύγχρονη βιβλιογραφία προτείνει έξι με οκτώ τρόπους επεξεργασίας της ελιάς, μεθόδους που βασίζονται στις δύο βασικές αρχές, της σύνθλιψης και της συμπίεσης των καρπών. Σε γενικές γραμμές οι πηγές αλλά και οι σχετικές ανασκαφικές πληροφορίες σε σχέση με την παραγωγή του ελαιολάδου είναι περιορισμένες για την αρχαϊκή, κλασική και ελληνιστική εποχή, σε αντίθεση με τα ρωμαϊκά χρόνια.

Αρχαίος Ληνός

Περιγραφή

Ο ληνός δεν ήταν παρά μία λίθινη σκάφη που είχε σε κάποιο σημείο κλίση και επικοινωνούσε με πίθο για τη συγκέντρωση του λαδιού. Στην αρχή η πίεση ασκούνταν στον ελαιόκαρπο με γυμνά πόδια, ενώ αργότερα με ξύλινα υποδήματα, τα λεγόμενα κρουπέζια.

Ο αρχαιότερος ληνός ανάγεται στη νεολιθική εποχή και βρέθηκε στην περιοχή των Μεθάνων. Από τη Μινωική Κρήτη σώζονται ελαιοπιεστήρια από την Πρώιμη Νεοανακτορική περίοδο, σε μία παράλληλη σχεδόν πορεία με τις αντίστοιχες εγκαταστάσεις της ανατολικής Μεσογείου, όπως την Κύπρο και τη Συρία.

Οι ληνοί της Κρήτης είναι αρκετά μελετημένοι με πιο συχνούς τους ογκώδεις, τετράγωνους ή κυκλικούς ληνούς που ήταν τοποθετημένοι σε λιθόκτιστη βάση και έφεραν αβαθές κυκλικό κοίλωμα ή περιφερειακό κυκλικό αυλάκι με αυλακώσχημη πρόχυση από την οποία κυλούσε το υγρό στο υποκείμενο αγγείο, το υπολήνιον.

Για τη συμπίεση του καρπού θα χρησιμοποιούνταν επίσης λίθινα βάρη, αναρτημένα σε ξύλινες δοκούς. Η περισυλλογή του υγρού θα γινόταν σε υποκείμενα δοχεία, τους συλλεκτήρες, κυρίως πυθάρια ή ψευδόστομους αμφορείς. Οι εργάτες που πατούσαν τον καρπό και μάζευαν την αμόργη ονομάζονταν αμοργείς.

Αρχαίος Κυλινδρικός Σπαστήρας



Η εφαρμογή του κυλινδρικού σπαστήρα αποτελεί την πρώτη τεχνολογική εφαρμογή που εισήχθη στο πεδίο της ελαιοπαραγωγής με τρομερή σχετικά καθυστέρηση, μόλις τον 7ο αιώνα π.Χ. Αρχικά εμφανίζεται στην Παλαιστίνη και τη Συρία κατά την αρχαϊκή εποχή και έπειτα στην Κύπρο και την Κρήτη κατά την κλασική και ελληνιστική περίοδο.

Ο κυλινδρικός σπαστήρας διαδέχτηκε τον ημικυλινδρικό για την πολτοποίηση του καρπού. Ο κυλινδρικός αυτός λίθος περιστρέφονταν με τη βοήθεια της κώπης. Η λειτουργία του ήταν απλή. Οι καρποί απλώνονταν επάνω σε σκληρή επιφάνεια και ο κύλινδρος, συνήθως ένας σπόνδυλος κολώνας σε δεύτερη χρήση, κυλιόταν οριζοντίως επάνω στους καρπούς.

Αρχαίος Περιστρεφόμενος Μύλος

Επαναστατική για την παραγωγή του λαδιού θεωρείται η εισαγωγή του περιστροφικού μύλου. Σε αντίθεση με τον κυλινδρικό σπαστήρα που κινείται μπρος και πίσω, το κυκλικό ελαιοτριβείο έχει το πλεονέκτημα της μονόδρομης κίνησης η οποία επέτρεπε τη χρήση ζωικής δύναμης για πρώτη φορά στην ιστορία της παραγωγής του ελαιολάδου. Η ασφαλέστερη μαρτυρία για τη χρήση του περιστροφικού μύλου προέρχεται από την Όλυνθο όπου βρέθηκαν πέντε μυλόπετρες ενσωματωμένες σε τοιχοδομές σε συνδυασμό με κυκλική λεκάνη ελαιόμυλου, γεγονός που μας προσφέρει μία σίγουρη χρονολόγηση του μύλου αυτού στον 4ο αιώνα π.Χ.
Ο περιστροφικός μύλος, ο λεγόμενος τραπητής, από το τραπείον ή τραπήιον, το οποίο έτριβε μόνο το σαρκώδες μέρος της ελιάς, αποτέλεσε πιθανόν μια εφεύρεση των Μακεδόνων σύμφωνα με τον Χατζησάββα, για την ικανοποίηση των σταδιακά αυξανόμενων αναγκών του Μακεδονικού στρατού, ιδιαίτερα κατά τις εκστρατείες τους. Ο Πλίνιος αναφέρει το trapetum ως μία καθαρά ελληνική επινόηση. Τα ανασκαφικά ευρήματα μας παρέχουν ποικίλες γνώσεις σχετικά με τον τραπητή. Στην Άργιλο βρέθηκε ένας σε εξαιρετικά καλή κατάσταση, ενώ διάφορες παραλλαγές του συναντούμε σε διάφορα μέρη της ηπειρωτικής Ελλάδας από την ελληνιστική μέχρι και τη βυζαντινή περίοδο.

Ο περιστρεφόμενος μύλος λειτουργούσε με βάση την αρχή ενός ζεύγους κάθετων κυλίνδρων με κυρτές επιφάνειες, που περιστρέφονταν γύρω από έναν κεντρικό άξονα μέσα σ' ένα γουδί, με τις επιφάνειες τοποθετημένες σε μία απόσταση ικανοποιητική από τον πυθμένα, ώστε η ψίχα να αποχωρίζεται από τον καρπό χωρίς να συνθλίβεται. Οι πέτρες του μύλου ήταν κυλινδρικές, ρυθμιζόμενες και η καμπυλότητά τους έτσι διαμορφωμένη ώστε να ταιριάζει στην αντίστοιχη κοιλότητα του γουδιού μέσα στο οποίο οι πέτρες περιστρέφονταν.

Αρχαία Ελαιοπιεστήρια. Είδη πρέσας λαδιού.  

Την πίεση με ποδοπάτημα διαδέχτηκαν τα πιεστήρια. Ένα τέτοιο απλό πιεστήριο απεικονίζεται στο αγγείο του 6ου αιώνα από τη Θηρασία. Στο αγγείο αυτό οι σαργάναι που περιέχουν τη ζύμη παριστάνονται με τις παράλληλες γραμμές που βρίσκονται στο δεξιό μέρος της εικόνας, ενώ από κάτω υπάρχει αγγείο στο οποίο μέσα από το αυλάκι συγκεντρώνεται το λάδι. Η πίεση εφαρμόζεται μ' ένα μακρύ δοκάρι, το όρος, στο άλλο άκρο του οποίου ένας άντρας στερεώνει μ' ένα σχοινί δύο μεγάλα βάρη, ενώ στο μέσο του δοκαριού κρέμεται ένας άλλος άνδρας για την αύξηση της πίεσης επάνω στις σαργάνες.

Το πιεστήριο της κλασικής περιόδου ήταν πολύ απλό. Αποτελούνταν από δύο πέτρινες ή ξύλινες στήλες που στηρίζονταν σε πέτρινες βάσεις και στο επάνω μέρος συνδέονταν με λίθινο ορθογώνιο δοκάρι. Οι στήλες έφεραν στα πλάγια τρύπες στις οποίες τοποθετούνταν ξύλινες δοκίδες για τη στερέωση του όρους (pressing beam). Στο ελεύθερο άκρο του όρους προσδένονταν ογκώδεις πέτρες που αργότερα αντικαταστάθηκαν με βαρούλκα.
Ο μοχλός ανεβοκατεβάζονταν στο ληνό, πατώντας τις σαργάνες που περιείχαν τη ζύμη. Στην κορυφή της αναπτυσσόμενης με τους κύρτους στήλης για ομοιόμορφη πίεση τοποθετούνταν μία σανίδα, η θύρα. Η πρώτη εμφάνιση του μοχλού αναφέρεται στην Παλαιστίνη την εποχή του σιδήρου.
Γενικά η χρήση του μοχλού στο δεύτερο στάδιο της διαδικασίας σύνθλιψης αποτελεί μία σημαντική τεχνική βελτίωση. Ο μοχλός με διάφορους συνδυασμούς μάλιστα θα μείνει σε χρήση μέχρι και τον 20ο αιώνα. Στην Παλαιστίνη ο μοχλός εμφανίζεται για πρώτη φορά στις αρχές της Εποχής του Σιδήρου, παράλληλα με την εμφάνισή του και στην Κύπρο σε συνδυασμό με μεγάλες αβαθείς, κινητές λεκάνες συμπίεσης. Η λεκάνη αυτή τοποθετείται επάνω σε υπερυψωμένη εξέδρα κοντά σε τοίχο για να διευκολύνει την αγκίστρωση του μοχλού, ενώ κάτω από τη λεκάνη υπάρχει το αγγείο υποδοχής.

Με το πέρασμα των χρόνων η εξέλιξη που σημειώνεται δεν είναι ιδιαίτερα σημαντική. Τα βάρη σιγά σιγά μεγαλώνουν και αποκτούν μία κάθετη οπή που διευκόλυνε την ανάρτησή τους, ενώ οι βάσεις συμπίεσης αποκτούν το κυκλικό αυλάκωμα με την εκροή.
Η σημαντικότερη εξέλιξη στην τεχνολογία παραγωγής λαδιού αποτελεί η χρήση του κοχλία η οποία σε συνδυασμό με το μοχλό επέτρεψε την εφαρμογή πολύ μεγαλύτερης δύναμης. Για το λόγο αυτό η χρήση κοχλία αντικατέστησε όλους τους προγενέστερους τρόπους σύνθλιψης, λειτουργώντας αποτελεσματικά και σε εσωτερικό και σε εξωτερικό χώρο, καθώς δεν χρειαζόταν κανένας μηχανισμός για την ανύψωση του μοχλού. Σύμφωνα με τον Πλίνιο η χρήση του κοχλία για την ελαιοπαραγωγή τοποθετείται στον 1ο αιώνα, ενώ η χρήση του στο πλαισιωμένο άμεσο πιεστήριο, γνωστό στην Κύπρο ως δίστυλο ή Μάγγανο, σε πολλά μέρη χρονολογείται στον 1ο αιώνα μ.Χ. Ως προς τον τρόπο τοποθέτησης του κοχλία υπάρχουν διάφοροι τρόποι στερέωσής του στον ξύλινο μηχανισμό.

Η δημιουργία του πειστηρίου χωρίς βάρη, όπου η δύναμη του κοχλία εφαρμόζεται απευθείας στον ελαιοπολτό είναι με βάση τον Πλίνιο η τελευταία σημαντική εξέλιξη στην τεχνολογία της ελαιοπαραγωγής. Τα πιεστήρια αυτά έχουν φτάσει μέχρι την εποχή μας με τη μορφή διστύλων.

Ο Ήρων ο Αλεξανδρινός έχει περιγράψει πολλούς μηχανισμούς ελαιοτριβής, με πιο σπουδαίο αυτόν που χρησιμοποιεί ατέρμονα κοχλία, μηχανισμό που ο Πλίνιος χαρακτηρίζει ως μεγάλη ελληνική εφεύρεση.

Στον ελληνικό χώρο μέχρι τη ρωμαϊκή περίοδο, οπότε εμφανίστηκαν τα πιεστήρια με βαρούλκο, χρησιμοποιούνταν ανεξάρτητα βάρη ή λίθοι μέσα σε δίχτυ. Το βαρούλκο σε περιοχές μάλιστα πλούσιες σε ξυλεία στηριζόταν σε ξύλινη βάση. Τα αρχαιολογικά τεκμήρια πάντως μιας τέτοιας εγκατάστασης είναι ασήμαντα και περιορίζονται σε οπές πάνω στο βράχο ή σε υποδοχές των ξύλινων στύλων του μηχανισμού στο δάπεδο σε στεγασμένο χώρο.

Αναλυτικότερα:

Η πιο παλιά μορφή πρέσας με μοχλό αποτελούνταν από μία δοκό σύνθλιψης που στερεωνόταν στο δάπεδο, διέθετε στο άλλο της άκρο βάρη και κατεδαφιζόταν μέσω ενός σκοινιού. Η πίεση ασκoύνταν με το χέρι, διαμέσου σχοινιών που συνδέονταν με τον εργάτη ο οποίος γύριζε μέσω μίας ράβδου που χρησιμοποιούνταν ως χειρομοχλός. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας της σύνθλιψης για την παραγωγή του υγρού, ήταν οι τελευταίες ίντσες της πίεσης που έπαιζαν καθοριστικό ρόλο και αυτός ο απλός μηχανισμός πρέσας με τροχαλία, σκοινιά και εργάτη που λειτουργούσε με το χέρι δεν ήταν και το πιο αποτελεσματικό εργαλείο.

Έτσι το επόμενο βήμα ήταν να βρεθεί μία καλύτερη μέθοδος για το ανεβοκατέβασμα του βαριού και μεγάλου σε διαστάσεις μοχλού. Στο τρίτο βιβλίο της Μηχανικής του ο Ήρων περιγράφει τέσσερις διαφορετικούς τύπους πρέσας, μία με μοχλό και με εργάτη, μία με μοχλό και κοχλία (screw) και δύο είδη άμεσων πρεσών με κοχλία. Η φιλοσοφία είναι πως αντί πλέον οι άνθρωποι να χρησιμοποιούν τη δική τους μυϊκή δύναμη για να κατεβάσουν το μοχλό με σκοινιά, χρησιμοποιούν πλέον τον εργάτη για να ανασηκώσουν ένα μεγάλο βάρος το οποίο αναρτάται πάνω από τη δοκό σύνθλιψης, αναγκάζοντάς τη να κατεβαίνει και να συνθλίβει τους καρπούς.

Η μόνη σίγουρη εξέλιξη η οποία περιγράφεται από τον Πλίνιο (18. 317) αφορά ένα νέο στοιχείο, έναν πάσσαλο που προσαρμόστηκε μέσα στο καρούλι του κοχλία (εικ. 61), και στερεώθηκε μέσα στο έδαφος. Στον κοχλία επάνω από το μοχλό, υπήρχε ένα παξιμάδι το οποίο ήταν σφιχτά προσαρμοσμένο επάνω στο μοχλό. Ο πάσσαλος θα πρέπει να ήταν στερεωμένος στο έδαφος ώστε να περιστρέφεται, αλλά να μην κινείται προς τα επάνω. Ο πάσσαλος επίσης διέθετε εγκοπές για να παίρνειχειρομοχλούς. Αυτό το σύστημα πρέσας με μοχλό και κοχλία είχε ένα εμφανές μειονέκτημα. Καθώς το τέρμα του κοχλία διαμόρφωνε καθώς κατέβαινε, ένα τόξο, ο κοχλίας έτεινε να βγει έξω από την κατακόρυφο. Η πρέσσα του Ήρωνα με μοχλό και κοχλία μοιάζοντας με την «ελληνική πρέσα» που περιγράφει ο Πλίνιος, διέφερε ως προς το ότι διέθετε ένα κοχλία προσαρμοσμένο στο μοχλό, με ένα μακρύ παξιμάδι προσαρμοσμένο στην άλλη άκρη του κοχλία, όπου προσαρμόζονται και οι χειρομοχλοί για την περιστροφή του κοχλία (βλ. σχέδιο 57 Ήρων). Προσαρμοσμένο στην άλλη άκρη του παξιμαδιού ήταν ένα μεγάλο βάρος. Καθώς οι χειρομοχλοί περιστρέφονταν, το παξιμάδι «κατάπινε» τον κοχλία που βρισκόταν από πάνω, επιτρέποντας το βάρος να χαμηλώνει τη δοκό.


Ο Πλίνιος (18. 317) αναφέρει σχετικά: «τα παλιότερα χρόνια συνήθιζαν να κατεβάζουν τις δοκούς σύνθλιψης με σκοινιά και δερμάτινα λουριά, χρησιμοποιώντας χειρομοχλούς. Τον τελευταίο αιώνα, εφευρέθηκε η λεγόμενη «ελληνική πρέσα», με μία κάθετη δοκό με αυλακιές που διαμορφώνονται σπειροειδώς (κοχλίας). Σε αυτό το σύστημα άλλοι προσαρτούν ένα κομμάτι λίθου, άλλοι ένα σακί γεμάτο πέτρες. Τα τελευταία χρόνια έχει εφευρεθεί ένα σχήμα, που περιλαμβάνει τη χρήση κοντών δοκών σύνθλιψης και ενός μικρότερου χώρου σύνθλιψης, με μία κοντύτερη όρθια δοκό που περνά κατευθείαν κάτω προς το κέντρο, με τοποθέτηση βαρελιών στην κορυφή των καρπών, με μία κολόνα από πέτρες στο επάνω μέρος από τις πρέσες.

Βιβλιογραφία

Χατζησάββας Σ., «Η τεχνολογία της μετατροπής του ελαιοκάρπου σε ελαιόλαδο κατά την αρχαιότητα στην Κύπρο», 59-69 στο Ελιά και Λάδι, Δ' Τριήμερο Εργασίας, Καλαμάτα 7-9 Μαΐου 1993, Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ, 1996.

Μπούρμπου Χ., Μπούρμπος Ε., «Η τεχνολογία της συγκομιδής και αξιοποίησης του ελαιοκάρπου στην αρχαιότητα», 259-268 στο Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία, Πρακτικά, 1ο Διεθνές Συνέδριο, Θεσσαλονίκη 1997.

Χατζησάββας Σ., «Παραγωγή Ελαιολάδου στον Αρχαίο Ελληνικό Κόσμο», 325-339, στο Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία και Τεχνική από την προϊστορική μέχρι την ελληνιστική περίοδο με έμφαση στην προϊστορική εποχή, Πρακτικά Συνεδρίου, 2004.

White K. D., Greek and Roman Technology, 1984

Πηγές
Ήρων ο Αλεξανδρινός, Opera II, Μηχανική, Βιβλίο ΙΙΙ, Έκδοση L. Nix, W. Schmidt, Leipzig 1900.

Πλίνιος (18. 317)

Ο Διαχωρισμός του ελαιολάδου

 Ο  διαχωρισμός του ελαιολάδου αποτελεί το τρίτο στάδιο της παραγωγής του λαδιού. Πρόκειται για τη διαδικασία κατά την οποία το λάδι διαχωρίζεται από τα υπόλοιπα φυτικά υγρά που περιέχονται στον καρπό της ελιάς, με βασικότερο το νερό. Για το διαχωρισμό του λαδιού από τα υγρά χρησιμοποιήθηκε μία ποικιλία μεθόδων βασισμένων στην αρχή της βαρύτητας, καθώς το λάδι ως ελαφρύτερο υλικό από το νερό έχει την ιδιότητα να επιπλέει.

Η μέθοδος διαχωρισμού του λαδιού εξαρτιόταν πάντα από τις σχετικές τεχνικές γνώσεις των παραγωγών, αλλά και από τα σχετικά αγγεία υποδοχής των υγρών που προέκυπταν από τη συμπίεση. Ο Κάτωνας περιγράφει ως πιο απλή μέθοδο περισυλλογής του λαδιού που επιπλέει σε ανοιχτό αγγείο, αυτή που γινόταν με τη χρήση των οστράκων. Ο Columella προτείνει τη χρήση σιδερένιου οστράκου, δηλαδή κουτάλας.

Μία δεύτερη μέθοδος σχετίζεται με τη χρήση ειδικών αγγείων - διαχωριστήρων.

Μία τρίτη μέθοδος διαχωρισμού πραγματοποιείται καθώς το λάδι επιπλέει μέσα στη δεξαμενή συλλογής (βάλε φωτό δεξαμενών) και διοχετεύεται μέσω λαξευτής διεξόδου, στο ύψος του χείλους, σε άλλη πλαϊνή δεξαμενή. Οι ανασκαφές έχουν φέρει στο φως τα κατάλοιπα δύο ή περισσότερων δεξαμενών που επικοινωνούσαν στο άνω μέρος τους. Στη Στρογγυλή της Άρτας έχει έρθει στο φως πέτρινο υπολήνιο με εσωτερικό διαχωρισμό και εγκοπή επικοινωνίας στο ύψος του εσωτερικού χείλους. Στη ρωμαϊκή περίοδο χρησιμοποιούνταν επίσης οι δεξαμενές που επικοινωνούν στο χείλος.

Το λάδι το οποίο προερχόταν από τις διαδικασίες διαχωρισμού, τοποθετούνταν μέσα σε αγγεία ή φιάλες καθίζησης με κυκλικά τοιχώματα, για να «ηρεμήσει».

Αγγεία - Διαχωριστήρες

Τα αγγεία - διαχωριστήρες έφεραν στο κάτω μέρος τους κοντά στο ύψος της βάσης, μία προχοή για τη διαδοχική απελευθέρωση των υγρών. Τα φυτικά υγρά ως βαρύτερα από το λάδι έρεαν πρώτα, ενώ στη συνέχεια έρεε το λάδι που συλλέγονταν πάλι μέσω της προχοής σε αγγείο ή δεξαμενές για περαιτέρω καθαρισμό. Τα εν λόγω αγγεία στην κλασική περίοδο απέκτησαν ξεχωριστό σχήμα και μέγεθος.

Αγγείο για το διαχωρισμό του λαδιού από τα άλλα φυτικά υγρά του καρπού της ελιάς, τα οποία βγαίνουν μέσω της σύνθλιψης.

Για τη διατήρηση του ελαιολάδου σημαντικό ρόλο έπαιζε η καθαριότητα του ελαιοκάρπου αλλά και του ελαιοτριβείου, όπως και η αποθήκευση του λαδιού σε ξεχωριστά, καθαρά αγγεία, κυρίως πίθους, ύστερα από αλλεπάλληλες μεταγγίσεις και διαυγάσεις. Μάλιστα για κάθε πίεση το ελαιόλαδο συγκεντρώνονταν χωριστά για τις ανώτερες και τις κατώτερες στρώσεις της ελαιοζύμης. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο το κάτω μέρος του λαδιού γινόταν χειρότερο, εξαιτίας της θολούρας από την αμόργη. Η προσθήκη αλατιού επιτάχυνε την καθίζηση της μούργας, βοηθώντας στην καλύτερη διατήρηση του ελαιολάδου, καθιστώντας το παράλληλα περισσότερο αρωματικό.

Ειδική Βιβλιογραφία

Αδάμ - Βελένη Π., «Αρχαίο Φρούριο στα Βρασνά» 415-424, στο Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και Θράκη (ΑΕΜΘ), τόμος ΣΤ΄, 1992.

Αδάμ - Βελένη Π., Μαγκαφά Μ., «Αρχαίο Ελαιοτριβείο στα Βρασνά νομού Θεσσαλονίκης», 92-104, στο Ελιά και Λάδι, Δ' Τριήμερο Εργασίας, Καλαμάτα 7-9 Μαΐου 1993, Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ, 1996.

Μπουλώτης Χ., «Η ελιά και το λάδι στις ανακτορικές κοινωνίες της Κρήτης και της Μυκηναικής Ελλάδας: Όψεις και απόψεις», 19-58, στο Ελιά και Λάδι, Δ' Τριήμερο Εργασίας, Καλαμάτα 7-9 Μαΐου 1993, Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ, 1996.

Μπούρμπου Χ., Μπούρμπος Ε., «Η τεχνολογία της συγκομιδής και αξιοποίησης του ελαιοκάρπου στην αρχαιότητα», 259-268 στο στο Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία, Πρακτικά, 1ο Διεθνές Συνέδριο, Θεσσαλονίκη 1997.

Χατζησάββας Σ., «Η τεχνολογία της μετατροπής του ελαιοκάρπου σε ελαιόλαδο κατά την αρχαιότητα στην Κύπρο», 59-69 στο Ελιά και Λάδι, Δ' Τριήμερο Εργασίας, Καλαμάτα 7-9 Μαΐου 1993, Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ, 1996.

Χατζησάββας Σ., «Παραγωγή Ελαιολάδου στον Αρχαίο Ελληνικό Κόσμο», 325-339, στο Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία και Τεχνική από την προϊστορική μέχρι την ελληνιστική περίοδο με έμφαση στην προϊστορική εποχή, Πρακτικά Συνεδρίου, 2004.

Klazomenai, Έκδοση Υπουργείου Τουρισμού της Τουρκίας.


Επιστημονική Επιμέλεια : Δρ Κώστας Νικολαντωνάκης, Βάλεια Αμοιρίδου

ΠΗΓΕΣ:
ΑΠΕ-ΜΠΕ
archaiologia.gr
www.google.gr
anaskafi.blogspot.gr
tmth.gr
Φίλοι του Ιδρύματος Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείων
και Μουσείο Τεχνολογίας (πρώην Τεχνικό μουσείο
Θεσσαλονίκης)