ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΟΥ ΡΟΔΙΟΥ KAI THΣ ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ

Το σπάσιμο του ροδιού την Πρωτοχρονιά. Απο που προέρχεται και γιατί το σπάμε. Πανάρχαιο έθιμο του λαού μας για την γιορτινή μέρα της έλευσης του νέου χρόνου. 

Ένα πανάρχαιο έθιμο του λαού μας για την γιορτινή μέρα της έλευσης του νέου χρόνου είναι «το σπάσιμο του ροδιού». Το έθιμο αυτό αρχικά εντοπίστηκε στην Πελοπόννησο, αν και μετά διαδόθηκε σε κάθε γωνιά της Ελλάδας και συνεχίζεται μέχρι και σήμερα.

Το πρωί της Πρωτοχρονιάς, η οικογένεια πηγαίνει στην εκκλησία, ντυμένοι όλοι με τα καλά τους ρούχα για να παρακολουθήσουν τη Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου και να υποδεχτούν το νέο χρόνο, καλό κι ευλογημένο. Στην επιστροφή, ο νοικοκύρης του σπιτιού έχει στην τσέπη του ένα λειτουργημένο ρόδι, που στην Μικρά Ασία το φυλούσαν στα εικονίσματα από τις 14 Σεπτέμβρη, δηλαδή τη μέρα του Σταυρού.
Είναι αυτός που κάνει το ποδαρικό και σπάει το ρόδι. Πρέπει να χτυπήσει το κουδούνι της εξώπορτας και να του ανοίξουν. Δεν κάνει να ανοίξει ο ίδιος με το κλειδί του. 
Έτσι είναι ο πρώτος που μπαίνει στο σπίτι για να κάνει το ποδαρικό με το ρόδι στο χέρι.
Μπαίνοντας μέσα , με το δεξί πόδι, σπάει το ρόδι πίσω από την εξώπορτα για να πεταχτούν οι ρώγες του παντού και ταυτόχρονα λέει: «με υγεία, ευτυχία και χαρά το νέο έτος κι όσες ρώγες έχει το ρόδι , τόσες λίρες να έχει η τσέπη μας όλη τη χρονιά.»
Τα παιδιά μαζεμένα γύρω-γύρω κοιτάζουν οι ρώγες να είναι τραγανές και κατακόκκινες. Όσο γερές κι όμορφες είναι οι ρώγες , τόσο χαρούμενες κι ευλογημένες θα είναι οι μέρες που φέρνει μαζί του ο νέος χρόνος.

Άλλη ευχή που συνηθίζεται να λέγεται κατά το σπάσιμο του ροδιού είναι: «Όσο βαρύ είναι το ρόδι, τόσο βαρύ να είναι το πορτοφόλι μας, όσο γεμάτο καρπούς είναι το ρόδι, να είναι γεμάτο το σπίτι μας με καλά και όσο κόκκινο είναι το ρόδι, τόσο κόκκινη να είναι και η καρδιά μας!»

Στην Αράχωβα, μαζί με το ρόδι κρατούν κι ένα λιθάρι που το «ξαστρίζουν» αποβραδίς, δηλαδή τ’ αφήνουν τη νύχτα κάτω από τα άστρα. « Σαν το λιθάρι γεροί και σαν το ρόδι γεμάτοι» φωνάζουν πετώντας τα.

Η δύναμη του ροδιού

Οι λέξεις ρόδι και ροδιά, εκτός από την προφανή τους ετυμολογική σχέση με τη νήσο της Ρόδου, είναι άμεσα συνδεδεμένες με τις έννοιες ροή και δύναμη. Η δύναμη λοιπόν αυτού του καρπού είναι χαρακτηριστική στην ελληνική μυθολογία και όχι μόνο, αφού τα ιστορικά δεδομένα που σχετίζονται μ`αυτό τον καρπό είναι ανεξάντλητα.

Στην Αρχαία Ελλάδα πίστευαν πως η δύναμη του ροδιού κρυβόταν στους πολυάριθμους κόκκους του (αφθονία και γονιμότητα), αλλά και στο πορφυρό χρώμα του (χρώμα που φέρνει καλή τύχη). Δεν είναι τυχαίο εξάλλου πως, ακόμη και σήμερα, αποτελεί ένα από τα πιο εκφραστικά σύμβολα της ελληνικής λαογραφίας, με έντονη παρουσία σε κάθε μορφή και έκφραση της παραδοσιακής ζωής.

Τα έθιμα που σχετίζονται με το ρόδι, ποικίλλουν στην πράξη από τόπο σε τόπο και διαφέρουν μεταξύ τους όπως και τα μέρη της Ελλάδας στα οποία το συναντάμε. Τα πιο γνωστά βέβαια είναι η χρήση του στην Παρασκευή των κολλύβων, η συμμετοχή του σε διάφορες φάσεις του γαμήλιου εθιμικού κύκλου και φυσικά, το σπάσιμό του την Πρωτοχρονιά ως ένδειξη καλού ποδαρικού για το νέο έτος.

Το γούρι του Ροδιού από τα αρχαία χρόνια

Το πήλινο αυτό ρόδι πιθανότατα προέρχεται από τάφο στην Αττική. Πηγή: www.lifo.gr

Ένα από τα γούρια που έχει επικρατήσει να θεωρείται ότι ξορκίζει την κακοδαιμονία και προσελκύει την καλή τύχη είναι το ρόδι.Εδώ και χιλιάδες χρόνια το ρόδι θεωρείται, από διάφορους λαούς και πολιτισμούς, σύμβολο γονιμότητας, αφθονίας και καλοτυχίας. οι αρχαίοι Έλληνες, πριν κατοικήσουν σε ένα νέο σπίτι, έσπαγαν στο κατώφλι του ένα ρόδι, πράγμα που κάνουμε κι εμείς σήμερα και το οποίο αποδεικνύει την ιστορική συνέχεια του λαού μας. Όλα αυτά ξεκινούν από την ελληνική μυθολογία και προστάτιδες θεές της ροδιάς ήταν η θεά Ήρα και η Αφροδίτη. Η Ήρα ήταν θεά του γάμου και η Αφροδίτη του πάθους. Επομένως το ρόδι βοηθούσε στην οικογενειακή ευτυχία και τον έρωτα. Γι’ αυτό ακόμη και οι νεόνυμφοι σπάζουν το ρόδι στο κατώφλι του νέου σπιτιού τους, συνήθεια που κρατάει από τα ομηρικά χρόνια.

Το προσέφεραν συνήθως σε ιερά γυναικείων θεοτήτων όπως η Ήρα, η Αφροδίτη, η Περσεφόνη, η Αθηνά, η Άρτεμις.

 Παράλληλα όμως ο πολύσπερμος καρπός της ροδιάς σχετίστηκε με το θάνατο. Αποκτά χθόνιο χαρακτήρα και πήλινα ομοιώματα ροδιών γίνονται χαρακτηριστικό κτέρισμα σε τάφους ενώ συχνά προσφέρεται και ο ίδιος ο καρπός στον νεκρό. Η εύρεση πήλινων ροδιών σε παιδικούς τάφους στον Κεραμεικό και την Ελευσίνα έχει οδηγήσει στην ερμηνεία ότι τα χρησιμοποιούσαν ως κουδουνίστρες. Το ρόδι με όλους τους συμβολισμούς που το συνοδεύουν αποτέλεσε διακοσμητικό θέμα στην τέχνη σε όλη την αρχαιότητα και μέχρι τις μέρες μας και ήταν γνωστό από παλιά σε όλο τον μεσογειακό κόσμο.  

Πήλινο ομοίωμα ροδιού. Το ρόδι ήταν στην αρχαιότητα σύμβολο ευγονίας εξαιτίας των πολλών σπόρων που περιέχει, αλλά συνδεόταν και με τον θάνατο εξαιτίας του κόκκινου χρώματος των σπόρων που θυμίζει αίμα.

ΤΟ ΡΟΔΙ ΣΤΗΝ ΑΡΚΑΔΙΑ

«Μισόφαγες, μισόσπειρες, μισό κονόμα να ’χεις…» Σύμφωνα με τη δική της εκδοχή, στα χωριά της Πελοποννήσου, οι νοικοκυρές έδεναν σε ένα μαντήλι σπόρους από σιτηρά ή οπωροκηπευτικά και τα πήγαιναν στην εκκλησία στις 21 Νοεμβρίου (ανήμερα της Παναγίας της «Μεσοσπορίτισσας») να τα διαβάσει ο παπάς, ώστε όταν πέσουν στη γη, να ευοδωθεί η σπορά και να αποκομίσει ο νοικοκύρης έστω και τα μισά κέρδη από αυτά που θα ήθελε!

 (Η λέξη γούρι προέρχεται μάλλον από τη λατ. λέξη augurium= καλός οιωνός).

Στην αρχαία Αθήνα γιόρταζαν τα Θεσμοφόρια μεταξύ Οκτωβρίου και Νοεμβρίου για να τιμήσουν  τη θεά Δήμητρα. Εκείνες τις ημέρες οι γυναίκες έτρωγαν σπόρους ροδιού για να είναι γόνιμες, ενώ η Ήρα, προστάτιδα του γάμου παριστάνεται να κρατά ρόδι στο δεξί της χέρι. Στη μυθολογία δε, ο Πλούτωνας ξεγέλασε την Περσεφόνη, όταν από αγάπη την οδήγησε στον Άδη, της έδωσε να φάει σπόρους ροδιού και πέτυχε να την έχει κοντά του κάθε χρόνο για έξι μήνες. Τους άλλους έξι βρισκόταν κοντά στη μητέρα της Δήμητρα, στον Επάνω Κόσμο. Μύθος που εξηγεί τις τέσσερις εποχές, τη βλάστηση, τη ζωή και το θάνατο από τον οποίο όμως μια νέα ζωή θα ξεκινήσει. Σπορά, βλάστηση, θερισμός και πάλι από την αρχή. Ένας κύκλος μέσα στον οποίο κινείται και η ανθρώπινη ζωή.

Η παράδοση μάς διασώζει το ρόδι ως σύμβολο καλής τύχης. Τη μέρα που είναι η πρώτη του χρόνου και τη γιορτάζουμε δίνοντας και παίρνοντας χαρά και αγάπη, είναι η κορυφαία στιγμή που την ψάχνουμε σχολαστικά. Θέλουμε να μαντέψουμε, να ξέρουμε πώς θα πάει όλη η χρονιά. Τη ζυγίζουμε με ένα σύμβολο, το ρόδι και όσοι ακολουθούν το έθιμο κάνουν πολλές ευχές για τον καινούργιο χρόνο, που μας φαίνονται στερεότυπες αλλά είναι απόσταγμα της λαϊκής σοφίας.

Ποδαρικό στην Μυτιλήνη

Tο έθιμο του ποδαρικού είναι ένα έθιμο που έχει συμβολική σημασία.

Οι νοικοκύρηδες πιστεύουν ότι αν ένας τυχερός μπει στο σπίτι τους μόλις αλλάξει ο χρόνος και ευχηθεί όλα τα αγαθά, τότε θα πάει καλά όλη η χρονιά, η οικογένεια θα έχει υγεία, ευτυχία, αγάπη και όλες τις οικονομικές ανέσεις.

Πολλές φορές, από την παραμονή κιόλας, έλεγαν σε κάποιο δικό τους άνθρωπο να έρθει αμέσως μετά την αλλαγή του χρόνου να τους κάνει ποδαρικό. Συνήθως προτιμούσαν ένα μικρό παιδί, επειδή τα παιδιά είναι αθώα και αγνά και στην καρδιά τους δεν υπάρχει ζήλια και κακία.

Άλλες φορές πάλι το ποδαρικό και σήμερα ακόμη, το κάνει ένας του σπιτιού, καθώς γυρίζει από την εκκλησία. Έχει στην τσέπη του ένα λειτουργημένο ρόδι, που στη Μικρά Ασία το φυλούσαν στα εικονίσματα από τις 14 Σεπτέμβρη, δηλαδή τη μέρα του Σταυρού. Πρέπει να χτυπήσει το κουδούνι της εξώπορτας και να του ανοίξουν. Δεν κάνει να ανοίξει ο ίδιος με το κλειδί του. Έτσι είναι ο πρώτος που μπαίνει στο σπίτι για να κάνει το ποδαρικό με το ρόδι στο χέρι.

Αυτός που κάνει το ποδαρικό, αρχικά μπαίνει δύο βήματα στο σπίτι λέγοντας: «Μέσα καλό.» Γυρίζει πάλι δύο, τρία βήματα πίσω και ξαναλέει «Κι όξω το κακό.» Τούτο το κάνει τρεις φορές. Μπαίνοντας μέσα, με το δεξί πόδι, σπάει το ρόδι πίσω από την εξώπορτα για να πεταχτούν οι ρώγες παντού και ταυτόχρονα λέει: «με υγεία, ευτυχία και χαρά το νέο έτος κι όσες ρώγες έχει το ρόδι , τόσες λίρες να έχει η τσέπη σας όλη τη χρονιά.»

Άλλη ευχή που συνηθίζεται να λέγεται κατά το σπάσιμο του ροδιού είναι:

«Όσο βαρύ είναι το ρόδι, τόσο βαρύ να είναι το πορτοφόλι σας, όσο γεμάτο καρπούς είναι το ρόδι, να είναι γεμάτο το σπίτι μας με καλά και όσο κόκκινο είναι το ρόδι, τόσο κόκκινη να είναι και η καρδιά μας!»

"Όσο γερές κι όμορφες είναι οι ρώγες , τόσο χαρούμενες κι ευλογημένες να είναι οι μέρες που φέρνει μαζί του ο νέος χρόνος".

Η δύναμη του ροδιού είναι οι κόκκοι του, που είναι πολλοί και συμβολίζουν την αφθονία και τη γονιμότητα, αλλά και το χρώμα του που επειδή είναι κόκκινο φέρνει καλή τύχη.

Sandro Botticelli, The Madonna of the Pomegranate (detail of the Christ child), c. 1487

Ύστερα πατάει δυνατά ένα σίδερο, για να είναι όλοι σιδερένιοι και γεροί μέσα στο σπίτι στη διάρκεια του νέου χρόνου.

«Σιδερένιο και στέρεο το σπίτι σας»

Μετά πιάνει στο χέρι του τη μαλλιαρή πέτρα, δηλαδή πέτρα με πρασινάδα, που την έχουν διαλέξει από την προηγούμενη μέρα από το χωράφι ή το ποτάμι, και λέει

« Όσο βάρος έχει τούτη εδώ η πέτρα, τόσο χρυσάφι να μπαίνει στο σπιτικό σας.»

Μετα παίρνει μια αγριοκρεμμύδα ή ένα ξερό κρεμμύδι και λέει "όπως ειναι ντυμενο το κρεμμυδι, να είναι ντυμένο και το σπιτι του νοικοκύρη με όλα τα καλά".

Σηκώνει μετά το κουμάρι με το αμίλητο νερό και χύνει κάτω νερό λέγοντας «όπως τρέχει το νερό να τρέχουν τα καλά μέσα στο σπίτι όλο το χρόνο.» Το νερό το παίρναν τα κορίτσια από την παραμονή από τη βρύση του χωριού χωρίς να μιλήσουν καθόλου και άφηναν γλυκά και λεφτά για τους φτωχούς. Τόβαζαν σε καινούριο κουμάρι που είχε δυο χερούλια και το στόλιζαν με άγριο αγιόκλημα.

Εκεί κοντά στην είσοδο του σπιτιού, σε μια γωνιά, είναι στημένο το κλωνάρι της ελιάς, όχι από κολοβή που 'ναι πικρό το λάδι αλλά, από "μλουλια" αδραμυτιανή που κάνει γλυκό λάδι, σύμβολο της ειρήνης και της ομόνοιας που πρέπει να βασιλεύει μέσα σε κάθε οικογένεια.

Δίπλα βρίσκονται πιάτα με κριθάρι και σιτάρι που σημαίνουν την ευφορία των χωραφιών και τη γονιμότητα των ζωντανών.

Άλλες φορές πάλι για τον ίδιο λόγο έβαζαν ένα στρογγυλό χωριάτικο ψωμί, ζυμωμένο από την νοικοκυρά.

Τέλος, βάζουν όλοι το δάχτυλο μέσα στο μέλι για να είναι γλυκιά η ζωή τους όλο το χρόνο.

Αμέσως μετά αυτός που κάνει το ποδαρικό κάθεται να τον κεράσουν για να καθήσουν και οι κλώσσες του σπιτιού να κάνουν πολλά πουλιά. Η νοικοκυρά κερνάει πλατσέντα και λικέρ και ανταλάσσονται ευχές.

Και μετά, όλη η οικογένεια που είναι παρούσα στην τελετή, τρώνε πλατσέντα και καλούδια για χάρη του Άγιου Βασίλη.

Τρεις μέρες κάθονται τα σύνεργα του ποδαρικού στον τόπο τους. Και μετά, ρίχνουν το ρόδι το σιτάρι και το κριθάρι στις κότες για να κλωσήσουν και να βγάλουν πολλά κλωσσοπούλια.

Καλλονιάτικα λόγια ποδαρικού

Καλημέρα τσι τ’ αγιού Βασ’λειού

Γεια χαρά γεια Βασίλ’

πάντα μάλαμα κιασήμ

Καλουσύν’ γιρουσύν’

Κλου κλου πουλλά πλια

Σα που είνι γιμάτου του ρόδ’

Νάνι γιμάτου τσι του σπίτ’

Σα που σκουρπούν οι παπούδις

Να σκουρπστούν τσι γι’ ουχτροί

Σα που είνι το σίδιρο γιρό

νάνι ο νοικοκύρς σιδιρένιος

Σα που βαρεί γη πέτρα

Να βαρεί τσι κισές τ’ νκουτσύρ’

Σα που είνι ντυμένο του κρουμμύδ

να εινι τσι του σπιτ τ'νοικουκύρ

Σα που κάθουμι γω (κάθεται ανακούρκουδα}

να καθούντιν κι οι κλώσσες.

Σα που τρέχ του νιρό

Να τρέχ’ τσι του μπιρικέτ’ τ’σπιτιού

Αμήν τσι χρόνια σας πουλλά

Άλλο ένα πρωτοχρονιάτικο έθιμο της Μυτιλήνης είναι ο «Αμίλητο νερό»

H Πρωτοχρονιά στην Μυτιλήνη συνοδεύονται από έθιμα όπως το «ποδαρικό», με το σπάσιμο του ροδιού (σύμβολο αφθονίας) στην είσοδο του σπιτιού και την «ξεχασμένη» μεταφορά «αμίλητου» νερού.

Το "αμίλητο νερό" είναι το αγίασμα από την Παναγιά την Φανερωμένη στην αγοράς. Η μεταφορά του γινόταν στο κουμάρι και όση ώρα περίμενε στην ουρά αυτός που θα μετέφερε το νερό , πριν και κατά την μεταφορά δεν έπρεπε να μιλήσει σε κανέναν , ούτε στον δρόμο! Αυτό το νερό το μοίραζαν στα συγγενικά και φιλικά τους σπίτια και μ αυτό ράντιζαν τις τέσσερις γωνίες του σπιτιού οι νοικοκυράδες για καλή τύχη! Η εκκλησίτσα συνεχίζει να ανοίγει κάθε νέο έτος τις πόρτες της και το αγίασμα της είναι πάντα προσιτό σε όλους.

Παρόμοιο « Αμίλητο νερό» με της Μυτιλήνης και το έθιμο στην παραδόση του Πηλίου, όπου τα κορίτσια του χωριού θα πάνε και θα προσφέρουν στη βρύση με τα τρεχούμενα νερά της γειτονιάς τους, διάφορα γλυκά και λογής-λογής καλούδια, σποράκια αλλά και κέρματα για να καλοπιάσουν το στοιχείο του νερού. Τα γλυκά με τα οποία τρατάριζαν τις βρύσες τους ήταν χαμαλιά πηλιορίτικα (τρίγωνα γλυκά με γέμιση καρυδιού), λουκουμάδες, λαλαγγίτες, χριστόψωμο και κουραμπιέδες.
Τα χαράματα και πριν το ξημέρωμα τα ίδια κορίτσια θα πάνε πάλι στη βρύση της γειτονιάς τους με το τρεχούμενο νερό και θα κουβαλήσουν από την ίδια βρύση το «αμίλητο νερό» με το οποίο θα ραντίσουν το σπίτι τους λέγοντας την ευχή «όπως τρέχει το νερό, να τρέχει και το βιός, στο σπιτάκι στο χωριό…»
Στη Σκόπελο την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, μιας και είναι και η τελευταία μέρα του χρόνου, κάθε νοικοκυρά κάνει τις ετοιμασίες της για να υποδεχθεί τον καινούριο χρόνο. Την ονομάζουν «κλειδοχρονιά», δηλαδή αυτό που στην υπόλοιπη Ελλάδα ονομάζουν «ποδαρικό», ώστε να έχει το σπιτικό τους όλο το χρόνο υγεία, χαρά και αγάπη.

Τα παλιά χρόνια και πριν ακόμη το τρεχούμενο νερό της βρύσης, μπει στο κάθε σκοπελίτικο σπίτι, η κάθε νοικοκυρά πήγαινε πρωί, πρωί στη βρύση ,έπαιρνε καθαρό και γάργαρο νερό και ράντιζε όλους και όλα μέσα στο σπίτι. Κρατούσε και μια σιδερόπετρα για να είναι όλοι σιδερένιοι.

Στη Λέρο, μόλις αλλάξει ο χρόνος, το ποδαρικό γίνεται από κάποιον που μπαίνει κρατώντας ένα δοχείο με νερό και μια πέτρα. Με το νερό ραντίζουν τα τέσσερα καντούνια (γωνιές) και εύχονται «όπως η πέτρα είναι γερή έτσι να ναι και η υγειά σας όλο το χρόνο». Ακόμη, ο «αρχηγός» της οικογένειας μπαίνει με τρία βήματα και λέει «ένα, δύο, τρία μέσα τα καλά», ενώ στη συνέχεια κάνει τρία βήματα πίσω και λέει «ένα, δύο, τρία έξω τα κακά».
Σπάει μετά το ρόδι σε μια γωνιά της πόρτας και αφήνει σαράντα κούνια μέσα στο σπίτι για σαράντα ημέρες. Πολλές φορές το νερό το φέρνουν το πρωί της Πρωτοχρονιάς. Σηκώνονται πολύ πρωί πριν βγει ο ήλιος και το νερό το λένε αμίλητο, γιατί καθώς το φέρνουν δεν μιλάνε καθόλου. Ρίχνουν στις τέσσερις γωνιές του σπιτιού νερό και λένε «όπως τρέχει το αθάνατο νερό έτσι να τρέχουν και τα καλά και τα πλούτη στο σπίτι».
Επίσης, στη Λέρο το πρωί της Πρωτοχρονιάς έσφαζαν έναν μαύρο πετεινό που τον φύλαγαν όλο το χρόνο για αυτή την ημέρα. Έπρεπε να είναι οπωσδήποτε μαύρος. Γυρίζανε ανατολικά το κεφάλι του, τον έσφαζαν και τον έκαναν σούπα.

«ΑΣΚΕΛΕΤΟΥΡΑ»

 «…Η λαϊκή παράδοση λέει πως τοποθετείται την παραμονή της πρωτοχρονιάς στην εξώπορτα του σπιτιού γιατί θεωρείται σύμβολο αναγέννησης, υγείας και «αλεξιτήριο» ,δηλαδή με αποτρεπτικές ιδιότητες στις  κακόβουλες δυνάμεις, που θα μείνουν έτσι μακριά από το σπίτι…Στο Παράλιο Άστρος της Κυνουρίας, όπως πληροφορούμαστε από την αναφορά στο έθιμό τους, ο νοικοκύρης χτυπάει την κρεμμύδα (μποτσίκι) στο κεφάλι των παιδιών για να πάρει φως και γνώσεις το μυαλό τους.
Οι ομοιότητες των εθίμων αυτών, σε πολλά μέρη της Ελλάδας και για πολλούς αιώνες, δείχνουν την ανάγκη των ανθρώπων να καλοπιάσουν τον καινούργιο χρόνο που στη φαντασία τους ήταν ανίκητος και η ανθρώπινη μοίρα που τον συνοδεύει αβέβαιη.
Τα πρωτοχρονιάτικα έθιμα τηρούνται χωρίς διακοπή από τους παλιούς και με αρκετή επιφύλαξη από τους νέους. Η εγκατάσταση στα αστικά κέντρα παρ’ όλα αυτά δεν απομάκρυνε, όσο νομίζουμε, τους ανθρώπους από κάποια έθιμα της πατρίδας τους. Σήμερα στις λαϊκές αγορές και στα ανθοπωλεία πουλιούνται άφθονες κρεμμύδες για γούρι. Στα καταστήματα βρίσκουμε, αυτές τις ημέρες, τα γούρια με κρεμασμένο ένα ρόδι, ένα πέταλο, ένα κλειδί ή ένα μικρό σπίτι. Κι εμείς σπεύδουμε να τα αγοράσουμε για τα σπίτια μας και για τους φίλους μας, γιατί μια κρυφή ελπίδα μάς σπρώχνει να εξευμενίσουμε τη θεά Τύχη. Λέγεται πως και ο Πυθαγόρας, ο αρχαίος φιλόσοφος από τη Σάμο, κρεμούσε έξω από την πόρτα του σπιτιού του μία αγριοκρεμμύδα για να διώχνει το κακό μακριά…»

(«Εθίμων Διαδρομές»- Μυρσίνη Σαμαρά,Φιλόλογος)

Το μποτσίκι ή κρεμμύδα (Scilla maritima) ή σκυλοκρέμμυδο ή ασκελετούρα ή αγιοβασιλίτσα ή αγριοκρεμμύδα είναι συνηθισμένο φυτό στο Νησί, του Παραλίου Άστρους.

Έχει  πελώριο βολβό του και μοιάζει με μεγάλο κρεμμύδι., επειδή δε, φυτρώνει σε παραθαλάσσια μέρη λέγεται maritima — θαλασσινό — χρησιμοποιείται σαν φάρμακο από τη λαϊκή θεραπευτική άλλα και σαν φυτό πού φέρνει… «γούρι»!

Τα ζώα δεν το τρώνε γιατί έχει δηλητήριο, που μπορεί να προκαλέσει δερματικό ερεθισμό από επαφή. Ακόμα και να το βγάλεις απ’ τη γη και να το κρεμάσεις, δεν παύει να βγάζει νέα φύλλα και άνθη. Ο λαός πιστεύει ότι αυτή τη μεγάλη ζωτική του δύναμη μπορεί να τη μεταδώσει σε έμψυχα και άψυχα, γι’ αυτό την πρωτοχρονιά κρεμούν το μποτσίκι (κρεμμύδα)  στα σπίτια τους. Πρόκειται για αρχαίο έθιμο καλοτυχίας που αναφέρεται ήδη από τον 6 ο αιώνα π.Χ. λέγεται ότι και ο ίδιος ο Πυθαγόρας  κρεμούσε, την κρεμμύδα, μπροστά από τη πόρτα του σαν αλεξιφάρμακο, σήμερα τείνει να εγκαταλειφθεί.

To φυτό, πού σαν πάρει όλη του την ανάπτυξη έχει βολβό πού φτάνει στο μέγεθος μικρής κεφαλής παρουσιάζει μακρύ στέλεχος ως ένα μέτρο, με πολλά άνθη, σε μεγάλο τσαμπί (άφθονα μικρά κρινάκια). Τα άνθη του είναι λευκά με κοκκινωπές γραμμές. Τα φύλλα του είναι μακριά, πλατειά και λεία. Αυτά βγαίνουν αφού παρουσιασθούν τα άνθη. Ανθίζει από το τέλος του καλοκαιριού μέχρι τις αρχές του χειμώνα.

Αυτό το περίεργο σκυλοκρέμμυδο έχει ιδιότητες παραπλήσιες με τη Ντιτζιτάλις όχι τόσο έντονες, αλλά δεν «αθροίζεται» στον οργανισμό. Σε μεγάλες δόσεις δρα σαν δηλητήριο. Είναι κυρίως διουρητικό και τονωτικό της καρδιάς, στις περιπτώσεις υδρωπικίας, πού οφείλεται στην καρδιά. Είναι ακόμη αποχρεμπτικό στις περιπτώσεις με βρογχικά και κοκίτη, και ευεργετικό στη σπλήνα και στην πνευμονία. Δεν ενδείκνυται ή χρήση του στις περιπτώσεις νευρικών παθήσεων και παθήσεων της κοιλίας. Χρησιμοποιείται ως βάμμα 1)5 – 0,5 – 4 γρ. με ποτό, ως κρασί, σε πολύ μικρές δόσεις, ως σκόνη (0,1 – 0,5 γρ.).

Εξωτερικώς γίνεται πάστα για καταπλάσματα και βάμμα για εντριβές.

Φαρμακευτικά ό βολβός χρησιμοποιείται με πολλά άλλα παρασκευάσματα (σύνθετο κρασί, οξύμελι  κρασί Τρουσσώ κλπ.).

Συστατικά δραστικά του φυτού είναι η «Σκιλλαρίνη» ή «Σκιλλιπικρίνη» και μια Σαπωνίνη, ή «Σαπωσκιλλίνη».

Οι κολόνιες, έθιμο της Κεφαλλονιάς

 Παραμονή της πρωτοχρονιάς οι Κεφαλλονίτες έψαχναν στους αγρούς για τις αγιοβασιλίτσες ή ασκυνοκάρες -όπως λένε τον περίεργο αυτό βολβό τον γνωστό ως σκυλοκρέμμυδο ή απλώς κρεμμύδα ,urginea maritima -τον οποίο…

κρεμούσαν στα σπίτια τους…

το βράδυ της παραμονής της πρωτοχρονιάς οι κάτοικοι με γέλια και  χαρά για τον ερχομό του νέου χρόνο κατέβαιναν στους δρόμους κρατώντας μπουκάλια με κολόνιες και….

ραίνοντας ο ένας τον άλλον για να τους βρει ο νέος χρόνος χαρούμενους και γεμάτους αρώματα ενώ…

εύχονταν  ό ένας στον άλλο «καλή αποκοπή»τραγουδώντας:

«Ήρθαμε με ρόδα και με ανθούς να σας ειπούμε χρόνους πολλούς».

η τελευταία ευχή του χρόνου που αντάλλασσαν ήταν:

«Καλή Αποκοπή»

δηλαδή με το καλό να αποχωριστούμε τον παλιό τον χρόνο….

«Πάλιν ακούσατε άρχοντες πάλι να σας ειπούμε,

ότι και αύριον εστί ανάγκη να χαρούμε

και να πανηγυρίζουμε Περιτομήν Κυρίου,

την εορτή του Μάκαρος Μεγάλου Βασιλείου».

ΚΡΗΤΗ: ΚΑΛΗ ΧΕΡΑ, ΑΣΚΕΛΕΤΟΥΡΑ

Η καλή χέρα, το σπάσιμο ενός καρπού από ρόδι, η ασκελετούρα και η πέτρα στην είσοδο κάθε νοικοκυριού είναι μερικά από τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς σε πολλές περιοχές της Κρήτης. Το χτύπημα της καμπάνας το πρωί της Πρωτοχρονιάς, κυρίως στην ύπαιθρο, «φέρνει» μικρούς και μεγάλους μετά την εκκλησία να παίρνουν ο κάθε ένας από μια πέτρα, να κάνουν το σταυρό τους και να την πηγαίνουν μέχρι το σπίτι.

Όπως λέει η παράδοση, όσο μεγαλύτερη είναι η πέτρα τόσο περισσότερη ευτυχία γαλήνη και χαρά φέρνει στο σπιτικό.

Η ασκελετούρα γνωστή και ως μεγαλοκρέμυδο είναι ένα άγριο φυτό της Κρήτης. Ακόμα και να το βγάλεις από τη γη και το κρεμάσεις, δεν παύει να βγάζει νέα φύλλα και άνθη. Ο λαός πιστεύει ότι αυτή τη μεγάλη ζωτική του δύναμη μπορεί να τη μεταδώσει σε έμψυχα και άψυχα, γι' αυτό την πρωτοχρονιά κρεμούν την ασκελετούρα στα σπίτια τους. Πρόκειται για αρχαίο έθιμο καλοτυχίας που αναφέρεται ήδη από τον 6ο αιώνα αλλά σήμερα τείνει να εγκαταλειφθεί παρά το γεγονός ότι διατηρείται σε πολλές περιοχές.

Η καλή χέρα είναι ένα ακόμα παραδοσιακό έθιμο της δυτικής Κρήτης.

Σήμερα όπως και σε άλλες περιοχές της χώρας συνοδεύεται από χρηματικό ποσό που δίνει συνήθως ο παππούς, η γιαγιά, ο νονός στο παιδί. Ωστόσο παλαιότερα, η καλή χέρα ήταν ένα σπιτικό γλύκισμα που το έφτιαχναν οι νοικοκυρές.

ΤΟ ΡΟΔΙ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΛΑΩΝ 

Madonna and Child with Pomegranate, Leonardo Da Vinci

Παραδόσεις που σχετίζονται με το ρόδι και την ροδιά, βρίσκουμε σε σχεδόν όλους τους αρχαίους πολιτισμούς του κόσμου. Είναι μάλιστα εντυπωσιακό το ότι συναντάται παντού και πάντα με τις ίδιες έννοιες. Αυτή η συμφωνία στις συμβολικές έννοιες, μπορεί ίσως να κατατάξει το ρόδι στα λεγόμενα «αρχέτυπα σύμβολα».

~ Στην αρχαία Ελλάδα, κατά την διάρκεια θρησκευτικών εορτών που σχετίζονταν με την γονιμότητα, μαγείρευαν τα «πολυσπόρια». Σήμερα, είναι γνωστά ως «σπερνά» (βρασμένο στάρι με ξηρούς καρπούς, ζάχαρη και ρόδι). Τα «σπερνά» προετοιμάζονται από τις νοικοκυρές και προσφέρονται σε συγγενείς και φίλους, όταν η οικογένεια έχει χαρές (γάμους, βαφτίσια, ονομαστικές εορτές, κλπ). Στην αρχαία Αθήνα, κατά τα «Θεσμοφόρια», οι γυναίκες έτρωγαν ρόδια για να είναι γόνιμες. Τέλος, συνηθίζονταν να κρεμούν ένα ρόδι στις πόρτες των σπιτιών, για να φέρει ευημερία. Η συνήθεια αυτή επιβιώνει μέχρι σήμερα, σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας.

~ Στην αρχαία Αίγυπτο, τοποθετούσαν ρόδια μέσα στις σαρκοφάγους μαζί με τους νεκρούς. Έχουν βρεθεί ρόδια μέσα σε σαρκοφάγους Φαραώ, πράγμα που ξεκάθαρα υποδεικνύει το πόσο σπουδαίο καρπό θεωρούσαν το ρόδι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι. Απεικονίσεις ροδιών βρίσκουμε σε αιγυπτιακούς τάφους που χρονολογούνται από το 2500 π.Χ.

~ Στην αρχαία Ρώμη στόλιζαν τα μαλλιά της νύφης με κλαδιά ροδιάς, για να εξασφαλίσουν έναν ευτυχισμένο και γόνιμο γάμο.

~ Οι αρχαίοι Φοίνικες προσέφεραν ρόδια κατά την διάρκεια των μεγάλων θρησκευτικών εορτών, ως σύμβολα ζωής.

~ Στην Κίνα, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, συνηθίζεται να δίνουν ως γαμήλιο δώρο ένα κεραμικό ρόδι ή μια εικόνα σπασμένου ροδιού, για να φέρει στους νεόνυμφους ευημερία και γονιμότητα.

~ Στην αρχαία Περσία, όπως μας πληροφορεί ο Ηρόδοτος, οι πολεμιστές κρατούσαν δόρατα που ήταν διακοσμημένα με εγχάρακτες χρυσές ροδιές. Πίστευαν πως έτσι εξασφάλιζαν την ασφαλή επιστροφή τους. Στο σημερινό Ιράν εξακολουθείται να πιστεύεται ότι το ρόδι μπορεί να φέρει υγεία και μακροζωία.

~ Οι Βεδουίνοι της Μέσης Ανατολής, μέχρι και σήμερα συνηθίζουν να σπάνε ρόδια στους γάμους και να τα ρίχνουν μέσα στην σκηνή των νεόνυμφων, για να είναι το ζευγάρι γόνιμο.

ΤΟ ΡΟΔΙ ΣΤΙΣ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ

Είναι καρπός ιερός και αναφέρεται σε όλες τις κυρίαρχες θρησκείες. Tο ρόδι συμβολίζει τις ευλογίες του Θεού και την ανάσταση για τους ορθόδοξους χριστιανούς, είναι ένα από τα τρία ευλογημένα φρούτα (μαζί το ροδάκινο και το κεδρόμηλο) του Βουδισμού ενώ ο Μωάμεθ σε ένα απόσπασμα από το Κοράνι προτρέπει τους πιστούς του λέγοντας «Φάτε ρόδια γιατί καθαρίζουν τον οργανισμό και την ψυχή από τη ζήλεια και το μίσος».

Το«μήλο της Καρχηδόνας» κατά τους Ρωμαίους ή Punica Granatum όπως είναι η βοτανική ονομασία του ροδιού είναι μάλιστα ένα από τα πρώτα φρούτα που καλλιεργήθηκαν συστηματικά στον κόσμο.

Το ρόδι κάνει την εμφάνισή του σε κάθε αρχαία θρησκεία ανά την υφήλιο. Αυτό το ιδιαίτερο φρούτο με το λαμπερό χρώμα και την γλυκόστυφη γεύση, φαίνεται να έχει περάσει από τα χέρια κάθε θεότητας και να έχει διακοσμήσει κάθε ναό και ιερατικό ένδυμα.

Στον Ινδουισμό

Σύμβολο ευημερίας και γονιμότητας είναι το ρόδι και για τον Ινδουισμό. Όντας όμως ταυτόχρονα σύμβολο θείας εύνοιας (όπως και για τον Βουδισμό), το ρόδι εμφανίζεται στα χέρια πολλών Ινδουιστικών Θεών. 

 Στον Εβραϊσμό

«Και έκανε τους στύλους, και δύο σειρές από ρόδια ολόγυρα επάνω στο ένα δίχτυ, για να σκεπάσει με ρόδια τα επιθέματα που ήσαν επάνω στις κορυφές των στύλων· και έκανε το ίδιο και στο άλλο επίθεμα. Και τα επιθέματα, που ήσαν επάνω στην κορυφή των στύλων στη στοά, ήσαν εργασίας από κρίνους τεσσάρων πηχών. Και τα επιθέματα που ήσαν επάνω σε δύο στύλους είχαν ρόδια και από πάνω, κοντά στην κοιλιά, που ήταν κοντά στο διχτυωτό· και τα ρόδια ήσαν 200 κατά σειρά, ολόγυρα, επάνω σε κάθε επίθεμα» (Α’ Βασ. 7:18-20)

Αυτά αναφέρονται στην Παλαιά Διαθήκη, περιγράφοντας τον φημισμένο Ναό του Σολομώντα στην Ιερουσαλήμ. Την παρουσία τους όμως κάνουν τα ρόδια και στα ιερατικά ενδύματα των Εβραίων, καθώς σαφώς δίνονται οδηγίες για το πώς θα στολιστούν, στο βιβλίο της Εξόδου:

«Και θα κάνεις επάνω στα κράσπεδά του ρόδια από βαθυγάλαζο ύφασμα, και πορφυρούν, και κόκκινο, επάνω στα κράσπεδά του, ολόγυρα· και χρυσά κουδούνια ανάμεσά τους, ολόγυρα· ένα χρυσό κουδούνι και ένα ρόδι, ένα χρυσό κουδούνι και ένα ρόδι, επάνω στα κράσπεδα του ποδήρη, ολόγυρα.» (Έξ. 28:33-34)

«Και έκαναν επάνω στα κράσπεδα του ποδήρη ρόδια, από βαθυγάλαζο ύφασμα, και πορφυρούν, και κόκκινο, και κλωσμένη βύσσο. Και έκαναν κουδούνια από καθαρό χρυσάφι, και έβαλαν τα κουδούνια ανάμεσα στα ρόδια επάνω στο κράσπεδο του ποδήρη, ολόγυρα, ανάμεσα στα ρόδια· κουδούνι και ρόδι, κουδούνι και ρόδι, επάνω στα κράσπεδα του ποδήρη, του υπηρετικού, ολόγυρα· καθώς ο Κύριος πρόσταξε στον Μωυσή» (Εξ. 39:24-26) Αυτές οι απεικονίσεις των ροδιών μαζί με τα κουδουνάκια, συμβολίζουν τον κεραυνό και την αστραπή. Συμβολισμοί που ολοφάνερα είναι επηρεασμένοι από τις αρχαιότερες θρησκείες. Επιπλέον, Τα ρόδια, μαζί με τα σύκα και τα σταφύλια, όπου μπορούσαν να καλλιεργηθούν συμβόλιζαν την εύφορη γη, όπως σαφώς συμπεραίνεται από εδάφια της Παλαιάς Διαθήκης στα βιβλία των Αριθμών, Ιωήλ, Αγγαίου και Δευτερονόμιου. Αναφορές στο ρόδι και την ροδιά γίνεται επίσης στο Α’ Σαμουήλ, στο Β’ Χρονικών, στον Ιερεμία, και επανειλημμένα στο Άσμα Ασμάτων. Όσο για το δέντρο ροδιά υπήρξε (και εξακολουθεί μέχρι σήμερα) να είναι σύμβολο δικαιοσύνης και ηθικής. Ο καρπός της, το ρόδι, λέγεται ότι έχει τόσα σπόρια όσα και οι εντολές της Τορά (613).

Μπαίνοντας στον εβραϊκό μυστικισμό, την Καμπάλα, η ροδιά συμβολίζει το Δέντρο της Ζωής και, σύμφωνα με τις πεποιθήσεις αρκετών, το ρόδι είναι «ο απαγορευμένος καρπός της γνώσης του καλού και του κακού», από τον οποίο έφαγαν οι πρωτόπλαστοι. 

Στον Βουδισμό

Η ουσία της θεϊκής επιρροής, συμβολίζεται με ένα ρόδι κι έτσι το ρόδι είναι ένα από τα τρία πλέον ευλογημένα φρούτα, σύμφωνα με τον Βουδισμό.Λέγεται επίσης ότι, μεταξύ όλων των πολύτιμων και σπουδαίων δώρων που έλαβε ο Βούδας εν όσω ήταν στην γη, αυτό που τον έκανε πιο ευτυχισμένο απ’ όλα ήταν ένα μικρό ρόδι που του προσέφερε μια φτωχή γριούλα.

Στον Χριστιανισμό

Σύμβολο αιώνιας ζωής και ανάστασης, το ρόδι κατέχει μια από τις σπουδαιότερες θέσεις στα σύμβολα του Χριστιανισμού. Πέραν όμως αυτού, το ρόδι είναι και σύμβολο φιλανθρωπίας και σύμβολο αλτρουισμού. Συνήθως, για να συμβολίσει ακριβώς αυτό, απεικονίζεται έχοντας έναν σταυρό να βγαίνει από μέσα του. Επίσης, εμφανίζεται μερικές φορές στα χέρια της Παρθένου, σε κάποια πολύ όμορφα (και διάσημα) έργα τέχνης, του Λεονάρντο Ντα Βίντσι και του Μποτιτσέλι.  

Madonna and Child with Pomegranate, Leonardo Da Vinci

Στον Μωαμεθανισμό

Σύμφωνα με μωαμεθανικό μύθο, κάθε ρόδι εμπεριέχει έναν σπόρο που έχει προέλθει κατευθείαν από τον Παράδεισο και, όπως αναφέρεται στο Κοράνι, ο Μωάμεθ παροτρύνει τους πιστούς να τρώνε ρόδια, μιας και αυτό μπορεί να «εξαγνίζει από τον φθόνο και το μίσος». 

Ενα άλλο έθιμο -που σήμερα έχει εκλείψει- ήταν η μεταφορά νερού από την βρύση του χωριού στο σπίτι…

η μεταφορά γινόταν από τον νοικοκύρη του σπιτιού ενώ ταυτόχρονο έκανε την ευχή:

«Όπως τρέχει τούτο το νερό έτσι να τρέχουν και τα καλά στο σπίτι μου»….

αν τώρα ανήμερα της Πρωτοχρονιάς είχε λιακάδα πίστευαν πως ο καιρός θα είναι ο ίδιος για τις επόμενες σαράντα μέρες…..

«Τ’ άλιασε η αρκούδα τα αρκουδάκια της, δε θα ‘χουμε χειμώνα βαρύ»συνήθιζαν να λένε….

αντίθετα αν  ο καιρός ήταν άσχημος την Πρωτοχρονιά τις επόμενες σαράντα μέρες θα κάνει βαρυχειμωνιά…..

ένα ακόμα έθιμο που είναι αρκετά γνωστό, αφορά την πέτρα της Πρωτοχρονιάς….

όταν αλλάζει ο χρόνος  ο αρχηγός  του σπιτιού φέρνει μια καλοσχηματισμένη πέτρα μέσα στο σπίτι

λέγοντας:

«Όπως είναι γερή τούτη η πέτρα έτσι να είναι γερό και το σπίτι μου»…..

το έθιμο αυτό θέλει το σπιτικό γερό και στεριωμένο σαν την πέτρα για όλη την επόμενη χρονιά.

«τα κλωνάρια στο τζάκι» της Θεσσαλίας

στη Θεσσαλία συναντούσαμε ένα πολύ όμορφο έθιμο….

επιστρέφοντας από την εκκλησία στο σπίτι τα κορίτσια έβαζαν δίπλα στο αναμμένο τζάκι λυγερά κλωνάρια κέδρου που είχαν διαλέξει με μεγάλη προσοχή ενώ….

τα αγόρια τοποθετούσαν κλαδιά από αγριοκερασιά….

τα κλωνάρια αυτά αντιπροσώπευαν τις κρυφές προσωπικές τους επιθυμίες…

παρακολουθούσαν  ποιο κλωνάρι θα καιγόταν πρώτο και με τον τρόπο αυτό γνώριζαν πια επιθυμία τους θα πραγματοποιηθεί πρώτη και ποιος από όλους θα παντρευόταν πρώτος…

Στις Κυκλάδες θεωρούσαν καλό οιωνό να φυσάει βοριάς την πρωτοχρονιά……

αν δε τύχαινε  και ‘ρθόταν περιστέρι στην αυλή τους την μέρα αυτή το θεωρούσαν πολύ ευνοϊκό  σημάδι της τύχης…

αν όμως πετούσε πάνω από το σπιτικό τους κοράκι τότε…

αυτό ήταν κακός οιωνός και μη εύνοια της τύχης….

για να είναι όλον τον χρόνο «σιδερένιοι»σε μερικά χωριά όταν πλένονταν το πρωί της Πρωτοχρονιάς άγγιζαν το πρόσωπό τους μ’ ένα κομμάτι σίδερο…..

και δεν σταματούν εδώ οι προλήψεις που είναι συνδεδεμένες με την Πρωτοχρονιά…

πολλά άτομα τη μέρα αυτή αποφεύγουν να πληρώνουν χρέος…

να δανείσουν λεφτά…

να δουλέψουν ή…

να δώσουν φωτιά….και…

όλα αυτά γιατί πιστεύουν ότι ….

ό,τι κάνει και πάθει κανείς αυτή τη μέρα θα εξακολουθεί να συμβαίνει όλο το χρόνο

Ο Παυσανίας στα «Κορινθιακά», περιγράφοντας το άγαλμα της Ήρας, αναφέρει ότι: «η Θεά καθόταν σε θρόνο από ελεφαντόδοντο και χρυσό. Στο διάδημά της ήταν χαραγμένες οι Χάριτες και οι Ώρες, στο ένα της χέρι κρατάει το σκήπτρο και στο άλλο ένα ρόδι».

Από το έθιμο του σπασίματος του ροδιού πηγάζει η λαϊκή έκφραση: «Έσπασε το ρόδι» που σημαίνει ότι έκανε καλό ξεκίνημα. Στον αντίποδα αυτής της έκφρασης βρίσκεται η «Θα σε φωνάξω να μου σπάσεις το ρόδι την Πρωτοχρονιά» την οποία λέμε κοροϊδευτικά σε κάποιον που θεωρούμε καντέμη!

Όσο γερές κι όμορφες είναι οι ρώγες, τόσο χαρούμενες κι ευλογημένες θα είναι οι μέρες που φέρνει μαζί του ο νέος χρόνος.
Καλή χρονιά. Με ρόδι ή χωρίς, σας ευχόμαστε πρώτα η καρδιά και μετά το πορτοφόλι σας να είναι πάντοτε γεμάτο ώστε να μπορέσετε απλόχερα να χαρίζεται αγάπη και πλούτο στους γύρω σας.


ΠΗΓΕΣ

helppost.gr
sitisikallonis.gr
lifo.gr
astrosparalio.gr
artofwise
8apeiro.blogspot.com
botanologia.blogspot.com
Google search
ΑΠΕ