Συνήθως υποστηρίζεται πως τα Κάλαντα ανάγονται στην εποχή του Βυζαντίου. Υπάρχουν όμως και λαογράφοι που ανάγουν την απώτατη καταγωγή τους στην αρχαία Αθήνα, όπου επικρατούσε μια όμοια συνήθεια. Στις γιορτές των Πυανεψίων και των Θαργηλίων, κατά τις οποίες προσφέρονταν θυσίες προς τον Ήλιο, ήταν καθιερωμένο να γυρνούν τα παιδιά στους αθηναϊκούς δρόμους. Απαραίτητη προϋπόθεση για να συμμετάσχουν σ’ αυτή τη γιορτή ήταν να ζουν και οι δύο γονείς τους. Έξω από κάθε σπίτι τα παιδιά έλεγαν διάφορα άσματα τα οποία είχαν συντεθεί για την περίσταση και συγχρόνως κρεμούσαν στην πόρτα του σπιτιού και ένα κλαδί ελιάς με μερικούς άγουρους καρπούς. Τα παιδιά, όπως συμβαίνει και στα σύγχρονα Κάλαντα, αμείβονταν από τον νοικοκύρη του σπιτιού. Το έθιμο αυτό, όπως και το τραγούδι, ονομαζόταν από τους Αθηναίους Ειρεσιώνη.
Από την αθηναϊκή αυτή εορταστική εκδήλωση πιστεύουν αρκετοί πως προήλθε παρόμοια συνήθεια των Ρωμαίων (calendae) και μεταβιβάστηκε, διατηρώντας το όνομά της, στο Βυζάντιο. Εξάλλου, σε πολλές ελληνικές περιφέρειες ο μήνας Ιανουάριος λεγόταν και Καλαντάρης, εξαιτίας των βυζαντινών Καλενδών που ψάλλονταν την παραμονή του Αγίου Βασιλείου.
Ωστόσο, τα Κάλαντα ή Κάλενδοι όπως ονομάζονταν στο Βυζάντιο, δηλαδή στην Κωνσταντινούπολη, δεν ήταν απλά τραγούδια. Ήταν λαμπρή γιορτή. Μικροί και μεγάλοι, χωρισμένοι σε ομάδες, γυρνούσαν στα σπίτια και τραγουδούσαν διάφορα εγκωμιαστικά ή και σατιρικά για τον νοικοκύρη τραγούδια, παίρνοντας το ανάλογο φιλοδώρημα. Φαίνεται μάλιστα ότι το έθιμο δεν τύγχανε της εγκρίσεως της επίσημης Εκκλησίας και πολλοί Πατριάρχες το απαγόρευαν στους πιστούς. Ο βυζαντινός χρονικογράφος Ιωάννης Τζέτζης που έζησε τον 12ο αιώνα αποκαλούσε όσους έλεγαν τα κάλαντα αγύρτες! Από την Κωνσταντινούπολη λοιπόν πέρασαν στην υπόλοιπη Ελλάδα, όπου απλώθηκαν και απέκτησαν τις διάφορες τοπικές παραλλαγές. Η γλωσσική τους έκφραση ακολούθησε την εξέλιξη της Ελληνικής γλώσσας.
Πρώτο σημείο επαφής των Κάλανδων λοιπόν η ανατολική θράκη. Τα Κάλαντα Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς της Θράκης, έχουν ρίζες που χάνονται βαθειά μεσα στην ιστορία και παρουσιάζουν μια πραγματικά εξαιρετική ποικιλία. Ειδικότερα η Ανατολική Θράκη ως περιοχή είναι ιδιαίτερα γνωστή για την πλούσια λαογραφική και δημοτική της παράδοση. Μόνο η Μάνη, χωριό που ανήκει στην επαρχία Διδυμοτείχου έχει να επιδείξει 47 χριστουγεννιάτικα τραγούδια! Στον Έβρο κάποτε, το πρωί της παραμονής των Χριστουγέννων, ομάδες παιδιών ξεχύνονταν στα σκοτεινά σοκάκια των χωριών, κρατώντας στα χέρια τους χοντρά και μακρυά ξύλα, τις λεγόμενες “τσουμάκες”.
Τα ξύλα αυτά αφενός συμβόλιζαν τα ραβδιά των ποιμένων της Βίβλου αφετέρου δε λειτουργούσαν και ως προστασία ενάντια στις επιθέσεις των σκυλιών. Με τις τσουμάκες επίσης θα χτυπούσαν τις πόρτες των σπιτιών για να τους ανοίξουν και να τραγουδήσουν τα κάλαντα.
Στη Κομοτηνή τα Χριστούγεννα δεν έλεγαν κάλαντα, αλλά την Πρωτοχρονιά από το βράδυ γυρνούσαν με αναμμένα φανάρια τα οποία είναι στολισμένα με κορδέλες και με βαπόρια και τραγουδούσαν τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα από ένα τυπωμένο βιβλίο.Τα παιδιά κρατούσαν σφυριά ξύλινα, βαμμένα με πολλά χρώματα και με αυτά χτυπούσαν τις πόρτες και μαζεύουν στραγάλια, σύκα, ξυλοκέρατα, πορτοκάλια, καρύδια. Όχι όμως και χρήματα.
Σε πολλά χωριά της Θράκης, τα κάλαντα των Χριστουγέννων τα έλεγαν μεταμφιεσμένοι “για να πάει καλά η χρονιά”, όπως έλεγαν. Με τη συνοδεία γκάιντας, έψαλλαν σε κάθε σπίτι ειδικά κάλαντα, ανάλογα με τα πρόσωπα της οικογένειας και τα επαγγέλματά τους. Τα κάλαντα τα έλεγαν είτε στην είσοδο του σπιτιού , είτε μέσα στο σπίτι , ενώ σ’αυτά περιέχονταν παινέματα αλλά και πειράγματα για τον κάθε νοικοκύρη και τα μέλη της οικογένειάς του.
Πολλές φορές οι νοικοκυρές δεν έδιναν το φιλοδώρημα στα χέρια των παιδιών αλλά το πετούσαν στις αυλές όπου και τα παιδιά έτρεχαν να το μαζέψουν, ενώ μια συνήθεια των γυναικών ήταν να μετράν πόσα αγόρια και πόσα κορίτσια πήγαν για τα κάλαντα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, για να δουν πόσα κοκόρια και κότες θα έχουν το επόμενο έτος.
Κάλαντα Χριστουγέννων Θράκης
Χριστός γεννιέται, χαρά στον κόσμο,
χαρά στον κόσμο, στα παλληκάρια.
Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες,
η Παναγιά μας κοιλοπονούσε.
Κοιλοπονούσε, παρακαλούσε,
τους αρχαγγέλους , τους ιεράρχες.
-Σεις αρχαγγέλοι και ιεράρχες,
στη Σμύρνη πηγαίν΄τε , μαμμές να φέρ΄τε.
Άγια Μαρίνα, άγια Κατερίνα,
στη Σμύρνη πάνε , μαμμές να φέρουν.
Όσο να πάνε κι όσο να έρθουν,
η Παναγιά μας ηληυτηρώθη.
Στην κούνια τό ΄βαλαν και το κουνούσαν,
και το κουνούσαν , το τραγουδούσαν.
Σαν ήλιος λάμπει ,σα νιο φεγγάρι,
σα νιο φεγγάρι, το παλληκάρι.
Φέγγει σε τούτον το νοικοκύρη,
με τα καλά του, με τα παιδιά του,
με την καλή τη νοικοκυρά του…
Κάλαντα Χριστουγέννων Δυτικής Θράκης
Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες
κι’ η Παναγιά μας δοξολογούσε.
Δοξολογούσε, παρακαλούσε
τους Αποστόλους τους Ιεράρχες.
Σεις Απόστολοι και Ιεράρχες
να πα να φέρτι μύρο και μόσχο.
Κι οι Αποστόλοι για μύρο πάνε
και οι Ιεράρχες για μόσχο τρέχουν.
Κι ώσπου να πάνε κι ώσπου να έρθουν
η Παναγιά μας ξιλίφθιρώθ’ κι.
Χριστός γιννιέτι χαρά στουν κόσμου,
χαρά στουν κόσμου στα παλληκάργια!
Κάλαντα Πρωτοχρονιάς Θράκης
Άγιου Βασίλης έρχιτι από την Καισαρεία, βαστάει εικόνα κι χαρτί, χαρτί και καλαμάρι
του καλαμάρι έγραφι κι του χαρτί μιλούσι, Βασίλη μ’ πόθιν έρχισι κι πόθιν κατηβαίνεις
Από τη μάνα μ’ έρχομι κι στο σχολειό πηγαίνω, κάτσε να φάς κάτσε να πιείς, κάτσε να τραγουδήσεις
Ιγώ γράμματα μάθηνα τραγούδια δεν ηξέρω, και σαν ηξέρεις γράμματα πες μας την αλφαβήτα
Κι στο ραβδί τ’ ακούμπησε να πει την αλφαβήτα, κι το ραβδί τ’ ήταν ξηρό κι βλάστησε κλωνάρια
Και πανω στα κλωνάρια του πέρδικες κελαηδούσαν, δεν ήταν μόνο πέρδικες ήταν κι περιστέρες
Κατέβ’καν πέρδικες να πιουν κι να γεμίσουν, να βρέξουν τον αφέντη μας τον πολυχρονεμένο
Αν έχεις γρόσια δώσι τα, φλουριά μην τα λυπάσαι, κι αν έχεις μισοδέκατο δώστο στον Άη Βασίλη
Σ’αυτό το σπίτι που ‘ρθαμε πέτρα να μη ραγίσει, κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνια πολλά να ζήσει
Πηγές:
thrakitoday.com
8dim-xanth.xan.sch.gr
anagnostirio.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου