ΟΜΗΡΟΥ ΙΛΙΑΔΑ (Ραψωδία Β΄ στ.571)
Οἳ δὲ Μυκήνας εἶχον ἐϋκτίμενον πτολίεθρον
ἀφνειόν τε Κόρινθον ἐϋκτιμένας τε Κλεωνάς, 570
Ὀρνειάς τ᾽ ἐνέμοντο Ἀραιθυρέην τ᾽ ἐρατεινὴν
καὶ Σικυῶν᾽, ὅθ᾽ ἄρ᾽ Ἄδρηστος πρῶτ᾽ ἐμβασίλευεν,
οἵ θ᾽ Ὑπερησίην τε καὶ αἰπεινὴν Γονόεσσαν
Πελλήνην τ᾽ εἶχον ἠδ᾽ Αἴγιον ἀμφενέμοντο
Αἰγιαλόν τ᾽ ἀνὰ πάντα καὶ ἀμφ᾽ Ἑλίκην εὐρεῖαν, 575
τῶν ἑκατὸν νηῶν ἦρχε κρείων Ἀγαμέμνων
Ἀτρεΐδης· ἅμα τῷ γε πολὺ πλεῖστοι καὶ ἄριστοι
λαοὶ ἕποντ᾽· ἐν δ᾽ αὐτὸς ἐδύσετο νώροπα χαλκὸν
κυδιόων, πᾶσιν δὲ μετέπρεπεν ἡρώεσσιν
οὕνεκ᾽ ἄριστος ἔην πολὺ δὲ πλείστους ἄγε λαούς. 580
Και οι Μυκήνες οι λαμπρές, η Κόρινθος πλουσία,
οι Κλεωνές καλόκτιστες, των Ορνεών τα μέρη,
η Αραιθυρέα πάντερπνη, η πόλις Σικυώνος,
εκεί που πρώτα ο Άδραστος εγίνη βασιλέας,
η Υπερησία, και η ψηλή Γονούσσα και η Πελλήνη,
ο Αιγιαλός, το Αίγιον κι η απλωμένη Ελίκη
έστειλαν άνδρες εκατό καράβια ανεβασμένους
και αρχηγός ήτ’ ο κραταιός Ατρείδης Αγαμέμνων.
Εκείνος είχε τα πολλά και ανδρειωμένα πλήθη,
κι άστραφτεν όλος στ’ άρματα κι επαίρετο η ψυχή του
ως ήταν εις την δυναμιν ο πρώτος των ηρώων,
ότ’ είχε αυτός πλειότερον λαόν ολόγυρά του.
Ο Νοµός Κορινθίας βρίσκεται στο ΒΑ τµήµα της Πελο̟ποννήσου
έχοντας ένα µικρό τµήµα βόρεια α̟πό τον Ισθμό, ουσιαστικά στην εδαφική
ε̟πικράτεια της Στερεάς Ελλάδας, το ο̟ποίο φτάνει έως την ̟περιοχή των
Μεγάρων, λίγο βορειότερα α̟πό τους Αγίους Θεοδώρους. Ο Νοµός Κορινθίας,
λόγω της θέσης του, α̟ποτελεί το συνδετικό κρίκο μεταξύ Στερεάς Ελλάδας και
Πελο̟ποννήσου , αλλά και τη µμόνη χερσαία δίοδο ε̟πικοινωνίας
µεταξύ των δύο αυτών ̟περιοχών.
Καθώς η γεωγραφική της θέση είναι εξαιρετικής στρατηγικής
σηµασίας, η Κορινθία θα ̟πρέ̟πει να διαδραµάτισε ένα σηµαντικό ρόλο στην
ελληνική ̟προϊστορία, αφού α̟πό το έδαφός της διέρχονταν αναγκαστικά οι
χερσαίοι δρόµοι ̟που ένωναν την Αττική και τη Βοιωτία µε την Πελο̟πόννησο,
αλλά και την Αχαΐα δυτικά µε την Αργολίδα ανατολικά. Η γειτνίαση αυτή
και η σύνδεση των δύο σηµαντικών για τη µυκηναϊκή ̟περίοδο ̟περιοχών
θεωρώ ότι α̟ποτελεί έναν ε̟πι̟ρόσθετο λόγο για τη σ̟πουδαιότητα της περιοχής.
∆υστυχώς ̟παρά τη στρατηγική και γεω̟ολιτική της θέση και την
̟πιθανολογούµενη σ̟πουδαιότητα και σηµασία της κατά τους ̟προϊστορικούς
χρόνους, η Κορινθία α̟ποτελούσε µέχρι ̟πρότινος µία α̟πό τις λιγότερο
γνωστές αρχαιολογικά «ε̟παρχίες» του µυκηναϊκού κόσµου, αν και τόσο
κοντά στο «κέντρο» της µυκηναϊκής Ελλάδας.
Το γεγονός της συνύ̟παρξης των Νοµών Αργολίδας και Κορινθίας
κάτω α̟πό την ίδια το̟πική αρχαιολογική εφορεία (τη ∆’ Εφορεία
Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων), σύµφωνα µε τη διοικητική
διάρθρωση της ελληνικής αρχαιολογικής υ̟πηρεσίας, θεωρώ ότι α̟ποτέλεσε
ανασταλτικό ̟παράγοντα για την αρχαιολογική εις βάθος διερεύνηση της
Κορινθίας γενικότερα.
Το ενδιαφέρον της ελληνικής αρχαιολογικής υ̟πηρεσίας
ε̟πικεντρωνόταν ̟πάντοτε στα σηµαντικά µυκηναϊκά κέντρα της Αργολίδας
και έτσι η Κορινθία δεν α̟ποτέλεσε ̟ποτέ αντικείµενο εκτεταµένης αρχαιολογικής έρευνας ή συστηµατικών ελληνικών ανασκαφών και η έρευνα
̟περιορίστηκε µόνο στη σωστική διερεύνηση ορισµένων θέσεων, κατό̟ιν
µάλιστα υ̟ποδείξεων ή εκτεταµένης λαθρανασκαφής. Η ά̟ποψη αυτή
ενισχύεται και α̟πό την έλλειψη ενδιαφέροντος για τη συστηµατική
ανασκαφή των ήδη εντο̟ισµένων σηµαντικών θέσεων (Περδικαριά, Γωνιά,
Φενεός) της Κορινθίας, των ο̟ποίων µάλιστα η σ̟πουδαιότητα ήταν γνωστή
α̟πό ̟παλαιά.
Το κενό της αρχαιολογικής έρευνας α̟πό ελληνικής ̟πλευράς εν µέρει
συµ̟πληρώθηκε α̟πό τις ξένες αρχαιολογικές σχολές ̟που δραστηριο̟ποιήθηκαν
α̟πό ̟πολύ νωρίς στην ̟περιοχή της Κορινθίας (η Αµερικανική Σχολή
Κλασικών Σ̟πουδών σε συνεργασία µε αµερικανικά ̟πανε̟ιστήµια στην
αρχαία Κόρινθο, στη Νεµέα, στις Κεγχρεές, στο Κοράκου και στις Ζυγουριές,
η Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή στην Περαχώρα, το Καναδικό
Αρχαιολογικό Ινστιτούτο στον Στύµφαλο) και οι ο̟ποίες συνεχίζουν τις
έρευνές τους έως και σήµερα. Α̟ποτέλεσµα των ερευνών αυτών είναι και η
δηµοσίευση των µοναδικών συστηµατικά ανασκαµµένων οικιστικών θέσεων
της ̟περιοχής, του Κοράκου και των Ζυγουριών.
Τα τελευταία ωστόσο χρόνια το ενδιαφέρον για το αρχαιολογικό
̟παρελθόν της Κορινθίας έχει αναζω̟πυρωθεί. Προς αυτήν την κατεύθυνση
συνετέλεσε και το γεγονός της ύ̟παρξης ̟πλέον το̟πικής εφορείας αρχαιοτήτων
α̟ποκλειστικά για το Νοµό Κορινθίας, της ΛΖ’ ΕΠΚΑ, και του διαχωρισµού
της α̟πό την εφορεία της Αργολιδοκορινθίας (∆’ ΕΠΚΑ), καθώς αυτό
συνε̟πάγεται και την ύ̟παρξη ̟περισσότερων αρχαιολόγων ̟που ασχολούνται
α̟ποκλειστικά µε το συγκεκριµένο νοµό. Ε̟πι̟ρόσθετα, η κατασκευή µεγάλων
δηµόσιων έργων τα τελευταία χρόνια στο Νοµό (η κατασκευή της νέας
σιδηροδροµικής γραµµής Κορίνθου-Πατρών και οι νέοι οδικοί άξονες)
έφεραν στο φως σηµαντικά αρχαιολογικά ευρήµατα (θολωτός τάφος αρχαίας
Κορίνθου, µυκηναϊκό και κλασικό νεκροταφείο Σικυώνος), ̟προσέθεσαν νέες
αρχαιολογικές θέσεις και νοµίζω ότι έθεσαν τη βάση για την αρχή µίας νέας
αξιολόγησης «αρχαιολογικά» της Κορινθίας, τουλάχιστον όσον αφορά στη
µυκηναϊκή της ̟περίοδο.
 |
| Perseus On Pegasus Hastening To The Rescue Of Andromeda - Frederick Leighton . |
Η ιστορία της περιληπτικά...
Η αρχαία κορινθιακή χώρα δεν περιελάμβανε τις περιοχές της Στυμφαλίας και του Φενεού, που ανήκαν στην Αρκαδία. Σύμφωνα με τις ανασκαφές κατοικείτο από την 5η π.Χ. χιλιετία και τα πρώτα σημάδια οίκησης τα βρίσκουμε στις περιοχές του Φενεού, της Στυμφαλίας, της Νεμέας, της λίμνης Βουλιαγμένης του Λουτρακίου και στον οικισμό του Κοράκου, στην δυτική έξοδο της σημερινής πόλης της Κορίνθου.
Το 1900 π.Χ. η παραλιακή Κορινθία εποικίζεται από Ίωνες και η νότια από Αρκάδες. Το 1500 π.Χ. εμφανίζονται οι Αχαιοί και δημιουργούνται μυκηναϊκά κέντρα: Κόρινθος, Κλεωναί, Σικυών, Πελλήνη, Φενεός και Στύμφηλος.
Την πρώτη της ακμή τη σημείωσε στην αρχαϊκή εποχή, όταν την κυβερνούσαν η οικογένεια των Βακχιαδών στην αρχή και οι τύραννοι Κύψελος και Περίανδρος αργότερα.
Περίπου το 660 π.Χ. τύραννος της πόλης αναλαμβάνει ο Περίανδρος, ο οποίος συνέλαβε κι επιχείρησε μεγάλα τεχνικά έργα, όπως την κατασκευή του διόλκου. Επί των ημερών του η Κόρινθος σημειώνει τη μεγαλύτερη ακμή της που παρατείνεται μέχρι τους Περσικούς πολέμους. Τα γράμματα και οι τέχνες ανθούν, η ναυσιπλοϊα και το εμπόριο αναπτύσσονται. Η Κόρινθος αναδεικνύεται σε θαλασσοκράτειρα δύναμη με δύο λιμάνια (των Κεγχραιών και του Λεχαίου) και ιδρύει αποικίες στην Ιταλία, στην Ιλλυρία (Απολλωνία), στη Σικελία και στην Κέρκυρα.
Το πολίτευμά της ήταν ανεξάρτητη βασιλεία μέχρι το 657 π.Χ., όταν ανέλαβε την εξουσία ο τύραννος Κύψελος και το 580 π.Χ. ιδρύθηκε μετριοπαθής δημοκρατία.
Πήρε μικρό μέρος στους Μηδικούς Πολέμους. Η αντιδικία της με την αποικία της την Κέρκυρα, έγινε μια από τις αιτίες του Πελοποννησιακού Πολέμου (431 – 404 π.Χ.). Σύμμαχος αρχικά με την Σπάρτη, στράφηκε εναντίον της το 395 π.Χ, γεγονός που προκάλεσε τον Κορινθιακό Πόλεμο (395 – 387 π.Χ.). Το 335 π.Χ. υποτάχθηκε στο Μακεδόνα βασιλιά Φίλιππο και αργότερα έγινε μέλος της Αχαϊκής Συμπολιτείας. Λίγο μετά το 200 π.Χ. έγινε η πρωτεύουσα της συμπολιτείας και γνώρισε την ολοκληρωτική καταστροφή το 146 π.Χ. από το Ρωμαίο στρατηγό Μόμιο. Η Κόρινθος ερημώθηκε και ένα τμήμα της δημεύτηκε από τη Ρώμη, ενώ το υπόλοιπο υπήχθη στη Σικυώνα.
Το 44 π.Χ. ο Ιούλιος Καίσαρ επανοίκισε την Κόρινθο την ονόμασε Laus Iulia Corinthus και έγινε πρωτεύουσα της επαρχίας της Αχαίας. Η νέα Κόρινθος παρουσίασε μεγάλη άνθιση και σύντομα έγινε η πλουσιότερη και σημαντικότερη πόλη της Πελοποννήσου επισκιάζοντας ακόμη και την Αθήνα. Η οικονομική της ευημερία διήρκεσε σε όλη την πρώιμη αυτοκρατορική περίοδο.
Το 53 μ.Χ. φτάνει στην Κόρινθο ο Απόστολος Παύλος όπου δίδαξε το χριστιανισμό και ίδρυσε την πρώτη χριστιανική κοινότητα στην περιοχή.
Η πόλη της Κορίνθου λόγω της στρατηγικής της θέσης γνώρισε επανειλημμένες βαρβαρικές επιδρομές, ενώ το 521 καταστράφηκε από ισχυρούς σεισμούς. Η μεσαιωνική ιστορία της Κορίνθου είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ιστορία του οχυρού της, της Ακροκορίνθου. Από το 12ο αι. καταλήφθηκε διαδοχικά από Νορμανδούς, Φράγκους, Βυζαντινούς, Τούρκους, Ενετούς και πάλι Τούρκους.
Το 1826 ισχυρός σεισμός την ισοπέδωσε και ξαναχτίστηκε με αντισεισμικές προδιαγραφές, νέο ρυμοτομικό σχέδιο και πιο κοντά στη θάλασσα 19 χλμ βορειότερα από την αρχαία πόλη
 |
| Eugene Romain Thirion (French, 1839–1910), Perseus and the Head of Medusa. |
Η ΣΠΟΥΔΑΙΑ ΚΟΡΙΝΘΟΣ
Η αρχαία Κόρινθος ήταν σημαντική πόλη-κράτος της αρχαίας Ελλάδας. Η θέση της αυτή προκαθόρισε σε μεγάλο βαθμό και την ιστορία της. Η αρχαία κορινθιακή χώρα, κομμάτι της αργολικής, όπως επισημαίνει ο Παυσανίας στα «Κορινθιακά», συμπίπτει με το σημερινό νομό Κορινθίας, μόνο ως προς τα ανατολικά όρια της, ενώ διαφέρει σημαντικά κατά τα υπόλοιπα. Έλεγχε μία περιοχή που αντιστοιχούσε στα ανατολικά του σημερινού νομού Κορινθίας και στα ΒΑ του νομού Αργολίδας. Συνόρευε με τη Σικυώνα στα δυτικά, με τους Μεγαρείς στα ανατολικά, με τους Αργείους στα ΝΔ και με τους Επιδαύριους στα νότια. Η αρχαία Κόρινθος, πόλη δωρική, βρισκόταν στη νευραλγική θέση του Ισθμού, πάνω στο κομβικό σημείο που ένωνε την Πελοπόννησο με την υπόλοιπη Ελλάδα, ενώ διατηρούσε λιμάνι τόσο στο Σαρωνικό όσο και στον Κορινθιακό κόλπο. Αποτελούσε το πιο σημαντικό εμπορικό κόμβο του αρχαίου κόσμου, μέχρι να απειληθεί από την Αθήνα.
Αποτινάσσοντας νωρίς τις δωρικές τους καταβολές, οι Κορίνθιοι έκαναν την πόλη τους γρήγορα κέντρο εμπορίου και κεραμικής βιομηχανίας, ενώ δραστηριοποιήθηκαν και στη δημιουργία αποικιών στην Κέρκυρα και τις Συρακούσες. Η Κόρινθος θεωρείτο η πλουσιότερη πόλη του αρχαίου κόσμου.
ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ
Η σημαντική θέση της αρχαίας Κορίνθου κατοικήθηκε ήδη από τα νεολιθικά χρόνια (5000-3000 π.Χ.). Τα πρώτα σημάδια οίκησης κατά την προϊστορική εποχή από Πελασγούς, σύμφωνα με τις παραδόσεις τα βρίσκουμε στις περιοχές του Φενεού, της Στυμφαλίας, της Νεμέας, της λίμνης Βουλιαγμένης του Λουτρακίου, αλλά κυρίως στον οικισμό του Κοράκου, στη δυτική έξοδο της σημερινής πόλης της Κορίνθου.
 |
| Οικισμός Ζυγουριών,''Εργαστήρι Κεραμέα''.Πρωτοελλαδική περίοδος,1300-1189 π.χ περίπου |
Οι ανασκαφές απέδειξαν ότι κατοικείτο ήδη από την 5η π.Χ. χιλιετία και γνώρισε μεγάλη άνθιση μέχρι τις αρχές της 2ης π.Χ. χιλιετίας, όταν διαπιστώνεται καταστροφή του. Η λατρεία του Μελικάρτου στον Ισθμό της Κορίνθου έχει προφανή σχέση με τη λατρεία του φοινικικού Μελκάρθ. Το όνομά του, που διασώθηκε αναπλάθοντάς το στα ελληνικά, αποδεικνύει την εγκατάσταση Φοινίκων στην Κόρινθο. Το 1900 π.Χ. η παραλιακή Κορινθία εποικίζεται από Ίωνες, ενώ η νότια (Φενεός, Στύμφηλος) από Αρκάδες. Το 1500 π.Χ. εμφανίζονται, σε όλη την Κορινθία, Αχαιοί και δημιουργούνται μυκηναϊκά κέντρα, τα οποία μνημονεύονται στον Κατάλογο των Νηών της Ιλιάδας: Κόρινθος, Κλεωναί, Σικυών, Γονόεσσα (σημ. Πύργος;) Πελλήνη, Φενεός και Στύμφηλος.
Ο Όμηρος αναφέρει την Κόρινθο να συμμετέχει στην Τρωική εκστρατεία υπό την ηγεσία του Αγαμέμνονα, βασιλιά των Μυκηνών.[1] Το 1200 π.Χ., μετά την κάθοδο των Δωριέων, οι Δωριείς εισβάλλουν στην Πελοπόννησο και εγκαθίστανται στην Κόρινθο εκτοπίζοντας τους παλαιότερους πληθυσμούς, κυρίως ιωνικής καταγωγής, ανατολικότερα. Ένα από τα τέσσερα τμήματα στα οποία χωρίστηκαν κατέλαβε το Σολύγειο λόφο και στη συνεχεία κυρίευσε όλη την Κορινθία, πλην των Αρκαδικών πόλεων, Φενεού και Στύμφηλου. Με την εγκατάσταση των Δωριέων καθιερώθηκε και το πολίτευμα της Ολιγαρχίας στην Κόρινθο, όπου κυβερνούσε πλέον μία αριστοκρατική οικογένεια Δωριέων, οι Βακχιάδες.
Μουσείο Αρχαίας Κορίνθου
Αν και η Ελλάδα αποτελεί μία «κουκκίδα» στο παγκόσμιο χάρτη, έχει υπάρξει σημαντικός παράγοντας στην εξέλιξη της ιστορίας τόσο με την προνομιακή γεωγραφική της θέση όσο και με την ιδιαίτερη αρχαία πολιτιστική της κληρονομιά. Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση του σύγχρονου Ελληνικού πολιτισμού. Ένας από τους σημαντικότερους και μεγαλύτερους αρχαίους πολιτισμούς υπήρξε ο Κορινθιακός. Aπ'τα αρχαία χρόνια η αρχαία Κόρινθος ήταν μια σημαντική πόλη-κράτος της αρχαίας Ελλάδας. Έλεγχε μία περιοχή που αντιστοιχούσε στα ανατολικά του σημερινού νομού Κορινθίας. 'Έλεγχε την νευραλγική θέση του Ισθμού και αποτελούσε το σημαντικότερο εμπορικό κόμβο του αρχαίου κόσμου. Μέχρι να απειληθεί από την Αθήνα,η Κόρινθος θεωρούταν η πλουσιότερη πόλη του αρχαίου κόσμου.
Χάρις τα διάφορα μουσεία που βρίσκονται σήμερα στην περιοχή της Κορινθίας μπορεί εύκολα ο κάθε επισκέπτης να μελετήσει πολλά για αυτόν τον ξεχωριστό πολιτισμό .
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Κορίνθου είναι ένα από τα πλουσιότερα και πιο ενδιαφέροντα μουσεία όχι μόνο της περιοχής αλλά και ολόκληρης της Ελλάδα . Χτίστηκε το 1931/32 από την Αμερικάνικη Σχολή Κλασικών Σπουδών. Το 1934 παραδόθηκε επισήμως στο ελληνικό κράτος και το 1950 έγιναν προσθήκες στην ανατολική πλευρά του κτιρίου. Μέσα από τα πολύμορφα εκθέματα του, δίνει την δυνατότητα στον επισκέπτη να γνωρίσει την λαμπρή ιστορία της Κορίνθου και την εξέλιξη της τέχνης της,στις περιόδους της ακμής,του πλούτου,της διεθνούς για την εποχή ακτινοβολίας της πόλης,καθώς και τις περιόδους παρακμής και ερήμωσης. Μελετώντας τα εκθέματα του μουσείου,ο πιο παρατηρητικός από τους επισκέπτες θα κατανοήσει το ξεχωριστό χαρακτήρα της κορινθιακής τέχνης, όπως διαμορφώθηκε ανά τους αιώνες, από τη γεωγραφική θέση,τις πολιτικές καταστάσεις και τις ξένες επιρροές.
ΟΙ ΑΙΘΟΥΣΕΣ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Κορίνθου αποτελείται από τέσσερις αίθουσες.
Την Ανατολική αίθουσα όπου παρουσιάζονται ευρήματα της αρχαϊκής περιόδου,αγγεία,χάλκινοι καθρέπτες,σαρκοφάγος κ.α από όλους τους οικισμούς της περιοχής καθώς και οι περίφημοι δίδυμοι Κούροι της Κλένιας καθώς και οι τάφοι με τα οστά δυο νεαρών ανδρών έως 35 χρόνων που πέθαναν μαζί.
Οι Κούροι ήταν τοποθετημένοι επάνω από τους τάφους για να τιμήσουν τους δυο νεκρούς.
Σε διπλανή προθήκη θα δούμε και κτερίσματα που βρέθηκαν στους τάφους.Έπειτα περνάμε στον ''χώρο των νεκρών''όπου παρουσιάζονται ταφικά ευρήματα οστεοφυλάκια ένας λακκοειδής τάφος και στο βάθος ένα κρεβάτι από πωρόλιθο οπού πάνω σε αυτό ετοίμαζαν και θρηνούσα τον νεκρό.
Δίπλα σε αυτό στέκει αγέρωχη μια Σφίγγα από πωρόλιθο για να διώχνει το κακό σύμφωνα με τις αρχαίες προλήψεις.
ΒΙΝΤΕΟ ΑΠΟ ΤΑ ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΑΙΘΟΥΣΑΣ
με την επανέκθεση των Διδυμων Κούρων.
Δεξιά εισερχόμαστε στην πόλη της Κορίνθου περνώντας ανάμεσα από τα τείχη της.
Εδώ εντυπωσιάζει το εσωτερικό μιας Τριήρης όπου μας δείχνει το τρόπο που γίνονταν η μεταφορά των προϊόντων(κρασί,λάδι,παστά ψάρια κ.α) στις θάλασσες της Μεσογείου κι όχι μόνο.Θα δούμε επίσης κορινθιακά νομίσματα από ασήμι και μπρούτζο, διάφορα ειδώλια με τις μήτρες του καθώς και ορυκτά χρώματα που χρησίμευαν στην διακόσμηση των αγγείων.Λίγο πριν την έξοδο κομμάτια από τα κεραμίδια του ναού του Απόλλωνα χρωματισμένα και ακροκέραμα.Στην έξοδο της αίθουσας θα σταθείτε να δείτε ένα μικρό βίντεο για την ιστορία της πόλης και θα θαυμάσετε το περίφημο κορινθιακό κράνος όπου στέκει μαζί με ένα δόρυ μπροστά από ένα τεράστιο πόστερ που δίνει πληροφορίες για τους πολέμους που έγιναν ανά περίοδο. Μετά το προθάλαμο θα βρεθείτε απέναντι στην Προϊστορική αίθουσα.Στην αίθουσα με τα προϊστορικά, είναι εκτεθειμένα ευρήματα (αγγεία κυρίως) από την ίδια την Κόρινθο και τις γύρο περιοχές, που χρονολογούνται από τα νεολιθικά χρόνια ως τα υστεροελλαδικά. Ξεχωρίζουν oi δύο γεφυρόστομες πρόχους της πρωτοελλαδικής περιόδου (2500 - 2000 π.Χ. περίπου) για τη λεπτή φόρμα τους και ορισμένα κομψά και χαρακτηριστικά ντόπια αγγεία της υστεροελλαδικής περιόδου. Aκριβώς δίπλα είναι η Ρωμαϊκή αίθουσα με τεράστια αγάλματα ,ψηφιδωτά, δείγματα ρωμαϊκής κεραμικής και στην μέση σε γυάλινες προθήκες τα περίφημα αγγεία που εκλάπησαν βρέθηκα στο Μαϊάμι των Η.Π.Α και επέστρεψαν με την βοήθεια του F.B.I. Ας δούμε εδώ την ιστορία τους...
 |
| Théodore Caruelle d' Aligny, 1ο μισό 19ου αιώνα, Κόρινθος. |
Τον Απρίλιο του 1990 κλάπηκαν από το μουσείο 285 αντικείμενα. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη κλοπή που έχει σημειωθεί στη σύγχρονη ιστορία των ελληνικών μουσείων. Τα κλοπιμαία αντικείμενα βρέθηκαν από το FBΙ και εκπροσώπους του Τμήματος Αρχαιοκαπηλίας Ασφάλειας Αθηνών, σε καλή κατάσταση, στοιβαγμένα σε δώδεκα πλαστικά κιβώτια, σε μία αποθήκη στο Μαϊάμι των ΗΠΑ, τον Σεπτέμβριο του 1999. Η σπείρα των τεσσάρων αρχαιοκαπήλων εξαρθρώθηκε λίγους μήνες αργότερα. Σύμφωνα με δημοσίευμα στον ελληνικό και διεθνή Τύπο, αμέσως μετά την ανακάλυψη, το σύνολο των κλοπιμαίων είχε αγοραστεί από έναν Ελληνοαμερικάνο, ο οποίος ειδοποίησε τις αρχές και τα παρέδωσε,με τον όρο να κρατηθεί μυστικό το όνομά του και,φυσικά, να μην ασκηθεί ποινική δίωξη εναντίον του.Από το σύνολο των κλοπιμαίων αντικειμένων επιστράφηκαν τα 274,τα οποία εκτίθενται σε ξεχωριστές προθήκες στο κέντρο της Ρωμαϊκής αίθουσας.
Στη Ρωμαϊκή αίθουσα παρακολουθεί κανείς την τέχνη της Κορίνθου, ως ρωμαϊκής colonia, μετά το 44 π.Χ., που ιδρύθηκε εκ νέου από τον Ιούλιο Καίσαρα, ύστερα από εκατό χρόνια περίπου, τέλειας εγκατάλειψης και ερήμωσης.
Αγάλματα του 1ου π.Χ. και 1ου μ.Χ. αιώνα, καθώς και μεταγενέστερα, είναι εκτεθειμένα κοντά στην είσοδο της αίθουσας: προέρχονται από την Ιουλιανή Βασιλική. Ξεχωρίζει το άγαλμα του Αυγούστου. Υπάρχουν επίσης διάφορα μαρμάρινα κεφάλια όπως του Nero Julius Caesar. Eεπίσης, το μαρμάρινο κεφάλι, αντίγραφο του περίφημου δορυφόρου του Πολύκλειτου και το θαυμάσιο κεφάλι του Διονύσου με πλούσια κόμμωση και στεφάνι από αμπελόφυλλα. Στην ίδια αίθουσα είναι εκτεθειμένα τα τρία μωσαϊκά δάπεδα του 2ου μ.Χ. αιώνα που βρέθηκαν στη ρωμαϊκή έπαυλη. Το ένα φέρει κεφάλι Διονύσου στο κέντρο από ένα περίτεχνο κυκλικό σχέδιο. Τα άλλα μωσαϊκά έχουν βουκολικές σκηνές: α) Ένας τράγος καθισμένος κάτω από ένα δέντρο, β) βοσκός ακουμπισμένος σε δέντρο παίζει τη φλογέρα του, ενώ τα βόδια του βοσκούν πιο πέρα. Ένα από αυτά έχεις την αίσθηση ότι σε παρακολουθεί με το κεφάλι του περνώντας από μπροστά του.Στην ίδια αίθουσα τέλος, εκτίθενται διάφορα μικροαντικείμενα, αγγεία, νομίσματα κ.α. ύστερων ρωμαϊκών και βυζαντινών χρόνων.
Στο αίθριο και στη στοά του μουσείου εκτίθενται επιγραφές ρωμαϊκές κυρίως χρόνων καθώς και θραύσματα γλυπτών. Κατά μήκος του δυτικού τοίχου, βλέπει κανείς 15 κομμάτια μιας ανάγλυφης φρίζας με αμαζόνες και πολεμιστές, καθώς και άθλους του Ηρακλή και γιγαντομαχία, που κοσμούσε το θέατρο την εποχή του Αδριανού. Στο βάθος της δυτικής στοάς του αίθριου βρίσκεται η μικρή αίθουσα του Ασκληπιού, οπού μπορεί κανείς να δει το πλήθος των πήλινων και αναθημάτων στον θεραπευτή Θεό από τους ασθενείς. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα πήλινα ομοιώματα χεριών, ποδιών, κεφαλών κλπ. του 4ου π.Χ. αιώνα,σε φυσικό σχεδόν μέγεθος, που θυμίζουν τα σημερινά κέρινα κυρίως τάματα των εκκλησιών. Τα πόδια και τα χέρια των γυναικών ξεχωρίζουν από τα ανδρικά με το λευκό επίθετο χρώμα τους. Στην ίδια αίθουσα εκτίθενται αρχιτεκτονικά πήλινα μέλη, καθώς και παλαιοχριστιανικές επιτύμβιες στήλες και άλλα αντικείμενα που βρέθηκαν στο χώρο του ιερού του Ασκληπιού.Αναλυτικότερα για τα εκθέματα και τις αίθουσες θα ασχοληθούμε παρακάτω στην συνέχεια του άρθρου.
Το διάστημα 2007-2008 έγιναν εργασίες για την αναβάθμιση του Μουσείου, με χρηματοδότηση του Γ΄ ΚΠΣ. Τότε ανακαινίστηκαν οι δύο αίθουσες που στέγαζαν τις προϊστορικές συλλογές και τα ευρήματα από το Ασκληπιείο.
Το 2015 ολοκληρώθηκαν μεγάλης κλίμακας εργασίες στην ανατολική και νότια πτέρυγα. Στους χώρους αυτούς φιλοξενείται πλέον μια νέα έκθεση για την αρχαία Κόρινθο, από τα γεωμετρικά χρόνια μέχρι και την καταστροφή της από τους Ρωμαίους, το 146 π.Χ. Το έργο συγχρηματοδοτήθηκε από το ΕΣΠΑ 2007-2013.
Το 2015 ολοκληρώθηκαν μεγάλης κλίμακας εργασίες στην ανατολική και νότια πτέρυγα. Στους χώρους αυτούς φιλοξενείται πλέον μια νέα έκθεση για την αρχαία Κόρινθο, από τα γεωμετρικά χρόνια μέχρι και την καταστροφή της από τους Ρωμαίους, το 146 π.Χ. Το έργο συγχρηματοδοτήθηκε από το ΕΣΠΑ 2007-2013.
Η ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΙΘΟΥΣΑ του Μουσείου
Στον εκθεσιακό χώρο “Η Κορινθία στα Προϊστορικά χρόνια” εκτίθενται ποικιλόμορφα αγγεία και λατρευτικά ειδώλια από τις ανασκαφές στις θέσεις Κοράκου, Ζυγουριές, Αρχαία Κόρινθος και Γωνιά, που μαρτυρά την κατοίκηση και την έντονη δραστηριότητα στην περιοχή και κατά την προϊστορική περίοδο.
Η περιοχή της Κορίνθου και του Ισθμού, λόγω της στρατηγικής σημασίας θέσης της, κατοικήθηκε από τους νεολιθικούς χρόνους και ειδικότερα από το 5.500 π.Χ. Η ακμή της περιοχής υπολογίζεται κατά την μυκηναϊκή περίοδο, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από τα αρχαιολογικά ευρήματα.
Σύμφωνα με τους ιστορικούς ως πρώτος νεολιθικός συνοικισμός θεωρείται αυτός του "Κοράκου" που ανασκάφηκε το 1915 από τον αρχαιολόγο Blegen. Παράλληλα εντοπίστηκαν και αρκετοί άλλοι προϊστορικοί οικισμοί, οι οποίοι βέβαια δεν δημιουργήθηκαν την ίδια χρονική περίοδο αλλά καλύπτουν την περίοδο από τους νεοληθικούς χρόνους μέχρι και το τέλος της εποχής του χαλκού. Μερικοί από τους οικισμούς αυτούς είναι: ο Αγ. Γεράσιμος στο σημερινό χωριό Λέχαιο, ο Χελιωτόμυλος, κοντά στον αρχαϊκό Ναό του Απόλλωνα, η Αετόπετρα, 2 χιλ. δυτικά της αρχαίας πόλης, η Αραπίτσα 1,5 χιλ. ανατολικά της αρχαίας πόλης, η Περδικαριά , στο μέσο περίπου της διαδρομής από την αρχαία πόλη προς τις Κεγχρεές, η Γωνιά, η Γύριτσα και οι Ζυγουριές. Επιπλέον σημαντικός προϊστορικός οικισμός ήταν αυτός της Ακροκορίνθου που χρονολογείται γύρω στο 4.000 π.Χ
Όπως αναφέρεται και στους αρχαίους συγγραφείς οι οικισμοί που προαναφέρθηκαν δημιουργήθηκαν από τους πελασγούς, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από τα περισσότερα τοπωνύμια της περιοχής που προέρχονται από την πελασγική γλώσσα. Για παράδειγμα Κόρινθος σημαίνει ζεύξη και πραγματικά η πόλη ήταν χτισμένη στο μέρος όπου γίνεται η ζεύξη των δυο θαλασσών και δυο στεριών και Εφύρα ( η αρχική ονομασία της πόλης) που σημαίνει βίγλα, σκοπιά και δόθηκε αυτή η ονομασία επειδή η περιοχή κυριολεκτικά κατοπτεύει μια τεράστια έκταση.
Από τα ευρήματα της περιοχής, επιβεβαιώνονται οι στενές σχέσεις με τη Δύση και την Ανατολική καθώς επίσης και με την Στερεά και την υπόλοιπη Πελοπόννησο. Επίσης από τα ευρήματα αποδεικνύονται και οι κύριες ασχολίες στην περιοχή που ήταν η γεωργία, η αλιεία και η κτηνοτροφία αλλά και το εμπόριο. Μέχρι τον 8ο π.Χ. αιώνα ο οικισμός της Αρχαίας Κορίνθου δεν ήταν ενιαίος, αλλά αποτελούνταν από έναν αριθμό διάσπαρτων χωριών με ένα κεντρικό πυρήνα. Τα χωριά συνδέονταν μεταξύ τους με ένα δίκτυο μονοπατιών και μεταξύ τους υπήρχαν καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Ο χαρακτήρας της πόλης ήταν κυρίως αγροτικός. Πρώτη φορά ως πόλη κάνει την εμφάνιση της ανάμεσα στο 750-700 π.Χ. Ο υπερπληθυσμός της πόλης την αναγκάζει να δημιουργήσει αποικίες και στο τέλος του 700 π.Χ είναι πλέον η ισχυρότερη πόλη στην Ελλάδα. Εκείνη περίπου την εποχή έχουμε και την οικοδόμηση του Ναού του Απόλλωνος στο Λόφο. Παράλληλα την ίδια εποχή, όπως έχουμε ήδη αναφέρει, παρατηρείται μία ανάπτυξη των εργαστηρίων πήλινων αντικειμένων. Για την παραγωγή τους χρειάζεται νερό και πηλός καθώς και δρόμοι για να την μεταφορά, έτσι έχουμε ανάπτυξη και των δρόμων. Μεταξύ των κατοικιών και των εργαστηρίων υπήρχαν αγροί οι οποίοι σιγά σιγά οικοδομούνταν. Η δημιουργία ωστόσο του κέντρου όλης της περιοχής υπήρξε αργή. Σε αυτή την εποχή έχουμε ανάπτυξη ιερών και καταστημάτων τέχνης ενώ λαμβάνεται πρόνοια για τη μεταφορά νερού, χωρίς όμως συστηματική οργάνωση του χώρου. Η δημιουργία μιας πολιτικής κοινότητας στην Κόρινθο, εξασφάλισε τη βάση για οικονομική οργάνωση και την αστικοποίηση της κοινωνίας. Την ίδια εποχή στην περιοχή της Κορίνθου, είχε αναπτυχθεί ιδιαίτερα αξιόλογος πολιτισμός, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από τα ευρήματα των ανασκαφών. Τα έργα μικροτεχνίας και τα κεραμικά έργα είναι χαρακτηριστικά του κορινθιακού πολιτισμού. Ακόμη οι κομψές κύλικες και τα λεπτά αγγεία με τον ανοιχτόχρωμα κορινθιακό πηλό, που είναι γνωστά ως εφυραϊκά είναι χαρακτηριστικά του κορινθιακού πολιτισμού κατά την μυκηναϊκή περίοδο (Δουβίτσας, 2006).
Η πόλη της Κορίνθου κατά τους προϊστορικούς χρόνους αλλάζει συχνά ηγεμόνες κάτω από την επικυριαρχία των οποίων βρισκόταν. Έτσι γύρω στο 2.000 π.Χ. τα ισχυρά πρωτοελληνικά φύλλα των Αχαιών και των Αιολιέων εγκαταστάθηκαν στην περιοχή και απορρόφησαν τους αυτόχθονες. Κατά την περίοδο αυτή στην Κόρινθο κυριάρχησε η δυναστεία των Σισυφιδών, που γενάρχης της ήταν ο πολυμήχανος Σίσυφος. Ο Σίσυφος αξιοποιώντας στο έπακρο τα πλεονεκτήματα της Κορίνθου, την κατέστησε πλούσια και δυνατή. Η ακμή της πόλης της Κορίνθου κατά την περίοδο του Σίσυφου, πέρασε από την παράδοση στα ομηρικά έπη, όπου η πόλη αναφέρεται είτε ως Κόρινθος, είτε ως Εφύρα συνοδευόμενη πάντα από το χαρακτηριστικό επίθετο αφνειός, δηλαδή πλούσια (Δουβίτσας, 2006). Αργότερα, περίπου στο 1200 π.Χ. η Κόρινθος βρισκόμενη υπό την ηγεμονία των Μυκηνών έλαβε μέρος στον Τρωϊκό Πόλεμο. Μάλιστα η εμπλοκή της Κορίνθου στον Τρωικό Πόλεμο αποτυπώνεται και στην Ιλιάδα (Ν΄663-672), όπου αναφέρεται ότι ο Κορίνθιος ονομαστής γενιάς Ευχήνορας, γιός του μάντη Πολύιδου, συμμετείχε στον πόλεμο αν και γνώριζε ότι θα πεθάνει αν έπαιρνε μέρος στην εκστρατεία. Πράγματι ο Ευχήνορας τοξεύτηκε από τον Πάρη και σκοτώθηκε.
Η περίοδος μετά τον Τρωικό Πόλεμο χαρακτηρίζεται από έντονες μετακινήσεις φύλων στον Ελλαδικό χώρο που προκαλούν αναστάτωση και επηρεάζουν άμεσα την Κόρινθο. Έτσι περίπου το 1000 π.Χ. η πόλη, μετά από αντίσταση των Αχαιών πίσω από το κυκλώπειο τείχος που χτίστηκε κατά μήκος του Ισθμού, καταλήφθηκε από τους Δωριείς που είχαν αρχηγό τον Αλήτη, γιό του Ιππότη, δισέγγονο του Ηρακλή, ο οποίος έγινε βασιλιάς της. Η νίκη των Δωριέων είχε σαν συνέπεια την κατάλυση της δυναστείας των Σισυφιδών. Όμως παρά την κυριαρχία των Δωριέων τα εγχώρια στοιχεία δεν εξαφανίστηκαν αλλά ενώθηκαν με τα νέα. Έτσι πολύ γρήγορα οι Κορίνθιοι υπό τους νέους ηγεμόνες τους, επανέλαβαν τις παλιές τους δραστηριότητες αναπτύσσοντας τις τέχνες, το εμπόριο και τη ναυτιλία.
 |
| Σκύφος. Ανασκάφηκε στις αρχές του 20ου αιώνα |
Η Αρχαιότητα
Είναι δύσκολο να καταλήξουμε σε μία καθαρή ιδέα του μεγέθους και του τύπου της πόλεως της Κορίνθου την εποχή αυτή, καθώς δεν έχει μελετηθεί επαρκώς. Ο τύπος της πόλεως έχει εξαλειφθεί από τις επόμενες φάσεις της οικιστικής ανάπτυξης, που προέκυψε μετά την πλήρη καταστροφή της Κορίνθου από τους ρωμαίους και την επανίδρυση ως Ρωμαικής αποικίας. Πάντως η κρατούσα άποψη για τον σχεδιασμό της πόλης είναι η υιοθέτηση του Ιπποδάμειου οικιστικού τύπου. Βάσει του συστήματος αυτού έχουμε μία λογική κατανομή και συμμετρία στην αναλογία σπιτιών και κατοίκων στην πόλη.
Για τον Αριστοτέλη η ιδεατή πόλη έχει 10.000 κατοίκους άνδρες και αν προστεθούν και οι γυναίκες, οι ξένοι και οι σκλάβοι φτάνουμε στον τελικό αριθμό των 30.000 κατοίκων, όπου πρέπει να κυριαρχεί η συμμετρία το μέτρο και η ευταξία. Κατά την αρχαιότητα, οι πολιτικές αναταραχές ήταν έντονες, τα καθεστώτα και οι ηγεμόνες άλλαζαν συχνά. Οι αναταραχές και οι αλλαγές αυτές συνοδεύτηκαν από πολλές πολεμικές διενέξεις. Σε πολλά μέρη της Ελλάδας αναπτύχθηκαν ολιγαρχικά καθεστώτα, έτσι και στην Κόρινθο, το 747 π.Χ., εγκαθιδρύθηκε ολιγαρχικό πολίτευμα, όταν το βασιλικό γένος των Βακχιδών, πήρε την ηγεμονία της περιοχής. Κατά την περίοδο αυτή, η πόλη της Κορίνθου ήταν η πλουσιότερη πόλη της Ελλάδας και η ισχυρότερη ναυτική δύναμη της περιοχής. Ουσιαστικά η Κόρινθος ήλεγχε ολόκληρο το ανατολικό και κεντρικό τμήμα της Μεσογείου, με τις κορινθιακές τριήρεις να διασχίζουν τις γνωστές θάλασσες της περιόδου εκείνης, χωρίς αντίπαλο.
 |
| Πρόχους από τάφο στο Βόρειο Νεκροταφείο. |
Τα κορινθιακά πλοία εκτός από τη μεταφορά προϊόντων της περιοχής μετέφεραν και αποίκους από την μητρόπολη, εγκαθιδρύοντας αποικίες. Έτσι το 734 π.Χ. ιδρύθηκε η κορινθιακή αποικία των Συρακουσών και ένα χρόνο μετά η αποικία της Κέρκυρας. Επίσης κορινθιακή αποικία στην Χαλκιδική ήταν η Ποτίδαια. Οι αποικίες αυτές γρήγορα αναπτύχθηκαν αποκτώντας τέτοια ισχύ που ανταγωνίζονταν τη μητρόπολη. Η Κόρινθος διατήρησε την πλήρη κυριαρχία της στη ναυτιλία και στο εμπόριο, μέχρι και τις αρχές του 7ου αιώνα π.Χ. οπότε και άρχισε η άνοδος του Άργους και απέκτησε ανταγωνισμό.
 |
| Βαρελόσχημος πίθος από τον προϊστορικό οικισμό στο λόφο Κοράκου.20ος - 16ος αι. π.Χ. |
Στα μέσα του 7ου αιώνα π.Χ., το καθεστώς της Κορίνθου είχε φθαρεί και το 657 π.Χ. ο Κύψελος, με την λαϊκή υποστήριξη ανέτρεψε το καθεστώς και εγκαθίδρυσε τυραννία. Λίγο μετά την άνοδο του Κύψελου στην εξουσία, η Κόρινθος κατέστειλε την επανάσταση της Κέρκυρας και ίδρυσε μια σειρά νέων κορινθιακών αποικιών, όπως η Λευκάδα, η Αμβρακία, η Απολλωνία και η Επίδαμνος. Διάδοχος του Κύψελου στην τυραννία της Κορίνθου, ήταν ο γιος του, Περίανδρος, ο οποίος οδήγησε την Κόρινθο στο απόγειο της πολιτικής και οικονομικής ισχύος της.
Η περίοδος της κυριαρχίας των Κυψελιδών στην Κόρινθο, ολοκληρώνεται με το θάνατο του Περίανδρου. Με την ολοκλήρωση αυτής της περιόδου, στην Κόρινθο εγκαθιδρύεται το αριστοκρατικό πολίτευμα. Την ίδια περίοδο υπάρχουν σημαντικές εξελίξεις και στις αποικίες της Κορίνθου με σημαντικότερες αυτές, της αποκήρυξης της κυριαρχίας της μητρόπολης από την Κέρκυρα και της εγκαθίδρυσης στην Αμβρακία δημοκρατικού πολιτεύματος. Ουσιαστικά οι Κορίνθιοι όντας έμποροι, ποτέ δεν ενδιαφέρθηκαν πραγματικά για τα πολεμικά πεπραγμένα της περιοχής, αλλά συμμετείχαν σε αυτά αποσπασματικά, ώστε να προωθούν τα εμπορικά τους συμφέροντα.
Την εποχή αυτή ο κυριότερος αντίπαλος της Κορίνθου στο εμπόριο ήταν η εξίσου ανεπτυγμένη στη ναυτιλία, Αίγινα. Έτσι το 487 π.Χ. ενίσχυσαν με 20 πλοία τον αγώνα των Αθηναίων εναντίων της Αίγινας και του σύμμαχού της, το Άργος. Με την κίνηση τους αυτοί οι Κορίνθιοι συνέβαλλαν καθοριστικά στην νίκη των Αθηναίων. Με τη νίκη αυτή συνετρίβει ο κυριότερος αντίπαλος της Κορίνθου στη ναυτιλία, όμως αναδείχθηκε ένας νέος αντίπαλος ακόμα ισχυρότερος στη ναυτιλία που ήταν η Αθήνα. Κατά του Περσικούς Πολέμους, η συμμετοχή της Κορίνθου ήταν σημαντική, καθώς Κορίνθιοι συμμετείχαν σε όλες τις σημαντικές μάχες, όπως στις Θερμοπύλες, στο Αρτεμίσιο, στη Σαλαμίνα, στις Πλαταιές, στην Μυκάλη.
Το 386 π.Χ. ο Κορινθιακός Πόλεμος λήγει με τη διαμεσολάβηση των Περσών και χαμένες βγαίνουν όλες οι ελληνικές πόλεις, καθώς καμία δεν είχε οφέλη από αυτό τον πόλεμο. Κατά την περίοδο αυτή, η Κόρινθος είχε πάψει να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην περιοχή. Έτσι το 366-365 π.Χ., όταν οι Θηβαίοι στράφηκαν προς την Πελοπόννησο, η Κόρινθος αναγκάστηκε να υπογράψει μαζί τους ειρήνη.
 |
| Μυκηναϊκός αμφοροειδής κρατήρας με παράσταση άρματος. Από την περιοχή της Ιουλίας Βασιλικής.13ος - 12ος αι. π.Χ. |
Γίνεται λοιπόν φανερό, πώς η Κόρινθος αλλά και ολόκληρη η περιοχή της Πελοποννήσου την εποχή αυτή παίρνουν σε δεύτερη μοίρα στα τεκταινόμενα στον ελλαδικό χώρο. Η ηγεμονία της Ελλάδας αρχικά πέρασε στη Θήβα και στη συνέχεια στη Μακεδονία. Χαρακτηριστικό της εποχής αυτής, για την περιοχή της Κορίνθου είναι το γεγονός ότι η Κόρινθος, επιλέχθηκε από το βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο Β’, για να φιλοξενήσει το συνέδριο των Ελλήνων. Στο συνέδριο αυτό ο Φίλιππος Β’ ανακοίνωσέ στους υπόλοιπους Έλληνες την πρόθεσή του να στραφεί εναντίον των Περσών και να ελευθερώσει τις ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας. Η Κόρινθος κατά την περίοδο της κυριαρχίας των Μακεδόνων, είχε μόνο υποτυπώδη εξάρτηση από την Μακεδονία, ήταν αφορολόγητη και αφρούρητη. Το γεγονός αυτό έδωσε την δυνατότητα στους Κορίνθιους να ασχοληθούν και πάλι απερίσπαστοι με τις δραστηριότητες στις οποίες διέθεταν παράδοση, όπως η ναυτιλία, το εμπόριο και η βιοτεχνία.
Κατά την αρχαιότητα, και μέσα από την ακμή και την παρακμή της πόλης της Κορίνθου, του πολέμους που αντιμετώπισε ανέπτυξε έναν σημαντικό πολιτισμό που ίχνη του αποκαλύπτονται από τα αρχαιολογικά ευρήματα, τα σημαντικότερα εξ’ αυτών είναι τα εξής
• Ο αρχαϊκός ναός του Απόλλωνα, με τους επτά μονολιθικούς δωρικούς κίονες. Ο ναός αυτός χτίστηκε περί το 530 π.Χ. και βρίσκεται σε περίοπτη θέση κοντά στην αγορά.
• Η αρχαία αγορά, με μορφή ορθογωνίου και διαστάσεις 160 μέτρα μήκος και 70 πλάτος. Η αγορά περιβαλλόταν από κτίσματα, τα οποία ήταν τα κεντρικά καταστήματα.
• Το Αρχαίο Θέατρο, το οποίο χτίστηκε στο τέλος του 5ου π.Χ. αιώνα με ξύλινη σκηνή και τον 3ο π.Χ. αιώνα αποκτά χτιστή σκηνή. Η χωρητικότητα του υπολογίζεται σε 18.000 θεατές..
• Το Ασκληπιείο, το οποίο βρίσκεται κοντά στην πηγή Λέρνα. Η ανασκαφή έδειξε πως το Ασκληπιείο είναι σκαλισμένο κατά το μεγαλύτερο μέρος στο βράχο. Ο ναός είχε διαστάσεις 14,93Χ8,32 μέτρα με σηκό και πρόναο με τέσσερις δωρικούς κίονες μπροστά.
• Οι Ναοί που βρίσκονται στην Ακροκόρινθο, όπως ο ναΐσκος της Αφροδίτης, οι μικροί ναοί που ήταν αφιερωμένοι στη Δήμητρα και την Κόρη, βωμοί του Ήλιου, η κρήνη της "επάνω Πειρήνης".
Οι έρευνες που συντελούνται από το 1896 στην Αρχαία Κόρινθο, έχουν καταστήσει φανερό
ότι η συγκεκριμένη περιοχή με τις πλούσιες προσβάσιμες πηγές και την εύπορη πεδιάδα της αποτέλεσε ιδανικό περιβάλλον εκδήλωσης όλων των θεμελιωδών αλλαγών που συντελέστηκαν από
την Αρχαιότερη Νεολιθική (6500 π.χ περίπου) στην ζωή του ανθρώπου.
(6500-5750 π.χ περίπου),διαθέτει σχήματα απλά,ανοιχτά,μονόχρωμα ή και διάφορων χρωμάτων.
Προς το τέλος της φάσης αυτής η άνθηση της τεχνολογίας επιτρέπει την δημιουργία περισσότερων
 |
| Όστρακα με εγχάρακτη διακόσμηση, Πρωτοκυκλαδικά αγγεία. |
κεραμικής με την ανάλογη του Νεολιθικού οικισμού του σπηλαίου Φράγχθι στην Αργολίδα, υποδηλώνουν ότι η Αρχαία Κόρινθος δεν αποτελούσε περιοχή απομονωμένη από εξωτερικές επαφές.
Το ίδιο υποδεικνύει όχι μόνο η παρουσία οψιανού από την Μήλο, αλλά και η ύπαρξη κατά την Μέση
Νεολιθική περίοδο (5750-5250 π.χ περίπου), ειδωλίων που απεικονίζουν μεμονωμένους γυναικείους
γλουτούς. Καθώς τα ειδώλια αυτά παρατηρούνται κυρίως στους οικισμούς της ΒΑ Πελοποννήσου, Φράγχθι, Λέρνα, Ασέα και Ακράτα υπονοούν δίκτυο επικοινωνίας μεταξύ των περιοχών αυτών.
 |
| Ψευδόστομος Αμφορέας,Υστερελλαδική ΙΙΙΒ Περίοδος(1300-1180 π.χ περ.) |
Πιθανότατα κατασκευάζονταν ως ενιαίο κάτω τμήμα σώματος στην πορεία, για αδιευκρίνιστες αιτίες, ίσως και για την επισφράγιση κάποιας συμφωνίας, το διασπούσαν σε δυο πόδια. Ενδεικτικά επαφών και τα σπάνια λίθινα ειδώλια κατασκευασμένα από τοπικό πηλό, πιθανότατα από μάρμαρο. Επικοινωνία όμως διαπιστώνεται και με περιοχές πιο μακρινές, με την παρουσία κατά την Νεότερη Νεολιθική εποχή (5250-3250 π.χ περίπου) στην Αρχαία Κόρινθο ασυνήθιστων τελετουργικών ρυτών,παρόμοιων με αυτά που βρίσκονται στην κεντρική Ελλάδα και τις ακτές της Δαλματίας.
Την ίδια περίοδο σημαντική δραστηριότητα ανιχνεύεται δυτικά των ναών J και H.
Εκεί ανακαλύφθηκαν ίχνη οικίας στην αυλή της οποίας εκτός απο εστία και βόθροι, βρέθηκαν πολυάριθμες υποδοχές πασσάλων. Πιθανότατα στήριζαν ξύλινες κατασκευές πάνω στις οποίες πραγματοποιούνταν κατεργασία ζωικών προϊόντων.Την πρωτοελλαδική εποχή (3250-2000 π.χ περίπου) κάποια οικοδομήματα ίσως καταλάμβαναν μέρος του λόφου που αργότερα θα αποτελούσε τον χώρο ανέγερσης του ναού του Απόλλωνα.
Τμήμα της κατασκευής τους πιθανότατα είναι και διακοσμημένες με ενσφράγιστα κοσμήματα εστίες.
 |
| Οικισμός Κοράκου,Όστρακα ,πρωτοελλαδική περίοδος (3250-2000 π.χ) |
Αξιοσημείωτη είναι επίσης η εύρεση Πρωτοελλαδικής σφραγίδας.Η οπή της δηλώνει ότι μάλλον φοριόνταν στον λαιμό ή στο χέρι, ώστε να βρίσκεται συνεχώς στην διάθεση του ιδιοκτήτη να τη χρησιμοποιήσει, σφραγίζοντας αντικείμενα που του άνηκαν.
 |
| Πρόχους,ευρήματα από λαθρανασκαφή του Μυκηναϊκού νεκροταφείου στα Αθίκια Κορινθίας |
Εργαστήρι ''Κεραμέα'' ή χώρος αποθήκευσης αγγείων παρασκευής αρωμάτων
Υστεροελλαδικού ΙΙΙΒ (1300-1180 π.χ περίπου) οικοδομικού συμπλέγματος Β στις Ζυγουριές οδήγησε τον ανασκαφέα Blegen.C. στο να το χαρακτηρίσει ως εργαστήρι Κεραμέα.
Η απουσία όμως κλιβάνου, εγκατάστασης νερού και άλλων σκευών απαραίτητων για την παρασκευή κεραμικής, παρακίνησε άλλους νεώτερους ερευνητές να διατυπώσουν μια εναλλακτική θεωρία: τα δωμάτια του οικοδομήματος Β, αποτελούσαν χώρο αποθήκευσης αγγείων που ενδεχομένως χρησίμευαν στην αρωματοποιία, τεχνική άμεσα εξαρτώμενη από το κέντρο των Μυκηνών, προορισμένη για ανακτορική χρήση.
Στα λεκανίδια εμπότιζαν πέταλα λουλουδιών με το έλαιο που προέκυπτε.Στράγγιζαν το μείγμα σε
συστάδες μικρών κωνικών δοχείων με οπή στην βάση, και το τοποθετούσαν με υλικά όπως μέλι, σε κρατήρες.
Με τις αρύπαινες είτε ανακάτευαν τα μείγματα είτε μεταφέρανε το άρωμα τους σε ψευδόστομους
αμφορείς που χρησίμευαν για την αποθήκευση αρώματος. Το Τρίωτο αγγείο πιθανότατα χρησιμοποιούνταν ως μονάδα μέτρησης.
(Φωτογραφίες εκθεμάτων για τα προϊστορικά χρόνια από προσωπικό αρχείο)
Η ΚΕΡΑΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ
Τα ζωγραφισμένα αγγεία καθώς και γενικότερα τα αγγεία των αρχαίων Ελλήνων έχουν διασωθεί σε μεγάλους αριθμούς, και σήμερα αποτελούν συλλεκτικά αντικείμενα. Οι αρχαίοι Έλληνες έφτιαχναν κεραμικά για καθημερινή χρήση, και όχι μόνο για επίδειξη. Τα τρόπαια των αγώνων όπως οι Παναθηναϊκοί αμφορείς (που χρησιμοποιούντο για αποθήκευση) αποτελούν εξαίρεση.
Ο ζωγραφικός διάκοσμος έχει γίνει η κύρια πηγή πληροφοριών για την ανάπτυξη της ελληνικής εικαστικής τέχνης . Παρατηρείται σε μια ποικιλία μεγεθών και σχημάτων, σύμφωνα με την προβλεπόμενη χρήση τους. Μεγάλα αγγεία χρησιμοποιούνται για την αποθήκευση και τη μεταφορά υγρών ( κρασί, λάδι , νερό) , μικρότερα αγγεία για αρώματα και αλοιφές.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι όλα ξεκίνησαν με την Μινωική κεραμική. Δοχεία που περιείχαν έλαια και αλοιφές , τα οποία εξάγονται από τον 18ο αιώνα π.Χ. από την Κρήτη , και έχουν βρεθεί σε περιοχές των νησιών του Αιγαίου και την ηπειρωτική Ελλάδα , την Κύπρο , κατά μήκος των παραλίων της Συρίας και της Αιγύπτου, αποκαλύπτουν τις εμπορικές επαφές των Μινωιτών . Η εξαιρετική κεραμική των ανακτορικών εργαστηρίων που ονομάζεται Καμαραϊκή (ευρήματα του σπηλαίου των Καμαρών), και η Υστερομινωική ολόσωμη απεικόνιση θαλασσινών θεμάτων είναι τα υψηλά σημεία της παράδοσης μινωικής κεραμικής.
Την περίοδο αυτή ακολούθησε η Μυκηναϊκή κατά την τελευταία φάση της Εποχής του Χαλκού στην αρχαία Ελλάδα (περ. 1600-1100 π.Χ.). Πήρε το όνομά της από τον αρχαιολογικό χώρο των Μυκηνών στην Αργολίδα της Πελοποννήσου, στην Νότιο Ελλάδα.
Η νεότερη τεχνική, που είναι σήμερα γνωστή ως το γεωμετρικό στυλ (1000-700 π.Χ.) , φέρει τα χαρακτηριστικά γεωμετρικά σχέδια και , αργότερα, αφηγηματικές σκηνές με στιλιζαρισμένες φιγούρες.Μπορούμε να την διαχωρίσουμε σε: Πρωτογεωμετρικη περίοδο (περ. 1050-900 π.Χ.), η οποία αντιπροσωπεύει την επιστροφή στην βιοτεχνικής παραγωγή, μετά την κατάρρευση του Μυκηναικού παλατιού. Το στυλ περιορίζεται στην απόδοση κύκλων, τριγώνων, κυματιστών γραμμών και τόξων, αλλά τοποθετούνται με εμφανή μελέτη και αξιοσημείωτη επιδεξιότητα, και
Γεωμετρική, που άνθισε κατά τον 9ο και 8ο αιώνα π.Χ.. Χαρακτηρίστηκε από νέα μοτίβα, σπάζοντας με την εικονογραφία της μινωικής και μυκηναϊκής περιόδους: μαιάνδρους, τρίγωνα και άλλα γεωμετρικά σχέδια (από όπου και το όνομα του στυλ), σαν διαφοροποίηση από τα βασικά στοιχεία της προηγούμενης τεχνοτροπίας.Από τα τέλη του 8ου με αρχές του 7ου αιώνα π.Χ., μια αυξανόμενη επιρροή της Ανατολής οδήγησε στον «Εξανατολισμό» των μοτίβων ( π.χ. , σφίγγα , σειρήνες, γοργόνες, γρύπας, Χίμαιρα ), ιδίως σε έργα που έγιναν στην Κόρινθο (700 π.Χ. ) , όπου οι ζωγράφοι ανέπτυξαν την τεχνική των Μελανόμορφων αγγείων.Ο μελανόμορφος ρυθμός ήταν μια τεχνική διακόσμησης αρχαίων Ελληνικών αγγείων, που συνίστατο στην απόδοση των μορφών με στιλπνό μαύρο χρώμα πάνω στο ανοιχτόχρωμο βάθος του πηλού. Οι μορφές αποδίδονταν με περίγραμμα και οι εσωτερικές λεπτομέρειες με εγχαράξεις. Πρόκειται για μια από τις σημαντικότερες εκφάνσεις της αρχαίας Ελληνικής τέχνης και αποτέλεσε τον βασικό τρόπο διακόσμησης των αγγείων της Αρχαϊκής περιόδου.Οι Αθηναίοι υιοθέτησαν την Μελανόμορφη τεχνική και από το 600 π.Χ. αυτή έγινε η κύρια μορφή Ελληνικής με εξαγωγές σε όλη την περιφέρεια της Μεσογείου.Ήταν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου όταν ξεκίνησε η υπογραφή των αγγείων από τους καλλιτέχνες, αγγειοπλάστες και ζωγράφους. Η Αθηναϊκή κεραμική του 6ου π.Χ. αιώνα, διαθέτει συχνά αφηγηματικές σκηνές που αποτελούνται από μαύρες φιγούρες ζωγραφισμένες σε ένα ελαφρύ ένθετο φόντο , ενώ η γύρω επιφάνεια του αγγείου έχει ένα βαθύ, λαμπερό μαύρο χρώμα. Η μέθοδος με την οποία επιτυγχάνεται αυτό το ξεχωριστό χρώμα, απαιτεί μια περίπλοκη διαδικασία ψησίματος με τρία στάδια καύσης (εναλλαγές στα επίπεδα του παρεχόμενου οξυγόνου), και έχει αναλυθεί και αναπαραχθεί επακριβώς μόλις στον 20ο αιώνα .Στη συνέχεια, οι Αθηναίοι ανακάλυψαν την Ερυθρόμορφη κεραμική τεχνική, το 530 π.Χ. Είναι ακριβώς το αντίθετο της μελανόμορφης τεχνικής, καθώς οι κοκκινωπές φιγούρες προβάλλονται αχνότερα πάνω στο μαύρο φόντο της επιφάνειας των αγγείων. Εδώ οι μορφές αφήνονταν στο χρώμα του πηλού και η υπόλοιπη επιφάνεια του αγγείου καλυπτόταν με μαύρο γάνωμα (μια στρώση λεπτόκοκκου σιδηρούχου πηλού) το οποίο υαλοποιούνταν κατά την διαδικασία όπτησης αποκτώντας έτσι την χαρακτηριστική στιλπνή εμφάνιση. Η νέα τεχνική, έδινε μεγαλύτερες δυνατότητες στην απόδοση της ανατομίας και της ενδυμασίας των μορφών και του τρισδιάστατου χώρου.Από τον 4ο αιώνα π.Χ. ο εξωτερικός διάκοσμος των αγγείων είχε περιοριστεί, και μέχρι το τέλος του αιώνα είχε εξαφανιστεί στην Αθήνα .Κλείνοντας δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε μαι μικρή αναφορά σε μια προγενέστερη περίοδο η οποία έθεσε τις βάσεις για την διαμόρφωση όλων των παραπάνω τεχνοτροπιών. Αυτή είναι η κυκλαδική περίοδος, ή κυκλαδικός Πολιτισμός.Την ονομασία Κυκλάδες χρησιμοποίησαν οι αρχαίοι έλληνες συγγραφείς για να χαρακτηρίσουν το πυκνό σύμπλεγμα των μικρών νησιών στο κέντρο του Αιγαίου πελάγους, τα οποία φαίνονται να σχηματίζουν έναν νοητό κύκλο γύρω από το ιερό νησί τους και τόπο λατρείας του Απόλλωνα, τη Δήλο. Τα νησιά αυτά υπήρξαν το λίκνο ενός σημαντικού πολιτισμού, του λεγόμενου Κυκλαδικού πολιτισμού, που άνθησε κατά την 3η χιλιετία π.X.Οι Κυκλαδίτες, λαός ναυτικός, ανέπτυξαν όχι μόνο το εμπόριο αλλά και τις τέχνες. Το άφθονο και εξαιρετικής ποιότητας λευκό μάρμαρο έδωσε την πρώτη ύλη στους γλύπτες, οι οποίοι σκάλισαν πάνω του σκεύη και μικροαντικείμενα , καθώς και τα περίφημα κυκλαδικά ειδώλια. Το ύψος των ειδωλίων είναι περίπου 25-30 εκ. Υπάρχουν όμως και ειδώλια με ύψος έως και 153 εκ. Συνήθως παριστάνουν γυμνές γυναίκες, όρθιες, με αυστηρή μετωπικότητα και χέρια στο στήθος, μακρύ λαιμό, πέλματα λοξά, με εγχάρακτες λίγες λεπτομέρειες. Η μορφοποίηση του ανθρώπινου σώματος ποικίλλει. Βρέθηκαν βιολόσχημα ειδώλια, με σώμα δηλαδή που θυμίζει περισσότερο βιολί, αλλά βρέθηκαν και ορισμένα περίοπτα με ανεπτυγμένη κίνηση, όπως « Ο προπίνων », που σηκώνει το χέρι του σε πρόποση, « Ο αυλητής », ο οποίος παίζει διπλό αυλό, καθώς και « Ο αρπιστής».Σήμερα βρίσκονται όλα σε μουσεία, αλλά και σε πολλές ιδιωτικές συλλογές σε όλο τον κόσμο.
Η ΡΩΜΑΙΚΗ ΑΙΘΟΥΣΑ-ΚΟΡΙΝΘΟΣ,ΑΠΟΙΚΙΑ ΡΩΜΑΙΩΝ
 |
| Ο Αυγουστος της prima porta,βρέθηκε το 1863 στη βίλα λίβια πρίμα πόρτα,Ρώμη. Εχει ύψος 2,04 μέτρα,1ος αιώνας. |
Ο εκθεσιακός χώρος “Κόρινθος, αποικία Ρωμαίων” περιλαμβάνει σημαντικό αριθμό γλυπτών και ενδιαφέροντα ψηφιδωτά από ρωμαϊκές επαύλεις της Colonia Laus Iulia Corinthiensis, καθώς και ορισμένα αντικείμενα – κυρίως εφυαλωμένα πινάκια – από την μετέπειτα βυζαντινή πόλη, καθώς και από την εποχή της Φραγκοκρατίας.
Στον ίδιο χώρο, φιλοξενείται η εμβόλιμη εκθεσιακή ενότητα «Επιστροφή στη γενέθλια γη», στην οποία παρουσιάζονται 274 επαναπατρισθέντα αρχαία αντικείμενα που είχαν κλαπεί από το Μουσείο το 1990 και εντοπίστηκαν στις ΗΠΑ δέκα χρόνια αργότερα.
Κατά την Ρωμαϊκή Εποχή, η πόλη της Κορίνθου, πέρασε μια περίοδο με πολλές περιπέτειες, καταλήφθηκε, καταστράφηκε και χτίστηκε εκ νέου.
Ειδικότερα το 244 π.Χ., η Κόρινθος καταλήφθηκε από τον Άρατο και προσχώρησε στην Αχαϊκή συμπολιτεία. Όμως ως αποτέλεσμα των πολιτικών εξελίξεων της εποχής, το 224 π.Χ., καταλήφθηκε εκ νέου από το Βασιλιά της Μακεδονίας Αντίγονο τον Δώσωνα. Στη συνέχεια, το 146 π.Χ., κατά τη διάρκεια του πολέμου της Αχαϊκής συμπολιτείας εναντίον των Ρωμαίων, η Κόρινθος καταλαμβάνεται από τους Ρωμαίους και καταστρέφεται ολοσχερώς. Ο τοπικός πληθυσμός εξαφανίζεται, καθώς οι άντρες σφαγιάστηκαν, ενώ τα γυναικόπαιδα μεταφέρονται ως δούλοι μαζί με τους θησαυρούς της πόλης, στη Ρώμη. Έτσι για μια περίοδο 100 περίπου χρόνων (146 π.Χ. – 44 π.Χ.) η πόλη της Κορίνθου, παραμένει ερημωμένη και ακατοίκητη.
 |
| Dionysus (Baccus) Mosaic, Roman Villa Floor, c3rd C BC |
Το 44 π.Χ. όμως, η πόλη ξανακτίζεται πάνω στα ερείπια της παλιάς πόλης, από το Ιούλιο Καίσαρα.
Ο Γάιος Ιούλιος Καίσαρας (Gaius Iulius Caesar, 20 π.Χ. - 4 μ.Χ.), γνωστός απλά ως Γάιος Καίσαρας ήταν ο μεγαλύτερος γιος του Μάρκου Βιψάνιου Αγρίππα και της Ιουλίας της Πρεσβύτερης. Γεννήθηκε μεταξύ 14 Αυγούστου και 13 Σεπτεμβρίου 20 π.Χ. ή σύμφωνα με άλλους στις 23 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους ως Γάιος Βιψάνιος Αγρίππας, αλλά άλλαξε το όνομά του όταν τον υιοθέτησε ο αυτοκράτορας Οκταβιανός Αύγουστος.
Ένα άλλο ιδιαίτερο στοιχείο είναι η αφηγηματικότητα της παράστασης, καθώς ξετυλίγονται δυο διαδοχικά επεισόδια με τους ίδιους πρωταγωνιστές, δυο κυνηγούς και έναν σκύλο. Τα πρόσωπα, ο σκύλος και τα άλογα συνοδεύονται από επιγραφές με τα ονόματά τους, ενδεχομένως κατ’ εντολή του παραγγελιοδότη ο οποίος επίσης ίσως απεικονιζόταν ως έφιππος στο κατεστραμμένο κεντρικό τμήμα της παράστασης. Αναμφισβήτητα η παράσταση της Πάτρας είναι μοναδική για τον ελλαδικό χώρο. Όσον αφορά τους εικονογραφικούς τύπους, αναγνωρίζουμε τον παλαιό γνωστό τύπο του γυμνού κυνηγού που αντιμετωπίζει κατά μέτωπον το ζώο σε ένα ψηφιδωτό από την Κω, αλλά και νέους τύπους εισηγμένους από τη Β. Αφρική.
Οι παραστάσεις ψαρέματος είναι συνολικά εννέα. Προέρχονται από νησιωτικές ή παραθαλάσσιες περιοχές. Παρουσιάζουν δυο εικονογραφικούς τύπους: α) ένας ψαράς, όρθιος ή καθιστός σε κάποιο βράχο, ψαρεύει, β) ένας ή δυο ψαράδες βρίσκονται μέσα σε μια βάρκα από την οποία ψαρεύουν. Και στις δυο περιπτώσεις γύρω κολυμπούν ψάρια πολύ μεγαλύτερα σε μέγεθος από τους ψαράδες. Το θαλασσινό τοπίο αποδίδεται αφαιρετικά, με λίγες οριζόντιες ή κυματοειδείς γραμμές ως κύματα και ενδεχομένως έναν βράχο. Σε καμιά παράσταση δεν απεικονίζεται η ακτή, όπως συμβαίνει συχνά σε βορειοαφρικανικά ψηφιδωτά . Σε όλες τις περιπτώσεις είναι εμφανής η μέθοδος αλίευσης:
κόντωσις (καμάκι), ἀγκιστρεία (αγκίστρι), κυρτεία (κοφινέλο/κιούρτος), δικτυεία (δίχτυα). Οι ψαράδες φορούν τα γνωστά από την ελληνιστική εικονογραφία ενδύματα: εξωμίδα και πέτασο ή πίλο στο κεφάλι. Σημαντικό στοιχείο αποτελεί η δήλωση της ηλικίας των ψαράδων και άλλων προσωπογραφικών στοιχείων, όπως η φαλάκρα σε ένα ψηφιδωτό από την Κω , η γενειάδα κ.ά. Ενδεχομένως ο στόχος ήταν να καταδειχθεί μέσω αυτών η δύσκολη ζωή του ψαρά, στοιχείο ιδιαίτερα προβεβλημένο στην ελληνιστική μικροπλαστική. Όσον αφορά τα ψάρια, αυτά αποδίδονται με πολλές λεπτομέρειες και σε πολύ μεγάλο μέγεθος, έτσι που μπορεί κανείς να τα αναγνωρίσει πολύ εύκολα. Έτσι, πρωταγωνιστούν τα ψάρια, ενώ οι ψαράδες περιορίζονται σε έναν δευτερεύοντα ρόλο. Σύμφωνα με μια ερμηνεία οι ψηφοθέτες αντέγραφαν τα ψάρια από χειρόγραφα με θέμα την ιχθυολογία χωρίς όμως να μπορούν να προσαρμόσουν τα μεγέθη και τις αναλογίες, ενώ σύμφωνα με μια άλλη οι ψηφοθέτες ενεργούσαν έτσι επί τούτου, προκείμενου να κάνουν ευδιάκριτο στον θεατή το είδος κάθε ψαριού.
Ο τρύγος και το πάτημα των σταφυλιών είναι οι μόνες αγροτικές εργασίες που απεικονίζονται στα ελλαδικά ψηφιδωτά της περιόδου, αντίθετα απ’ ό,τι συμβαίνει στις δυτικές επαρχίες όπου οι παραστάσεις διαφόρων εργασιών συνοδεύουν παραστάσεις μηνών. Οι ελλαδικές παραστάσεις είναι τέσσερις, από την Κίσαμο, το Άργος, την Πάτρα και ακολουθούν την εικονογραφία που αναπτύχθηκε στη Β. Αφρική, ιδίως όσον αφορά τις παραστάσεις στις οποίες το αμπέλι καταλαμβάνει όλη την επιφάνεια του τάπητα, αν και στις ελλαδικές περιπτώσεις η εξάπλωση του αμπελιού περιορίζεται στην επιφάνεια ενός σχετικά μικρού διαχώρου . Οι τρυγητές και οι ληνοβάτες φορούν τα ρούχα των αγροτών (εξωμίδα ή περίζωμα, ανάλογα με την εργασία) και κρατούν ή φέρουν στο ζωνάρι τους το ειδικό μαχαίρι (falcula) για την κοπή των καρπών. Στις σκηνές ληνού απεικονίζεται πάντα ο ληνός με τους κρουνούς και τα υπολήνια (πίθοι για τη συγκέντρωση του χυμού, του γλεύκους).
Οι παραστάσεις θεαμάτων είναι ποικίλες. Απεικονίζονται σκηνές από τον χώρο του αθλητισμού, του ιπποδρόμου, θηριομαχίες και μονομαχίες, σκηνές από το θέατρο, έπαθλα. Οι αθλητικές παραστάσεις είναι έντεκα. Παρουσιάζονται τα αγωνίσματα της πάλης, της πυγμαχίας, πιο σπάνια του δρόμου, ενώ άλλα αθλήματα σπανίζουν ακόμα περισσότερο. Μπορούμε να διακρίνουμε τρεις εικονογραφικούς τύπους: α) απεικόνιση αγωνιζομένων αθλητών εντός ενός ή περισσοτέρων διαχώρων στο κέντρο του δαπέδου, β) πολυπληθείς παραστάσεις αθλητών σε ζωφόρο, γ) παραστάσεις όρθιου στεφανωμένου αθλητή και μιας προσωποποιημένης έννοιας (Ευτυχία, Νίκη). Στους πρώτους δυο τύπους είναι έντονο το στοιχείο της αφηγηματικότητας, καθώς οι αγώνες εκτυλίσσονται μπροστά στον θεατή. Η ύπαρξη επιγραφών ονομάτων συνδέει ακόμα περισσότερο τις παραστάσεις με την πραγματικότητα . Εντυπωσιακή είναι η γνωστή παράσταση αθλητών από την Πάτρα , στην οποία πέρα από την ποικιλία αθλημάτων αναγνωρίζει κανείς κλασικά εικονογραφικά πρότυπα, όπως αυτό του αυστοστεφανούμενου αθλητή κατά μίμηση του εφήβου Westmacott ή του Αγώνα του Βόηθου.
Ένας άλλος ενδιαφέρων εικονογραφικός τύπος είναι αυτός του ηττημένου αθλητή που μπορεί να απαγορεύει, δηλαδή να δηλώνει με μια συγκεκριμένη χειρονομία ότι εγκαταλείπει τον αγώνα, ή να εκφράζει την απογοήτευσή του με μια χειρονομία. Πρόκειται πάντα για αθλητές των βαρέων αθλημάτων. Οι ενδεδυμένες μορφές των αθλητικών παραστάσεων στέκονται δίπλα σε ζευγάρια αγωνιζόμενων αθλητών και κρατούν μια ράβδο (rudis) ή κλάδο φοίνικα. Πρόκειται για τους αγωνοθέτες, οι οποίοι τελούσαν επίσης χρέη διαιτητή και βραβευτή. Στην παράσταση του Δίου απεικονίζονται οι υπηρέτες του γυμνασίου . Σε καμιά περίπτωση δεν δηλώνεται ο χώρος διεξαγωγής των αγώνων (γυμνάσιο, παλαίστρα κτλ.).
Οι παραστάσεις από τον ιππόδρομο είναι έξι. Πρόκειται για παραστάσεις ενός αρματοδρόμου πάνω στο άρμα του και παραστάσεις αγώνων εντός του ιπποδρόμου. Στην πρώτη περίπτωση απεικονίζεται ο νικητής αρματοδρόμος.Στην παράσταση της Θεσσαλονίκης δηλώνονται με επιγραφή οι αγώνες (Πύθια) και το αγώνισμα (άρμα συνωρίς) και με την απεικόνιση δυο στεφάνων οι ισάριθμες νίκες του αρματοδρόμου (εικ. 2). Στην παράσταση του Άργους οι επιγραφές παρουσιάζουν τα ονόματα των αλόγων. Εντυπωσιακότερες είναι οι παραστάσεις με απεικόνιση του ιπποδρόμου. Σε αυτήν των Φιλίππων οι επιγραφές κατονομάζουν τους αρματοδρόμους και τα άλογά τους. Η λεπτομερής απεικόνιση του ιπποδρόμου και η αφηγηματικότητα με μικρές σκηνές που συμβαίνουν ταυτόχρονα καθιστούν αυτές τις σκηνές μοναδικές για τον ελλαδικό χώρο.
Οι μονομαχικές σκηνές είναι μόλις τρεις. Προέρχονται από την Κω και την Πάτρα . Οι δυο πόλεις ήταν ρωμαϊκές αποικίες, στοιχείο που εν μέρει ερμηνεύει την παρουσία τέτοιων παραστάσεων. Οι μονομάχοι απεικονίζονται με την εξάρτυσή τους. Στις παραστάσεις του ελλαδικού χώρου απεικονίζονται μόνο οι τύποι του ρετιάριου και του provocator (βαρέως οπλισμένος μονομάχος). Δίπλα στα ζευγάρια των μονομάχων στέκεται πάντα ο ενδεδυμένος διαιτητής (summa rudis) με τη ράβδο του (rudis) ανά χείρας. Σεόλες τις περιπτώσεις οι μορφές συνοδεύονται από επιγραφές με τα ονόματά τους, τα οποία είναι παρωνύμια. Οι θηριομαχικές σκηνές είναι δέκα. Φαίνεται πως οι αγώνες αυτοί ήταν πιο δημοφιλείς από τους μονομαχικούς. Οι θηριομάχοι απεικονίζονται φτωχά οπλισμένοι, με δόρυ, εγχειρίδιο, μαστίγιο. Τα αντίπαλα ζώα είναι εξωτικά (λεοπάρδαλη, λιοντάρι, τίγρης κ.ά.), του δάσους (αρκούδα, αγριόχοιρος, λύκος κ.ά.), αλλά και ο ταύρος, η κατσίκα, το άλογο κτλ. Η πιο εντυπωσιακή παράσταση είναι αυτή της Κω. Σε αυτήν κατονομάζονται με επιγραφές οι περισσότεροι θηριομάχοι, αλλά και τα ζώα. Επίσης, ενδιαφέρον στοιχείο αποτελεί η αφηγηματικότητα, καθώς είναι δυνατόν να αναγνωριστεί η αφήγηση τεσσάρων διαφορετικών μεταξύ τους επεισοδίων σε συνεχόμενες σκηνές χάρη στην αναγραφή των ονομάτων και την πανομοιότυπη απόδοση των μορφών.
Οι σκηνές από τον χώρο του θεάτρου μπορούν να διακριθούν σε αυτές των θεατρικών παραστάσεων, όπως από την Πάτρα, τα Χανιά, την Κίσαμο, τη Λέσβο, τη Νικόπολη , και σε αυτές των προσωπείων, που συνήθως απεικονίζονται εντός διαχώρων ως δευτερεύοντα εικονογραφικά θέματα. Τα προσωπεία σύμφωνα με μια άποψη είχαν θρησκευτικό χαρακτήρα ή δήλωναν την κουλτούρα του παραγγελιοδότη, κατά μια άλλη είχαν διακοσμητικό χαρακτήρα. Οι παραστάσεις απεικονίζουν σκηνές από τη Νέα Κωμωδία και μάλιστα από έργα του Μενάνδρου, όπως αφήνουν να διαπιστώσουμε οι επιγραφές των τίτλων και των ηρώων (Λέσβος, Χανιά) ή διάφορα στοιχεία των παραστάσεων (αντικείμενα, προσωπεία, ενδύματα). Σε μια μόνο περίπτωση μπορούμε να αναγνωρίσουμε μια σκηνή από τραγωδία με βάση τα προσωπεία. Πρόκειται για τρεις μορφές που αποτελούν μια ενότητα στην παράσταση από την Πάτρα. Η πατρινή παράσταση είναι ενδιαφέρουσα λόγω της παρουσίασης πολλών επεισοδίων σε μια συνεχόμενη ζωφόρο. Πιο αναλυτικά απεικονίζεται μια σκηνή κήρυξης νικητή, η σκηνή τραγωδίας, μια σκηνή κωμωδίας, μια σκηνή μουσικών αγώνων, ενώ στο κέντρο της παράστασης απεικονίζεται μια τράπεζα με έπαθλα. Ενδεχομένως απεικονίζονται μουσικοί και δραματικοί αγώνες. Έπαθλα απεικονίζονται και σε άλλα ψηφιδωτά είτε ως κύριο και μοναδικό θέμα είτε ως μέρος παραστάσεων με θέμα αθλητικούς, μονομαχικούς, μουσικούς και δραματικούς αγώνες, ιπποδρομίες, στις οποίες συνήθως καταδεικνύουν το νικητή.
Οι σκηνές από τη θρησκευτική ζωή δεν θα μπορούσαν να λείπουν. Κάποιες παρουσιάζουν τον πιστό σε σχέση προς κάποιο θεό (Διόνυσο, Ηρακλή, Άρτεμη, Κόρη) και άλλες λατρευτικές πρακτικές (σκηνές βωμών και θυσιών, χορούς) και αντικείμενα (βουκράνια, λυχνοστάτες, αγγεία, κίστες με φίδια). Οι περισσότερες παραστάσεις προέρχονται από οικίες και δυο μόνο από λατρευτικά κτήρια. Οι παραστάσεις των οικιών ορισμένες φορές καταδεικνύουν χώρους λατρείας, όταν όμως διακοσμούν χώρους υποδοχής (τρικλίνια, ανδρώνες) μάλλον επιδιώκουν να καταδείξουν τις ιδεολογικές και θρησκευτικές απόψεις των παραγγελιοδοτών τους ή να φέρουν την αφθονία και την ευτυχία στην οικία, ανάλογα πάντα με το θέμα.
Τα αντικείμενα καθημερινής ζωής που απεικονίζονται στα ψηφιδωτά είναι τα ξένια (σκεύη και είδη διατροφής), υποδήματα, όπλα, αρχιτεκτονήματα. Τα ξένια διακοσμούν οικίες και συνήθως τρικλίνια ή δωμάτια κοντά σε αυτά, όπως στην Κίσαμο, την Κόρινθο και την Πάτρα. Η θέασή τους προετοίμαζε τον επισκέπτη για το γεύμα που θα ακολουθούσε στην οικία αυτή και για την αφθονία των εδεσμάτων. Τα υποδήματα ερμηνεύονται συχνά ως αποτροπαϊκή εικόνα που προειδοποιεί τον λουόμενο του λουτρού στην περίπτωση των Χανίων για τους κινδύνους του λουτρού (εγκαύματα, πτώση λόγω ολισθηρότητας κτλ.) και τον θεατή στην περίπτωση του Ωδείου του Άργους για την κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθήσει για να βγει από το κτήριο. Τα όπλα συμπληρώνουν άλλες κύριες παραστάσεις, ενώ το αρχιτεκτόνημα δεν είναι παρά το μοτίβο των tours crénelées, αρκετά συχνό στις δυτικές επαρχίες.
Γενικά συμπεράσματα
Οι παραστάσεις καθημερινού βίου του ελλαδικού χώρου παρουσιάζουν μια αξιοσημείωτη ποικιλία, όπως αποδείχθηκε παραπάνω, σε καμιά περίπτωση όμως δεν συναγωνίζονται την ποικιλία θεμάτων της Β. Αφρικής. Δίπλα στα θέματα που ήταν γνωστά από το παρελθόν (ψάρεμα, κυνήγι, αθλητισμός) εισάγονται νέα, «ρωμαϊκά» θέματα (μονομαχίες, θηριομαχίες, ιππόδρομος), που φανερώνουν την εισαγωγή και των αντίστοιχων συνηθειών και ηθών στην κοινωνία. Η ρωμαϊκή μόδα είναι φανερή και στα ενδύματα, καθώς σε πολλές παραστάσεις οι μορφές φορούν την tunica με clavi, όχι όμως σε παραστάσεις «παραδοσιακά ελληνικές», όπως είναι οι αθλητικές. Πολλά εικονογραφικά πρότυπα ανάγονται στην κλασική και ελληνιστική τέχνη (π.χ. αθλητικές σκηνές κ.ά.), ενώ άλλα έχουν εισαχθεί από τις δυτικές επαρχίες (π.χ. σκηνές αμπελουργικών εργασιών). Αυτό που εντυπωσιάζει είναι ότι στις ελλαδικές παραστάσεις η γυναικεία παρουσία είναι εξαιρετικά περιορισμένη, ενδεχομένως γιατί οι παραστάσεις διακοσμούσαν δημόσια κτήρια (λουτρά κτλ.) και χώρους οικιών (τρικλίνια κτλ.) στους οποίους δραστηριοποιούνταν οι άνδρες και όχι οι γυναίκες.
Ως επί το πλείστον οι παραστάσεις προέρχονται από ιδιωτικά κτήρια (οικίες) και λιγότερο από δημόσια κτήρια (λουτρά, παλαίστρες, γυμνάσια, λατρευτικά κτήρια κτλ.). Τα οικιακά δωμάτια που διακοσμούνται με τέτοια θέματα είναι κυρίως τα δωμάτια υποδοχής ή οι χώροι γύρω από αυτά (τρικλίνια, atria, στοές περιστυλίων κτλ.). Τα θέματα είτε είναι σχετικά με τις δραστηριότητες που λάμβαναν χώρα στα δωμάτια (π.χ. ξένια) είτε προέβαλλαν την οικονομική, κοινωνική ακόμα και πολιτική θέση του παραγγελιοδότη-ιδιοκτήτη. Οι παραστάσεις των δημόσιων κτηρίων είναι σχετικές με τη λειτουργία του κτηρίου. Για παράδειγμα αθλητικές σκηνές συναντώνται σε γυμνάσια, παλαίστρες, λουτρά. Στις μισές των περιπτώσεων οι σκηνές καθημερινής ζωής διακοσμούν τον κεντρικό πίνακα του δαπέδου. Πολλές φορές συνδυάζονται με άλλα θέματα με τα οποία μπορεί να συνδέονται εννοιολογικά, π.χ. τα ξένια και οι προσωποποιήσεις Εποχών συνδέονται μεταξύ τους ως φορείς της αφθονίας. Σε άλλες περιπτώσεις η σύνδεση δεν είναι ξεκάθαρη.
Η χρονολογική εξέταση έδειξε ότι οι παραστάσεις καθημερινής ζωής έκαναν την εμφάνισή τους στα ελλαδικά δάπεδα στις αρχές του 2ου αι. μ.Χ. Σταδιακά αυξάνεται η ποικιλία των θεμάτων και ο αριθμός των παραστάσεων έως τα τέλη του 3ου αι. και τις αρχές του 4ου αι. μ.Χ., οπότε η υποχώρηση των εικονιστικών θεμάτων μπροστά στα γεωμετρικά θέματα είναι μεγάλη. Η πλειονότητα των παραστάσεων χρονολογείται στον 3ο αι. μ.Χ., αιώνας κατά τον οποίο γενικότερα παρατηρείται άνθηση της τέχνης του ψηφιδωτού στον ελλαδικό χώρο. Οι παραστάσεις προέρχονται από αστικά κέντρα, εξάλλου είναι η περίοδος της αστυφιλίας. Άλλα θέματα απαντούν σε διάφορες περιοχές, χωρίς να παρατηρείται ιδιαίτερη σύνδεση με αυτές, όπως το κυνήγι. Αποτελούν δηλαδή κοινά και διαδεδομένα θέματα. Άλλα γνωρίζουν διάδοση σε συγκεκριμένες πόλεις, όπως οι μονομαχίες και θηριομαχίες που απαντούν στην Κω και την Πάτρα, πόλεις με έντονη τη ρωμαϊκή παρουσία.
Αρκετές παραστάσεις συνοδεύονται από επιγραφές, όλες στην ελληνική γλώσσα. Πρόκειται για υπογραφές ψηφοθετών, αφιερωματικές επιγραφές, ρητά και ευχές, αθλητικές επιγραφές, τίτλους θεατρικών έργων, ονόματα απεικονιζομένων προσώπων. Χάρη σε αυτές ο θεατής μπορούσε να αναγνωρίσει και να κατανοήσει την παράσταση, αλλά και οι παραστάσεις συνδέονταν με την πραγματικότητα.
Η θεματολογία των σκηνών καθημερινής ζωής καταδεικνύει ότι η κοινωνία του ελλαδικού χώρου είχε ενσωματωθεί στη ρωμαϊκή οικουμένη χωρίς όμως να έχει χάσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της.
Το παραπάνω κείμενο αποτελεί περίληψη της διατριβής της Φωτεινής Κοκκίνου με τίτλο
''η απεικόνιση του καθημερινού βίου στα ψηφιδωτά δάπεδα του Ελληνικού χώρου κατά την ρωμαϊκή αυτοκρατορική περίοδο''
Διαβάστε on line όλη την διατριβή ΕΔΩ
Η ιστορία της κλοπής του μουσείου
Βράδυ Μεγάλης Πέμπτης 1990.
Ο Τάσος Καραχάλιος κατευθύνεται με ένα κλεμμένο φορτηγάκι προς την Αρχαία Κόρινθο. Μαζί του είναι ο σεσημασμένος Γ.Λ. και ο «κλειδαράς» Α.Γ.
Προπορεύονται δύο συνεργοί τους με νοικιασμένο Ι.Χ. Ο Τάσος τους είχε γνωρίσει δύο μήνες πριν, από τον θείο του, Γιώργο Καραχάλιο , που ζει στο Μαϊάμι. Τον πήρε τηλέφωνο και του είπε. «Θα έρθουν να σε βρουν δύο πατριωτάκια, βοήθησέ τους».
Το νέο σχέδιο
Οι δύο Ελληνοαμερικανοί , Παναγιώτης Πετράκης και Δημήτρης Οικονομάκης , θα έκαναν «μια δουλειά στην Κόρινθο με κάτι αρχαία». Είχαν έρθει στην Ελλάδα για να αγοράσουν «πράγματα» από έναν αρχαιοκάπηλο, όμως «η δουλειά στράβωσε» και είχαν κάνει ένα σωρό έξοδα τζάμπα. Αποφάσισαν να μην γυρίσουν με άδεια χέρια...
Επισκέφτηκαν το Μουσείο, διαπίστωσαν ότι πέραν ενός γέρου φύλακα δεν υπήρχαν μέτρα ασφαλείας και έβαλαν μπροστά νέο σχέδιο. Βρήκαν αγοραστή στη Γερμανία, που ήθελε να πάρει τέσσερα συγκεκριμένα κομμάτια που ήταν εκτεθειμένα στο Μουσείο. Ζήτησαν τη βοήθεια του Τάσου, που αρχικά είχε αντιρρήσεις. Όμως ήταν ευάλωτος, χρήστης ναρκωτικών, με μικρές αντιστάσεις.
Χτύπησαν στις τρεις το πρωί, όταν έφυγε ο φύλακας. Θα ξαναγύριζε σε μία ώρα και έπρεπε να βιαστούν. Οι Ελληνοαμερικανοί περίμεναν έξω, οι Έλληνες πέρασαν στο προαύλιο, όμως όταν επιχείρησαν να παραβιάσουν τη μεταλλική κύρια είσοδο, έσπασε το τρυπάνι.
Σκαρφάλωσαν στη σκεπή, πέρασαν στο αίθριο και παραβίασαν μια μικρή πίσω πόρτα που οδηγούσε στην αίθουσα με τα αρχαία.
Όταν προσπάθησαν να μετακινήσουν τα τέσσερα που είχαν στόχο, διαπίστωσαν ότι ήταν πολύ βαριά για να τα βγάλουν έξω. Πήραν εντολή να μαζέψουν «ό,τι μπορούσαν». Ήταν 263 κομμάτια.
Την ώρα που έφευγαν, ήρθε ο φύλακας Θεοφάνης Κακούρης που έβαλε τις φωνές. Τον χτύπησαν, τον φίμωσαν και τον άφησαν δεμένο και αιμόφυρτο.
Έζησε από θαύμα.
Όμως ξέχασαν στο προαύλιο μία πτυσσόμενη σκάλα. Πάνω της θα βρεθεί αργότερα το αποτύπωμα του Τάσου Καραχάλιου .
Οι ληστές έφτασαν στις Κεχριές και φόρτωσαν τα αρχαία σε κότερο. Φυγαδεύτηκαν στην Τουρκία και από εκεί, με νταλίκα, στο Ααχεν , στην αποθήκη τούρκου αρχαιοπώλη.
Ομως τα αρχαία δεν ήταν αυτά που είχε παραγγείλει, η ληστεία είχε προκαλέσει σάλο, υπήρχε και τραυματίας κι έτσι τα κλοπιμαία έμειναν απούλητα. Τα έστειλαν στο Μαϊάμι, με κοντέινερ, μέσω θαλάσσης και κρύφτηκαν στη σοφίτα του Γιώργου Καραχάλιου . Ομως , ούτε στην Αμερική δεν βρέθηκαν αγοραστές.
Οταν ο Γιώργος Καραχάλιος και οι δύο Ελληνοαμερικανοί έμαθαν για την αμοιβή που θα έπαιρναν όσοι θα συνέβαλλαν στην επιστροφή των αρχαίων, άλλαξαν πάλι σχέδιο. Αποφάσισαν να τα επιστρέψουν στην Ελλάδα μέσω παρένθετων προσώπων και να μοιραστούν μαζί τους την αμοιβή που υπολόγιζαν σε εκατοντάδες εκατ. δραχμές.
Η πρώτη απόπειρα έγινε το 1993 με μέσω του Ντίνου Φαδάκη που ήξερε τον τότε υπαρχηγό της αστυνομίας Μιχάλη Νηστικάκη , αλλά το κόλπο απέτυχε. Στο μεταξύ, πέθανε ο Γιώργος Καραχάλιος και την επιχείρηση παράδοσης ανέλαβε ο αδελφός του, Τρύφωνας, που ζήτησε τη βοήθεια του νεαρότερου γιου του, ο οποίος έχει το ίδιο όνομα.
Προσέγγισαν τον γνωστό από την υπόθεση των υποκλοπών, Χρ. Μαυρίκη , τον οποίο εμπιστεύτηκαν να κάνει τη δεύτερη απόπειρα και να επιστραφούν τα αρχαία μετά λύτρων.
Η πληροφορία έφτασε μέσω του Μαυρίκη στον ιδιωτικό ντετέκτιβ Γιώργο Τσούκαλη που ερευνούσε την υπόθεση μαζί με έναν συνεργάτη του και στον διοικητή της δίωξης αρχαιοκαπηλίας, αστυνόμο Γιώργο Τζέλα , που γνώριζε καιρό, από ανώνυμη καταγγελία, κάποια από τα ονόματα των δραστών.
Οι έρευνες αλλά και οι διαπραγματεύσεις κράτησαν τρία χρόνια. Όταν έκλεισε η δουλειά, χάθηκαν τα αρχαία. Το σπίτι του Γιώργου Καραχάλιου χτυπήθηκε από τον τυφώνα «Αντριου ». Οι κούτες με τα αρχαία αποθηκευμένες στη σοφίτα έσπασαν και αποκαλύφθηκε το περιεχόμενο.
Η ερωμένη του, Βίλμα Σαμπάλα , μπήκε στον πειρασμό, μετέφερε τα αρχαία σε νέα κρυψώνα και άρχισε να τα πουλάει τμηματικά στην αγορά, για δικό της λογαριασμό, με τη βοήθεια αμερικανού αστυνομικού. Ένα αγγείο αγόρασε ο αρχαιοπώλης Ζερόμ Αϊζενμπεργκ και δέκα κομμάτια ο διεθνής Οίκος δημοπρασιών, «Κρίστις ».
Οι υπεύθυνοι, αν και αναγνώρισαν από τους ανεξίτηλους κωδικούς ότι τα αρχαία προέρχονταν από μουσείο, δεν δίστασαν να τα πάρουν. Ο Τρύφωνας παρακολούθησε τη Σαμπάλα και την ανάγκασε να του παραδώσει όσα αρχαία είχαν απομείνει.
Τότε, έλληνες αστυνομικοί πήγαν στις Ηνωμένες Πολιτείες, συνεργάστηκαν με το FBI και τον Μαυρίκη και παρέλαβαν τα αρχαία της Κορίνθου. Αργότερα παραδόθηκαν από τον Αϊζενμπεργκ και τους Κρίστις και τα υπόλοιπα.
Για να πληρωθούν τα εύρετρα, ο νόμος ορίζει ότι οι πληροφοριοδότες πρέπει όχι μόνο να συμβάλουν αποφασιστικά στην ανάκτηση των κλοπιμαίων, αλλά και να συλληφθούν οι δράστες. Τα λεφτά ήταν πολλά και οι ενδιαφερόμενοι μεσάζοντες άπληστοι.
Οταν επέστρεψαν οι αστυνομικοί στην Ελλάδα, συνελήφθη ο Τάσος και στη συνέχεια ο αδελφός του.
Ήταν οι μόνοι που πλήρωσαν: Ο Τρύφωνας Καραχάλιος (γιος) εκτίει ποινή 20 χρόνων, αλλά δηλώνει πως δεν πήρε μέρος στη ληστεία. Ο Τάσος Καραχάλιος έχει ξεφύγει από τα ναρκωτικά, έχει εκτίσει το μεγαλύτερο μέρος της ποινής του (20 χρόνια). Στη φυλακή καλλιεργούσε λαχανόκηπο και ονειρεύεται να επιστρέψει στο χωριό του.
Άφαντοι οι συνεργοί
Οι Ελληνοαμερικανοί , οι δύο έλληνες συνεργοί, ο οίκος δημοπρασιών «Κρίστις », ο αρχαιοπώλης Αϊζενμπεργκ και ο τούρκος κλεπταποδόχος δεν διώχθηκαν ποτέ.
Ο πατέρας Καραχάλιος , 82 χρόνων σήμερα, παραμένει φυγόδικος και ζητάει να επιστρέψει στην Ελλάδα να πεθάνει στον τόπο του.
Όσο για την αμοιβή, οι διχασμένοι ενδιαφερόμενοι βρίσκονται ακόμη αντιμέτωποι στα δικαστήρια.
(Από την ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ (20-1-08)
Ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ
Νέα Υόρκη
Το δρόμο της επιστροφής στην Ελλάδα, έπειτα από περιπλάνηση 11 χρόνων,πήραν τα 274 αρχαία αντικείμενα Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής εποχής, που είχαν κλαπεί τον Απρίλιο του 1990 από το Αρχαιολογικό Μουσείο της Αρχαίας Κορίνθου και εντοπίστηκαν στο Μαϊάμι της Φλόριντα. Τους αρχαιολογικούς θησαυρούς υποδέχθηκε επισήμως ο υπουργός Πολιτισμού Ευάγγελος Βενιζέλος, σε ειδική τελετή στο υπουργείο Πολιτισμού.
Τα αρχαία αντικείμενα παραδόθηκαν από το FBI στην ελληνική αποστολή, κατά τη διάρκεια ειδικής τελετής που πραγματοποιήθηκε στα γραφεία του στη Νέα Υόρκη. Εκ μέρους της ελληνικής πολιτείας, για την παραλαβή των αρχαίων μετέβησαν στη Νέα Υόρκη η προϊσταμένη της Δ΄ Εφορείας Αρχαιοτήτων, Ελισάβετ Σπαθάρη, η αρχαιολόγος Ζωή Ασλαματζίδου, ο συντηρητής αρχαιοτήτων του Μουσείου της Αρχαίας Κορίνθου, Φώτης Δημάκης, και οι αξιωματικοί της Ελληνικής Αστυνομίας -του Τμήματος Δίωξης Αρχαιοκαπηλίας- Γεώργιος Τζάλλας και Βασίλειος Ράνυος.
«Ως εκπρόσωπος του υπουργείου Πολιτισμού της Ελλάδας, θέλω να ευχαριστήσω και να συγχαρώ τους άνδρες του FBI για τις ιδιαίτερες και αδιάκοπες προσπάθειές τους να βρεθούν οι κλεμμένες αρχαιότητες, για τη φιλική τους συνεργασία και τη σημαντική τους βοήθεια» δήλωσε η Ελισάβετ Σπαθάρη, ευχαριστώντας ιδιαίτερα τους πράκτορες του FBI, Έντουαρντ Κέλι και Πάτρικ Γιλδέα, οι οποίοι προΐστατο των ερευνών για τα κλοπιμαία. Όπως ανακοίνωσε η κ. Σπαθάρη, το υπουργείο θα προσκαλέσει τους Αμερικανούς πράκτορες, για να δουν τα αρχαία αυτά αντικείμενα στο φυσικό τους χώρο, το Αρχαιολογικό Μουσείο της Αρχαίας Κορίνθου.
Το FBI, όπως σημείωσε το υψηλόβαθμο στέλεχος Μπάρι Μάουν, ξεκίνησε τις έρευνες ύστερα από πληροφορίες ότι μερικά από τα κλεμμένα αντικείμενα είχαν προωθηθεί στον οίκο Christies στη Νέα Υόρκη προκειμένου να δημοπρατηθούν.
Σε στενή συνεργασία με την Ελληνική Αστυνομία και το υπουργείο Πολιτισμού, το FBI στις 7 Σεπτεμβρίου 1999 ανακάλυψε στο Μαϊάμι της Φλόριντα 265 από τα κλεμμένα αρχαία αντικείμενα. Όπως διαπιστώθηκε μετά τη σχετική έρευνα, τα αρχαία είχε στην κατοχή της η Ουίλμα Σαμπάλα, η οποία και συνελήφθη από το FBI τον Ιούνιο του 2000 με την κατηγορία της διακίνησης κλεμμένης περιουσίας και εκτίει ποινή φυλάκισης ενός έτους.
«Όταν το Σεπτέμβριο του 1999 ήρθαμε στις Ηνωμένες Πολιτείες για την εξιχνίαση της υπόθεσης, μαζί με άλλους δύο συναδέλφους από την Ελληνική Αστυνομία, διατηρούσα πολλές αμφιβολίες ως προς το αίσιο τέλος της υπόθεσης» τόνισε σε δηλώσεις του, εκ μέρους της Ελληνικής Αστυνομίας, ο προϊστάμενος του τμήματος Αρχαιοκαπηλίας, Γεώργιος Τζάλλας, χαρακτηρίζοντας «αρμονική» τη συνεργασία των Ελλήνων αστυνομικών με το FBI, το οποίο και ευχαρίστησε για τη μεστή και ουσιαστική του βοήθεια στην εξιχνίαση της υπόθεσης.
ΚΕΡΑΜΕΙΚΗ ΤΗΣ ΥΣΤΕΡΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ 3ος-7ος αι.μ.χ
Αν προσέξουµε όµως περισσότερο, θα δούµε ότι από τις εξήντα οκτώ υπογραφές πουαναφέρονται συνολικά, εννέα µόνο εντοπίστηκαν στο Εργαστήριο Β και είναι εποµένως άρρηκτα συνδεδεµένες µε την τοπική παραγωγή των Πατρών. Οι υπόλοιπες ανήκουν σε λυχνάρια που βρέθηκαν σε άλλα σηµεία της πόλης και που θα µπορούσαν κάλλιστα να είναι εισηγµένα. Δύο µόνο από τις εννέα υπογραφές είναι άγνωστες στην Κόρινθο
και µάλιστα στην Πάτρα αντιπροσωπεύονται από ένα µόνο λυχνάρι η κάθε µία. Όλες οι υπόλοιπες υπογραφές (συνολικά είκοσι) που βρέθηκαν κυρίως στο Λυχνοµαντείο και είναι άγνωστες στην Κόρινθο και σε άλλες περιοχές όπου ήρθαν στο φως λυχνάρια αυτού του τύπου, αντιστοιχούν σε λυχνάρια σαφώς κατώτερης ποιότητας από τα κορινθιακά. Κάποιες από αυτές τις υπογραφές είναι άτεχνα χαραγµένες, άλλες είναι ανάγλυφες ή διαβάζονται από δεξιά προς τα αριστερά και έξι παραφράζουν το όνοµα του γνωστού λυχνοποιού Ονήσιµου. Μάλιστα, δύο από τις υπογραφές που φέρουν το όνοµα του Ονήσιµου παραφρασµένο ή συνοδευόµενο από κλαδί είναι δηµοφιλέστατες στην Πάτρα: αντιπροσωπεύονται από ογδόνταεννέα και εκατόν είκοσι δύο λυχνάρια αντίστοιχα όταν την ίδια στιγµή δύο από τα διασηµότερα εργαστήρια κορινθιακών λυχναριών, αυτά του Πρείµου και του Πωσφόρου, αντιπροσωπεύονται στην Πάτρα από πολύ λιγότερα παραδείγµατα.Από τα παραπάνω, θα µπορούσε λοιπόν να συµπεράνει κανείς ότι η παραγωγή στην Πάτρα καλής ποιότητας λυχναριών δεν µπορεί βεβαίως να αµφισβητηθεί, ο αριθµός των εργαστηρίων όµως που τα έφτιαχναν είναι τελικά πολύ µικρότερος από αυτόν της Κορίνθου, ενώ παράλληλα στην πόλη αυτή ανθούσε µια βιοµηχανία παραγωγής αντιγράφων λυχναριών του τύπου Broneer XXVII,
χαµηλής ποιότητας στην πλειονότητά τους, το µεγαλύτερο µέρος από τα οποία προοριζόταν για ανάθεση στο Λυχνοµαντείο, δεν απευθυνόταν δηλαδή στη συνήθη κατανάλωση.
Ο εντυπωσιακός αριθµός των εξήντα οκτώ υπογραφών «πατρινών» λυχνοποιών,ελαφρώς µεγαλύτερος από αυτόν που αποδίδονται στην Κόρινθο (εξήντα τέσσερις) είναι επο-µένως απατηλός, γιατί τριάντα δύο από αυτές είναι κοινές και στις δύο πόλεις και από τις υπόλοιπες, άγνωστες όχι µόνο στην Κόρινθο αλλά και όπου αλλού βρέθηκαν λυχνάρια αυτούτου τύπου, η πλειονότητα αντιστοιχεί στα λυχνάρια χαµηλής ποιότητας που προαναφέρθηκαν.Θα πρέπει εποµένως να αναθεωρήσουµε την άποψη ότι η Πάτρα υπήρξε το µεγαλύτεροκέντρο παραγωγής τέτοιων λυχναριών και να αποδώσουµε ξανά τον τίτλο αυτό στην Κόρινθο,µε το µεγάλο αριθµό ευρηµάτων και τις πολλές υπογραφές αποκλειστικά σε καλής ποιότητας λυχνάρια,να εξακολουθήσουµε δεν θα χρησιµοποιούµε τον όρο«κορινθιακά».Το νέο πολύ σηµαντικό στοιχείο όµως που µας προσφέρει η δηµοσίευση των εργαστηρίων λυχναριών από την Πάτρα είναι ότι η Κόρινθος δεν είχε την αποκλειστικότητα παραγωγής του τύπου.Θα προτείναμε λοιπόν ένα σχήµα, σύµφωνα µε το οποίο τα µεγάλα εργαστήρια όπως του Σπωσιανού, του Πωσφόρου, του Λουκίου, του Οκταβίου και του Πρείµου θα διέθεταν εγκαταστάσεις όχι µόνο στην Κόρινθο αλλά και στην Πάτρα, ίσως δε και σε άλλα σηµεία της Βόρειας Πελοποννήσου που δεν γνωρίζουµε ακόµη, όπου τα κοιτάσµατα πηλού επέτρεπαν παρόµοια ποιότητα και χρωµατική κλίµακα υλικού. Η υπόθεση αυτή µας επιτρέπει να εξηγήσουµε ευκολότερα την παραγωγή καλής ποιότητας λυχναριών στο Εργαστήριο Β των Πατρών µε υπογραφές µεγάλων λυχνοποιών γνωστών από την Κόρινθο και αλλού. Περνούµε δηλαδή από το σχήµα των «ανεξάρτητων εργαστηρίων» σε αυτό των «αλυσίδων εργαστηρίων» και από παραγωγή σε στενά «τοπική» κλίµακα σε «ευρύτερη γεωγραφικά» κλίµακα που θα ελεγχόταν από µεγάλους ιδιοκτήτες, ίσως δε ιταλικής καταγωγής στην αρχή ή απελεύθερους. Οι ανταλλαγές µητρών και αρχετύπων ανάµεσα στα εργαστήρια της ίδιας αλυσίδας θα ήταν συχνότατες, αλλά σε τοπικό επίπεδο θα διατηρούσαν µια ελευθερία κινήσεων ως προς τη διακόσµηση ώστε να κερδίζουν το τοπικό κοινό παρουσιάζοντας τα «σήµατακατατεθέντα» κάθε πόλης (αγαλµατικούς τύπους, τοπικούς ήρωες κ.ά.). Σχεδόν ταυτόχροναλοιπόν, οι παραγωγές των δύο πόλεων θα άρχισαν να αναπτύσσονται για να δώσουν στη συ- νέχεια τη θέση τους σε αυτή τηςΑττικής: µε το σχήµα που µόλις προτάθηκε εξηγείται νοµίζω καλά και η περίπτωση του εργαστηρίου του Πρείµου που, µε τα πρώτα σηµάδια παρακµήςτης παραγωγής στη Βόρεια Πελοπόννησο, άνοιξε παράρτηµα στηνΑθήνα µεταλαµπαδεύον-τας την τεχνογνωσία του στην ελπιδοφόρα αττική παραγωγή
Η Κόρινθος θα εξακολουθήσει να παράγει λυχνάρια έως τον 6ο αι., αλλά η εµπορική τους εµβέλεια θα είναι πλέον µάλλον περιορισµένη και η παραγωγή θα περιοριστεί κυρίως σε αντιγραφές εισηγµένων λυχναριών, κυρίως αττικών. Στους Δελφούς για παράδειγµα, διαπιστώνουµε ότι η Κόρινθος σταµατά παντελώς να εφοδιάζει την περιοχή µε λυχνάρια µετά τον3οαι.,ενώ,λόγω της κοµβικής θέσης της Κορίνθου και της γειτνίασης µέσω Κορινθιακού κόλπου µε τους Δελφούς,µπορούµε να φανταστούµε ότι πολλά από τα προϊόντα που εισάγονταν σε αυτή την επαρχιακή ηπειρωτική πόλη ως τατέλη του 6ου αι.,ειδικά τα αφρικανικά,θα έφταναν προφανώς εκεί µέσω Κορίνθου. Εκτοπισµένη από πολλές κατά τόπους αγορές ως προς τις εξαγωγές των δικών της λυχναριών από αττικά ή άλλα προϊόντα, η Κόρινθος δεν θα πρέπει ωστόσο να εγκατέλειψε το ρόλο του διαµετακοµιστικού κέντρου της ευρύτερης περιοχής
.Η αττική παραγωγή λύχνων που ξεκίνησε τον 3ο αι. µε την εγκατάσταση πελοποννησιακών εργαστηρίων, θα συνεχιστεί και αυτή ενώ κάποια στιγµή στον 4ο αι. θα ανεξαρτητοποιηθεί από την κορινθιακή επιρροή επιστρέφοντας στη χρήση του κοκκινωπού αττικού πηλού και δηµιουργώντας πρωτότυπα προϊόντα.Τα λυχνάρια αυτά θα εξάγονται αλλά και θα αποτελούν αντικείµενο αντιγραφής για αιώνες. Η διάδοση και οι κατά τόπους αποµιµήσεις αττικών λυχναριών είναι γνωστές και µελετηµένες. Είναι σαφές όµως ότι η εµπορική επιτυχία ορισµένων τύπων υποχρέωνε κατά κάποιον τρόπο τα κατά τόπους εργαστήρια να προσαρµόσουν την παραγωγή τους σε λιγότερο ή περισσότερο επιτυχηµένα αντίγραφα ταοποία παράγονταν αρχικά µε τη µέθοδο της αντεκτύπωσης ( surmoulage), δηλαδή της δηµιουργίας µητρών από ένα εισηγµένο τελικό προϊόν µε σκοπό την πολλαπλή παραγωγή αντιγράφων στη συνέχεια.
Το τοπίο ως προς την εξάρτηση των µικρών πόλεων από τις µεγαλύτερες φαίνεται να αλλάζει από τον 6ο αι. και εξής. Οι σχέσεις µεταξύ τοπικών εργαστηρίων, ειδικά στον τοµέα των λυχναριών, εντοπίζονται κυρίως, όπως είδαµε παραπάνω, στις δηµιουργικές ανταλλαγές ιδεών ή τις αµοιβαίες αποµιµήσεις µέχρι και τις αρχές του 7ου αι. Σε ό,τι αφορά όµως την κυκλοφορία των ίδιων των κεραµικών προϊόντων κάθε είδους, φαίνεται ότι οι µικρές πόλεις παύουν να καλύπτουν τις ανάγκες τους σχεδόν αποκλειστικά από εισαγωγές, ενώ σταµατά ηµονοδιάστατη πορεία από τα µεγάλα κέντρα προς την περιφέρεια. Ο βασικός λόγος για ένα τέτοιο φαινόµενο είναι ότι οι παραγωγές των µικρών πόλεων αρχίζουν να ανθούν και καλύπτουν πλέον ολοένα και µεγαλύτερο µερίδιο της εγχώριας αγοράς τους. Φτάνουν να καλύπτουν µε κεραµικά καλής ποιότητας όλα σχεδόν τα είδη που απαιτούνταν καθηµερινά. Τοπαράδειγµα τωνΔελφών όπου η εντόπια παραγωγή έχει µελετηθεί διεξοδικά είναι χαρακτηριστικό: αν τον 4ο αι. περιορίζεται σε έναν τύπο αµφορέα, κούπες, κάδους και µάλλον άτεχνα λυχνάρια, ο κατάλογος των παραγόµενων κεραµικών αρκετά καλής ποιότητας του δεύτερου µισού του 6ου και των αρχών του 7ου αι. περιλαµβάνει ό,τι µπορεί να φανταστεί κανείς για να καλύψει τις ανάγκες ενός νοικοκυριού εντός και εκτός οικίας: από µαγειρικά και επιτραπέζια σκεύη ως αποθηκευτικούς πίθους και κυψέλες .Εξαίρεση αποτελούν µόνο τα πολυτελή µε ερυθρό επίχρισµα, κυρίως µεγάλων διαστάσεων πινάκια, των οποίων η εισαγωγή συνεχίζεται, αλλά από εκτός ελλαδικού χώρου κέντρα. Σε ό,τι αφορά τις εισαγωγές αυτές από πιο µακρινές περιοχές, διαπιστώνεται ότι και εδώ υπάρχει µια κοινή συνισταµένη στις πόλεις που εξετάζουµε, µε εξαίρεση τις Φθιώτιδες Θήβες και τη Δηµητριάδα:όλες οιυπόλοιπες πόλεις της Κεντρικής και Νότιας ηπειρωτικής Ελλάδας ανήκουν στη σφαίρα επιρροής των βορειο αφρικανικών προϊόντων σε αντίθεση µε την Κωνσταντινούπολη, τη Νησιωτική και τη Βόρεια Ελλάδα όπου οι εισαγωγές από τη Μ. Ασία υπερτερούν εµφανώς.Περισσότερο από συνειδητή επιλογή τω ναγοραστών στις τοπικές αγορές κάθε πόλης, θα πρέπει να πρόκειται για µια ανάγκη που επιβλήθηκε από τις διαδροµές των πλοίων που µετέφεραν άλλα προϊόντα και µαζί µε αυτά και την κεραµική της Τυνησίας, ενώ ένα κέντρο, πιθανότατα η Κόρινθος, θα προωθούσε τα προϊόντα αυτά στις τοπικές αγορές.
Απόσπασμα απο το δημοσίευμα του αρχαιολογικού ινστιτούτου Μακεδονικών και θρακικών σπουδών,απο την επιστημονική συνάντηση 12-16 Νοεμβρίου 2006.Εκδοση εν θεσσαλονίκη 2010-επιστημονική επιμέλεια -Δήμητρα Παπανικόλα-Μπακιρτζή,Ντίνα Κουσουλάκου.
Το 500 π.Χ., η Ρώμη ήταν μια μικρή πόλη-κράτος στην ιταλική χερσόνησο. Από το 200 π.Χ., η Ρωμαϊκή Δημοκρατία είχε κατακτήσει την Ιταλία, και κατά τη διάρκεια των επόμενων δύο αιώνων κατέκτησε την Ελλάδα και την Ισπανία, η ακτή της Βόρειας Αφρικής, μεγάλο μέρος της Μέσης Ανατολής, τη σύγχρονη Γαλλία, και ακόμη το απομακρυσμένο νησί της Βρετανίας. Το 27 π.Χ., η δημοκρατία έγινε μια αυτοκρατορία, η οποία άντεξε για άλλα 400 χρόνια. Τέλος, το κόστος του να κρατήσεις ένα τόσο ευρύ πεδίο κατακτήσεων ενωμένο έγινε πάρα πολύ μεγάλο.Η Ρώμη σταδιακά χωρίζεται σε Ανατολική και μισό Δυτική , και από το 476 μ.Χ. το δυτικό μισό της αυτοκρατορίας είχε καταστραφεί από επιδρομές από γερμανικά φύλα. Το ανατολικό μισό της αυτοκρατορίας, το οποίο βασίζεται στην Κωνσταντινούπολη, συνέχισε για πολλούς αιώνες μετά από αυτό.
Ο χάρτης επάνω παρέχει κάποια προοπτική για το πόσο μεγάλο ήταν το ρωμαϊκό έδαφος σε σχέση με τις τεχνολογίες μεταφοράς της ημέρας. Δημιουργήθηκε από ερευνητές στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, υπολογίζει πόσο καιρό έπαιρνε για κάποιον αφήνοντας τη Ρώμη για να φτάσει διάφορες τοποθεσίες γύρω από την αυτοκρατορία. Η Μεσόγειος ήταν μια μεγάλη βοήθεια στο να πάει τριγύρω - στις περισσότερες παράκτιες περιοχές στη δυτική Μεσόγειο θα μπορούσε να επιτευχθεί ένα ταξίδι σε λιγότερο από μια εβδομάδα, ακόμα και απομακρυσμένες παράκτιες πόλεις όπως η Αλεξάνδρεια και η Ιερουσαλήμ θα μπορούσε να επιτευχθεί σε δύο εβδομάδες. Αλλά το ταξίδι στο εσωτερικό ήταν πιο δύσκολο. Η επίτευξη ενός ταξιδιού σε πιο απομακρυσμένα σημεία της αυτοκρατορίας, όπως η Βρετανία, θα μπορούσε να πάρει κοντά ένα μήνα. Και φυσικά, το να παέι κάποιος από το ένα άκρο της αυτοκρατορίας στο άλλο θα μπορούσε να πάρει ακόμα περισσότερο. Οι ερευνητές εκτιμούν ότι πήρε επτά εβδομάδες για να ταξιδέψουν από την Κωνσταντινούπολη (στο ανατολικό άκρο της αυτοκρατορίας) προς Λονδίνο (σε μακρινή δύση).
Ιταλία πριν από ρωμαϊκή κατάκτηση
Στα πρώτα έτη, οι Ρωμαίοι μοιράζονται την Ιταλία με αρκετές άλλους λαούς. Η κυρίαρχη δύναμη στη γειτονιά της Ρώμης ήταν οι Ετρούσκοι. Δεν γνωρίζουμε πολλά για αυτούς τους ανθρώπους, εν μέρει επειδή δεν έχουμε βρει τον τρόπο να διαβάσουμε την διακριτική τους γλώσσα. Αλλά τα στοιχεία δείχνουν ότι η Ρώμη είχε κυριαρχηθεί από ετρούσκους βασιλιάδες, μέχρι που οι Ρωμαίοι επαναστάτησαν και καθιέρωσαν τη δημοκρατία - ένα γεγονός που παραδοσιακά χρονολογείται στο 509 π.Χ.. Ανατολικά της Ρώμης ήταν άλλες φυλές που μιλούν γλώσσες που σχετίζονται με την γλώσσα των Ρωμαίων ''μητρικά λατινικά''. Και από το 400 π.Χ., οι ευημερούσα και τεχνολογικά εξελιγμένη Έλλάδα είχε δημιουργήσει αποικίες στο νότιο άκρο της Ιταλίας.
Ρώμη κατακτά την Ιταλία
Ρώμη πέρασε από το να είναι μία από τις πολλές πόλεις-κράτη το 340 π.Χ. στο να είναι κύριος ολόκληρης της χερσονήσου από το 264. Η κατάκτηση συνέβη σε τρεις φάσεις. Στο 340, η Ρώμη ήρθε σε σύγκρουση με τουςπρώην συμμάχους της, τους γειτονικούς Λατίνους και τους υπέταξε τοο 338. Αρχίζοντας το 326, Ρώμη πολέμησε τους Σαμνίτες προς την Ανατολή, μια σύγκρουση που θα συνεχιστεί σποραδικά μέχρι τη Ρωμαϊκή νίκη το 282.Η Ρώμη αγωνίστηκε επίσης σε σποραδικές μάχες με τους Ετρούσκους και τους Γαλάτες στα Βόρεια κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Η Ρώμη, στη συνέχεια, έστρεψε την προσοχή της στους Έλληνες στο νότο της Ιταλίας, έναν πόλεμο με τον Έλληνα βασιλιά Πύρρο. Ο Πύρρος κέρδισε δύο μεγάλες μάχες εναντίον των Ρωμαίων το 280 και 279, αντίστοιχα. Άνοιξη του 279 π.Χ. Ο Πύρρος, ο βασιλιάς της Ηπείρου σε μια από τις επανειλημμένες προσπάθειές του να κατακτήσει τη Ρώμη συγκρούεται με τους Ρωμαίους στο Άσκλο. Η σύγκρουση ήταν σφοδρή. Οι Ηπειρώτες και οι σύμμαχοι τους επικράτησαν, αλλά με βαριές απώλειες οι οποίες τους καθιστούσαν ανήμπορους να καταλάβουν την «Αιώνια Πόλη». Έκτοτε, η μάχη του Άσκλου αποτέλεσε τον ορισμό της φράσης «Πύρρειος Νίκη».
Μετά τη μάχη στο Άσκλο ένας προδότης από το στρατόπεδο του Πύρρου, ο Τιμόχαρις από την Αμβρακία, έστειλε μήνυμα στον διοικητή των Ρωμαίων, Γάιο Φαβρίκιο Λουσκίνο[1] και του πρότεινε τη δολοφονία του Ηπειρώτη βασιλιά έναντι τεράστιας αμοιβής. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ο προδότης ήταν ο προσωπικός ιατρός του Πύρρου. Ο Φαβρίκιος, υπόδειγμα πατριωτισμού και εντιμότητας, αντί να ενδώσει σε αυτήν την πρόταση, η οποία θα απάλλασσε την πατρίδα του από έναν επικίνδυνο εχθρό, έστειλε επιστολή στον Πύρρο και του κατήγγειλε τη συνωμοσία.
Το κείμενο της επιστολής είχε ως εξής: «Ο Γάιος Φαβρίκιος και ο Κόιντος Αιμίλιος, ύπατοι των Ρωμαίων, προς τον βασιλέα Πύρρον, χαίρειν. Δεν φαίνεται να κρίνεις με επιτυχία ούτε τους φίλους σου ούτε τους εχθρούς σου. Όταν θα διαβάσεις το γράμμα που μας έστειλαν, θα αντιληφθείς πως πολεμάς άνδρες που είναι τίμιοι και δίκαιοι και πως εμπιστεύεσαι άδικους και κακούς. Αν σου καταγγέλλουμε αυτά, δεν το κάνουμε για να χαριστούμε σε σένα, αλλά για να μη φανούμε πως επιζητούμε με δόλο να κερδίσουμε τον πόλεμο που δεν μπορούμε να τον κερδίσουμε με την αξία μας». Όταν ο Πύρρος διάβασε την επιστολή, έμεινε κατάπληκτος από τη χειρονομία του Φαβρικίου. Γύρισε στους φίλους του και είπε: «αυτός είναι ο Φαβρίκιος, που δυσκολότερα μπορείς να τον παρασύρεις από τον τίμιο δρόμο παρά τον ήλιο από την κανονική τροχιά του».
Αφού βεβαιώθηκε ο Πύρρος για την προδοσία εκτέλεσε τον προδότη και επένδυσε με το δέρμα του τα χαλινάρια ενός αλόγου. Επιπλέον, ως εκτίμηση προς το πρόσωπο του Φαβρικίου, απελευθέρωσε χωρίς λύτρα τους ρωμαίους αιχμαλώτους. Οι Ρωμαίοι, μην επιθυμώντας να δεχθούν χωρίς αντάλλαγμα τους αιχμαλώτους απελευθέρωσαν με τη σειρά τους ισάριθμους αιχμαλώτους, συμμάχους των Ηπειρωτών. Η Σύγκλητος μάλιστα τιμώρησε αυστηρά τους αιχμαλώτους που επέστρεψαν. Τους χαρακτήρισε άτιμους και τους υποβίβασε από την κατηγορία του πολίτη. Για να αποκατασταθούν έπρεπε ο καθένας να φέρει ως λάφυρα τα όπλα δύο εχθρών!.
Σημείωση 1 Φαβρίκιος Λουσκίνος, Γάιος (Gaius Fabricius Luscinus, β’ μισό 4ου – α’ μισό 3ου αι. π.Χ.). Ρωμαίος στρατηγός και πολιτικός. Μετά την εισβολή του βασιλιά της Ηπείρου, Πύρρου, στην Ιταλία και την ήττα των Ρωμαίων στη μάχη της Ηράκλειας (280 π.Χ.), στάλθηκε για διαπραγματεύσεις στον Πύρρο, και με τις ικανότητες και την τιμιότητα που επέδειξε, πέτυχε ευνοϊκούς όρους για τους Ρωμαίους. Αναφέρεται ότι ο Φ. αποκάλυψε στον Πύρρο την προδοτική πρόταση του γιατρού του βασιλιά, ο οποίος σκόπευε να τον δηλητηριάσει. Διετέλεσε ύπατος δύο φορές, το 282 και το 278, και τιμητής το 275. Στη διάρκεια της πρώτης υπατείας του ανέλαβε επιτυχημένες εκστρατείες εναντίον των Βρεττίων και των Λευκανών. Το 275 πήρε μέρος σε νέες διαπραγματεύσεις ειρήνης με τον Πύρρο, ενώ λίγο αργότερα διεξήγαγε νέες επιτυχημένες επιχειρήσεις κατά των Βρεττίων, των Σαμνιτών και των Λευκανών. Αναφέρεται ότι πέθανε φτωχός και κηδεύτηκε με δημόσια δαπάνη.
Ο ισχυρός σχηματισμός της Ρώμης
Στα πρώτα χρόνια της δημοκρατίας, το ρωμαϊκό πεζικό χρησιμοποιεί μια εκδοχή της ελληνικής φάλαγγας. Στο σχηματισμό αυτό, οι στρατιώτες στέκονται ώμο με ώμο με ένα σφικτά σχηματισμός που μπορεί να έχει περισσότερο από μια ντουζίνα στρατιώτες βάθος. Στρατιώτες στο μπροστινό προστατεύονταν από έναν τοίχο απο μεγάλες ασπίδες, και προσπαθούν να φτάσουν γύρω απο τις ασπίδες τους με μακρά δόρατα να μαχαιρώσουν τον εχθρό. Ενώ αυτός ο σχηματισμός λειτούργησε καλά στο επίπεδο του εδάφους, οι Ρωμαίοι βρέθηκαν σε πολύ εύθραυστη θέση όταν βρίσκονταν σε λοφώδη έκταση. Γίνοταν εξαιρετικά ευάλωτοι εάν ένα χάσμα άνοιγε τις τάξεις τους. Για να αντιμετωπιστεί αυτή η αδυναμία, οι Ρωμαίοι ανέπτυξαν ένα πολύπλευρο σχηματισμού που απεικονίζεται εδώ,στην επάνω φωτογραφία, μερικές φορές περιγράφεται ως "φάλαγγα με τις αρθρώσεις." Αντί για μια ενιαία γραμμή των ανδρών, οι Ρωμαίοι χώρισαν το πεζικό τους σε ομάδες των περίπου 120 άνδρες, καθένας από τους οποίους θα μπορούσε να ελιχθεί ανεξάρτητα, και διατεταγμένα σε ένα μοτίβο σκακιέρας. Οι Ρωμαίοι θέτουν τουλάχιστον τους έμπειρους στρατιώτες τους στην πρώτη γραμμή (το κάτω μέρος σε αυτή την εικόνα), με την ελπίδα ότι ο εχθρός θα σπαταλήσει ενέργεια στην καταπολέμηση τους, που τους καθιστά πολύ εξαντλημένους για να παλέψουν όταν έφτασαν στους πιο έμπειρους (και καλύτερα οπλισμένους) στρατιώτες πιο πίσω.
Η αλλαγή κουλτούρας του ρωμαϊκού στρατού
Μεταξύ 200 π.Χ. και 14 μ.Χ., η Ρώμη κατέκτησε το μεγαλύτερο μέρος της Δυτικής Ευρώπης, την Ελλάδα και τα Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Ένα αποτέλεσμα ήταν οι βαθιές αλλαγές στον στρατό της Ρώμης. Προηγουμένως, η στρατιωτική θητεία είχε περιοριστεί στους Ρωμαίους με ιδιοκτησία ακινήτων, οι οποίοι θα χρησιμεύσουν για λίγες σεζόν και στη συνέχεια θα επιστρέψουν στις εκμεταλλεύσεις τους. Αλλά στο 107 π.Χ., για να αντιμετωπίσει την αυξανόμενη ζήτηση για στρατιωτικό ανθρώπινο δυναμικό, ο Ρωμαίος διοικητής Marius άνοιξε το στρατό σε ακτήμονες αγρότες για να επεκταθεί η διάρκεια της στρατιωτικής θητείας. Κατά τη διάρκεια του επόμενου αιώνα, ο ρωμαϊκός στρατός είχε μετατραπεί σε ένα πλήρη ωραρίου, επαγγελματική δύναμη πάλης.Ο Marius αναδιοργανώνει και τους ρωμαικούς σχηματισμούς μάχης, απομακρύνεται από τον κλιμακωτό σχηματισμό υπέρ των 10 μεγαλύτερων σχηματισμών που ονομάζονται ομάδες. Η μάχη είναι πιο αποτελεσματική σε αυτό το σχηματισμό απαιτεί μεγαλύτερη επιδεξιότητα, αλλά οι επαγγελματικές ρωμαϊκές λεγεώνες είχαν το χρόνο να μάθουν τις απαραίτητες μανούβρες.
Ο χάρτης απεικονίζει την ανάπτυξη των λεγεώνων της Ρώμης, όταν πρώτος αυτοκράτορας της Ρώμης, Αύγουστος, πέθανε το 14 μ.Χ.. Ο Αύγουστος και οι διάδοχοί του, διανέμουν το ρωμαϊκό στρατό κατά μήκος των συνόρων, διασφαλίζοντας ότι καθένας στρατηγός θα είχε στις εντολές του τίποτα περισσότερο από ένα μικρό κλάσμα των στρατευμάτων της Ρώμης ανά πάσα στιγμή. Και αυτοκράτορες είχαν μειώσει τη εξάρτηση των στρατιωτών από τους διοικητές τους, καταβάλλοντας τους μισθούς από το αυτοκρατορικό θησαυροφυλάκιο.
Ο Καίσαρας κερδίζει τον εμφύλιο πόλεμο
Οι δυνάμεις που αντιτίθενται στον Καίσαρα στον εμφύλιο πόλεμο οδηγήθηκαν από τον Πομπήιο, πρώην πολιτικός σύμμαχος του Καίσαρα που είχε κάποτε έκανε μια σειρά από στρατιωτικές νίκες στην Ανατολή. Αυτός ο χάρτης δείχνει τις κινήσεις του Καίσαρα καθώς νίκησε τον Πομπήιο και στη συνέχεια ασχολήθηκε με τους συμμάχους του Πομπήιου. Ο Πομπήιος κατέφυγε αρχικά στα ανατολικά Ο καίσαρας εδραίωσε τον έλεγχο της Ισπανίας και της Ιταλίας πριν τον ακολουθήσει. Η αποφασιστική μάχη ήρθε στις 10 του Αυγούστου, 48 π.Χ., όταν ο Καίσαρας νίκησε τον Πομπήιο στη μάχη των Φαρσάλων, στο βόρειο τμήμα της σύγχρονης Ελλάδας. Ο Πομπήιος κατέφυγε στην Αίγυπτο, αλλά οι αξιωματούχοι εκεί τον πρόδωσε και έστειλαν στον Καίσαρα το κεφάλι του. Σε αυτό το σημείο, η επιβολή των κανόνων του Καίσαρα στη Ρώμη ήταν αυτονόητη, αλλά του πήρε άλλα τρία χρόνια για να κάμψει την αντίσταση από τις δυνάμεις του Πομπήιου. Επέστρεψε στη Ρώμη για τελευταία φορά το 45 π.Χ.
Ο Ιούλιος Καίσαρας δολοφονείται
Ιούλιος Καίσαρας δεν ήταν ο πρώτος Ρωμαίος στρατιωτικός διοικητής στην πορεία για την πρωτεύουσα που την πήρε με τη βία, αλλά ήταν ο πρώτος που δεν κατόρθωσε καν την διατήρηση της συνταγματικής δομής της Παλαιάς Δημοκρατίας. Είχε ο ίδιος δηλώσει ότι ήταν δικτάτορας για μια ζωή και φλέρταρε με τη βασιλεία. Μετά από όλο το ιδρυτικό μύθο της Ρώμης ήταν για τους πολίτες της Ρώμης η ώρα να καθαιρέσει ένα δεσποτικό βασιλιά. Έτσι, στις 15 Μαρτίου, του 44 π.Χ., ίσως στην πιο διάσημη δολοφονία στην παγκόσμια ιστορία, μια ομάδα δυσαρεστημένων γερουσιαστών που περιβάλουν τον καίσαρα τον μαχαίρωσαν μέχρι θανάτου.Ο Βρούτος, ένας από τους δολοφόνους, που υποτίθεται ότι φώναξε «sic semper tyrannis" - "έτσι πάντα στους τυράννους» - ο ίδιος έδωσε το μοιραίο χτύπημα, αν και αυτό είναι μάλλον άγνωστο. Δυστυχώς, ενώ οι συνωμότες οι ίδιοι είδαν ως υπερασπιστές του το ρεπουμπλικανικό σύστημα διακυβέρνησης της Ρώμης, δεν έχουν πραγματικά ένα σχέδιο για να φέρουν πίσω τη δημοκρατία. Αντ 'αυτού, ο θάνατος του Καίσαρα βύθισε τον ρωμαϊκό κόσμο σε ένα ακόμη εμφύλιο πόλεμο.
Η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία θα απλωθεί προς την Ανατολή ή προς τη Δύση; Άραγε μετά τη δολοφονία του Καίσαρα, ο Οκτάβιος, ο υιοθετημένος γιος του, θα τον διαδεχθεί με την συμφωνία της Συγκλήτου; Ή μήπως ο Αντώνιος, παλιός σύντροφος του Καίσαρα, σύμμαχος τώρα της Κλεοπάτρας, θα γίνει ο κυρίαρχος της Αυτοκρατορίας; Αν συμβεί το πρώτο, θα συνεχιστεί η ρωμαϊκή παράδοση. Αν, όμως, συμβεί το δεύτερο, ένας στρατηγός που μιλά ελληνικά και έχει υιοθετήσει τα ήθη της Ανατολής, θα γίνει κύριος μιας αυτοκρατορίας, υποταγμένος στα ακαταμάχητα θέλγητρα της Ελληνίδας βασίλισσας της Αιγύπτου. Η Ρώμη δεν θα είναι πια η πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας. Η Αλεξάνδρεια θα γίνει το κέντρο του κόσμου… Αυτό είναι το διακύβευμα της στρατιωτικής εκστρατείας που αρχίζει στη Μεσόγειο το έτος 32 π. Χ., και καταλήγει στο Άκτιο, εκεί στην είσοδο του Αμβρακικού Κόλπου στην Ακαρνανία.
ΑΚΤΙΟ 31 Π. Χ.
Χωρίς αμφιβολία, καμία άλλη μάχη δεν κρίθηκε ποτέ με αυτόν τον τρόπο. Επιπροσθέτως, ποτέ άλλοτε η χειρονομία μίας γυναίκας δεν επηρέασε σε τέτοιο βαθμό την ιστορία. Συν τοις άλλοις, ποτέ άλλοτε ένα τόσο μοναδικό πάθος δεν καθόρισε με αυτόν τον τρόπο το πεπρωμένο των λαών.
Κάτω από τον καυτό ήλιο του απομεσήμερου, καθώς η γαλάζια θάλασσα έξω από τον Αμβρακικό κόλπο βάφεται κόκκινη από το αίμα των πολεμιστών, την ώρα που οι γαλέρες του Αντωνίου και του Οκταβίου επιτίθενται οι μεν στις δε, σε μία λυσσασμένη έφοδο κάτω από τα ανήσυχα βλέμματα των στρατευμάτων ξηράς, που έχουν συγκεντρωθεί στις ακτές, το πλοίο της Κλεοπάτρας υψώνει το πορφυρό του πανί. Μία ενέργεια αναπάντεχη. Καθ’ όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας, οι αντίπαλοι πολεμούν με τα κουπιά για να μην εξαρτώνται από τις ιδιοτροπίες του ανέμου. Ξεδιπλώνοντας το πανί της από βαρύτιμο ύφασμα, η Κλεοπάτρα παραβαίνει τους κανόνες του πολέμου. Η βορινή αύρα που έχει μόλις αρχίσει να φυσά, σπρώχνει το πλοίο της βασίλισσας της Αιγύπτου προς το άκρο αριστερό του μετώπου, και ο υπόλοιπος στόλος της δεν αργεί να την ακολουθήσει. Οι αντιμαχόμενοι στρέφουν το βλέμμα τους προς την αιγυπτιακή μοίρα, που αρχίζει να πλέει πίσω από τις γαλέρες του Αντωνίου. Σκοπεύει άραγε να υπερκεράσει τον στόλο του Οκταβίου από τον νότο και να τον πλευροκοπήσει; Εκείνη τη στιγμή, όλοι αγνοούν τι σκέφτεται η Κλεοπάτρα. Γνωρίζουν όμως ότι ο Αντώνιος, μόλις τη βλέπει, πηδά σε μία ταχύπλοη γαλέρα και σπεύδει να την ακολουθήσει. Και ότι αυτή η διπλή ενέργεια έχει κρίνει την έκβαση της σύγκρουσης και συγχρόνως το πεπρωμένο της Ρώμης. Ο έρωτας, σκέπτονται, είναι ξένος προς τον πόλεμο. Στο Άκτιο, ο έρωτας γίνεται στρατηγός και καθορίζει την έκβαση της ναυμαχίας.
Έτσι, δεν είναι η μύτης της Κλεοπάτρας αυτή που αλλάζει την όψη του κόσμου. Είναι η πλώρη του πλοίου της, η οποία, όταν στρέφεται νοτίως, κόβει στα δύο με αυτόν τον ελιγμό την αναμέτρηση των δύο τμημάτων του κόσμου.
Ποίος ήταν ο λόγος για αυτήν την τρελή ενέργεια; Αυτή είναι όλη η ιστορία του Ακτίου.
Δώδεκα χρόνια νωρίτερα, στις Εικοςη του Μαρτίου του 44, στα σκαλοπάτια της Συγκλήτου, τα εγχειρίδια του Βρούτου και των άλλων συνωμοτών, έχουν δολοφονήσει τον Καίσαρα, τον μελλοντικό αυτοκράτορα. Δεν έχουν σκοτώσει όμως και την ιδέα της αυτοκρατορίας.
Η Ρώμη έχει κουραστεί από την αναρχία του εμφυλίου πολέμου και από την αδυναμία της δημοκρατίας. Οι αμέτρητες κατακτήσεις έχουν θεμελιώσει το μεγαλείο της. Έχουν όμως ενισχύσει τους στρατηγούς, οι οποίοι εποφθαλμιούν την εξουσία. Με τον Σίλα, τον Μάριο, τον Πομπήιο, και ακόμη περισσότερο με τον Καίσαρα, η Ρώμη έχει συνηθίσει να βλέπει τους στρατηγούς να αποφασίζουν για την πολιτική της. Εις μάτην ο Κικέρων επιστρατεύει όλη τη μεγαλοφυΐα του για να πείσει τους συμπολίτες του να επανέλθουν στις αρχές της δημοκρατίας. Ο διορισμός των υπάτων γίνεται μέσα στα στρατόπεδα και ο Ρουβίκων δεν αποτελεί πλέον ένα ιερό όριο για τις λεγεώνες. Η Ρώμη βασιλεύει στον κόσμο με τις λεγεώνες της, αλλά τα όπλα εξουσιάζουν τη Ρώμη. Η κυρίαρχη πόλη αναμένει έναν νέο κυρίαρχο. Ένας άλλος Καίσαρ θα αντικαταστήσει τον δολοφονημένο Καίσαρα.
Ποιός;
Ο Αντώνιος, ο καλύτερος στρατηγός του; Έχει σταθεί στο πλευρό του σε τόσες μάχες, είναι το είδωλο των εκατονταρχών, και μετά τη δολοφονία, αυτοανακηρύσσεται συνεχιστής του έργου του νικητή των Γαλατών και εκτελεστής της διαθήκης του.
Ο γιος της Κλεοπάτρας, της βασίλισσας της Αιγύπτου; Εκείνη έχει αναγγείλει, μετά τη δολοφονία του πρώην εραστή της, ο οποίος είχε γίνει κυρίαρχος της Ρώμης, ότι από αυτόν τον βασιλικό έρωτα είχε γεννηθεί ένας γιος, ο Καισαρίων, και ότι εκείνη διεκδικεί τη διαδοχή.
Ή, τέλος, ο Οκτάβιος, τον οποίο είχε ορίσει ο δικτάτωρ; Κανείς δεν τον γνωρίζει, κανείς δεν τον εκτιμά, κανείς δεν τον ακολουθεί, αλλά ο Οκτάβιος, ένας νέος ψυχρός και ανώνυμος, μπορεί να επικαλεσθεί ένα αποφασιστικό πλεονέκτημα: Ο Καίσαρ, που ήταν άτεκνος, αλλά προετοίμαζε το μέλλον, είχε διακρίνει το διαφαινόμενο ταλέντο του και είχε υιοθετήσει αυτόν τον ισχνό και χωρίς επιβλητικότητα νέο. Ο Οκτάβιος είναι ο νόμιμος κληρονόμος του Καίσαρα. Εν αντιθέσει με όλες τις προβλέψεις, αξιοποιώντας τη δύναμη της νομιμότητας και συγκεντρώνοντας γύρω του τους παλαιούς αξιωματικούς του ηγέτη, σχηματίζει ένα κόμμα και μπαίνει στην Ιταλία, όπου αναδεικνύεται σε αξιόλογη δύναμη.
Ο Αντώνιος, η Κλεοπάτρα, ο Οκτάβιος. Τα πρόσωπα του πιο ξακουστού δράματος της ιστορίας έχουν πάρει τις θέσεις τους.
Ο Οκτάβιος είναι ένας προνοητικός, ικανός και θαρραλέος νέος, του οποίου την εξυπνάδα έχει διακρίνει ο Καίσαρ. Είναι ένας φιλόδοξος άνδρας, εξαιρετικά υπολογιστής και πανούργος, και συγχρόνως προικισμένος με μία τρομακτική ενεργητικότητα. Επωφελείται από την αναμενόμενη υποστήριξη των οπαδών του Καίσαρα και ιδιαιτέρως του λαού, τον οποίο ο Καίσαρ γνώριζε πάντα να παίρνει με το μέρος του.
Ο Αντώνιος είναι ένας σκληρός στρατιωτικός, έξυπνος, προικισμένος με φαντασία, γοητευτικός, εύθυμος, και έχει αποτελέσει για μεγάλο διάστημα το δεξί χέρι του Καίσαρα, ενώ οι στρατιώτες του τον λατρεύουν. Ορμητικός, ευέλικτος, χυδαίος και αισθησιακός, έχει κατορθώσει να δημιουργήσει μία αυτοκρατορία στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας, καταλαμβάνοντας πολλές επαρχίες της Ανατολής.
Η Κλεοπάτρα είναι βασίλισσα της Αιγύπτου από την εφηβεία της. Είχε παντρευτεί τον αδελφό της, σύμφωνα με την παράδοση των Πτολεμαίων. Βασίλευσαν μαζί, αλλά στην ουσία εκείνη ήταν ο άνδρας. Μέσα στον αιματοβαμμένο και πολύπλοκο λαβύρινθο της πολιτικής της ελληνιστικής περιόδου, κατόρθωσε να επιβιώσει χάρη στην πονηριά και στην εξυπνάδα της. Κατόρθωσε μάλιστα να γοητεύσει και τον ίδιο τον Καίσαρα, όταν, σύμφωνα με τον θρύλο, τη μετέφεραν, κατόπιν εντολής της, στη σκηνή του τυλιγμένη μέσα σε ένα χαλί. Από την Αλεξάνδρεια, παρακολουθεί τον εμφύλιο πόλεμο που ετοιμάζεται στη Ρώμη και αποφασίζει να παίξει το παιχνίδι της.
Τα προ της σύγκρουσης.
Ο Οκταβιανός ενήργησε γρήγορα για να εξασφαλίσει την υποστήριξη της Συγκλήτου, κατάσχοντας τη διαθήκη του Αντωνίου – που βρισκόταν στο ναό και θεωρητικά ήταν απαραβίαστη – και αποκαλύπτοντας δημόσια το περιεχόμενό της. Ο Δίων ο Κάσσιος αναφέρει πως ο Οκταβιανός έκανε μεγάλο θόρυβο για το γεγονός ότι ο Αντώνιος είχε ζητήσει να ταφεί δίπλα στην Κλεοπάτρα στην Αλεξάνδρεια, ενισχύοντας τους φόβους των Ιταλών ότι προγραμμάτιζε να κάνει την Αίγυπτο νέο κέντρο της αυτοκρατορίας. Ο Οκταβιανός και το κόμμα του δυσφήμισαν την Κλεοπάτρα «με μία από τις πιο φοβερές εκστρατείες μίσους στην ιστορία».
Αναμένοντας τον πόλεμο, ο Αντώνιος συγκέντρωσε τις δυνάμεις του στην Ελλάδα. Είχε 19 λεγεώνες, περίπου 70.000 άνδρες, με ίσως 12.000 ιππείς. Ο στόλος του, που πλαισιωνόταν από αιγυπτιακά και φοινικικά πλοία, ανερχόταν σε περίπου 450 σκάφη, πολλά από τα οποία ήταν μεγαλύτερα και βαρύτερα εξοπλισμένα από εκείνα που διέθετε ο Οκταβιανός. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα του 32/31 π.Χ. ο Αντώνιος με τις δυνάμεις του στρατοπέδευσε στο Άκτιο στην ακτή της Ηπείρου, 60 χιλιόμετρα νότια της Κέρκυρας. Αλλά ένας τέτοιος μεγάλος στρατός είχε προβλήματα λογιστικής υποστήριξης, που η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να τα επιλύσει μόνιμα, ενώ τα τρόφιμα θα έπρεπε να έρχονται συνεχώς από την Αίγυπτο.
Οι πρώτες αψιμαχίες.
Ο Οκταβιανός προετοίμασε το στρατό των 16 λεγεώνων του – 80.000 άνδρες, οι περισσότεροι βετεράνοι – και στόλο 400 σκαφών στο νότο της Ιταλίας, στους λιμένες του Βρινδήσιου και του Τάραντα. Είχε ήδη δώσει τη διοίκηση του στόλου σ’ έναν από τους πολύ στενούς τους φίλους, τον ικανό Μάρκο Αγρίππα, διατηρώντας ο ίδιος τη διοίκηση του στρατού.
Ο ορμητικός Αγρίππας αιφνιδίασε τον Αντώνιο με μία έξοχη επίθεση κατά του αιγυπτιακού εμπορικού στόλου στη Μεθώνη, αλλά όταν ο Οκταβιανός προσπάθησε με οκτώ λεγεώνες να αποβιβασθεί στην ακτή της Ηπείρου, στο Φανάρι, ο Αντώνιος ήταν έτοιμος και τον απέκρουσε πολύ γρήγορα. Ο Οκταβιανός έστησε κατόπιν το στρατόπεδό του στο Μικαλίτζι, 7,5 χιλιόμετρα πιο βόρεια. Σαν τους αξιωματικούς σε μια παρτίδα σκακιού, ο Οκταβιανός και ο Αγρίππας παρέκαμπταν τον αργοκίνητο Αντώνιο σε κάθε ευκαιρία.
Μόνο τώρα ο Αντώνιος αντέδρασε – αλλά ήταν ήδη αργά. Επιβιβάζοντας σε πλοία μία δύναμη ιππικού και αποβιβάζοντάς τη βόρεια από το στρατόπεδο του Οκταβιανού, προσπάθησε να αποκόψει τον εχθρό του από τον ανεφοδιασμό υδάτων από τον ποταμό Λούρο. Το σχέδιο θα μπορούσε να έχει επιτύχει, αλλά ένα τμήμα της δύναμης του Αντωνίου αυτομόλησε στον Οκταβιανό και η προσπάθεια κατέληξε σε φιάσκο. Η θηλιά του Οκταβιανού έσφιγγε ακόμη περισσότερο κάθε ημέρα. Καθώς το ηθικό έπεσε κατακόρυφα, οι λιποταξίες στο στρατόπεδο του Αντωνίου έγιναν καθημερινό φαινόμενο, ενώ ένας από τους ανώτερους διοικητές του Αντωνίου, ο Δομίτιος Αηνόβαρβος πέρασε στον Οκταβιανό. Οι ανώτεροι αξιωματικοί του προσπάθησαν να τον πείσουν να αποσύρει το στρατό του στο εσωτερικό και να υποχωρήσει μαχόμενος, αλλά ο Αντώνιος ήξερε ότι θα αντιμετώπιζε ακόμα και έτσι το φάσμα της πείνας.
Απελπισμένος συγκάλεσε πολεμικό συμβούλιο για να συζητήσει τις υπόλοιπες επιλογές: θα μπορούσε να εγκαταλείψει το στόλο του και να αποσύρει το στρατό του στην ανατολική Ελλάδα, ή θα μπορούσε να προσπαθήσει να παραβιάσει το ναυτικό αποκλεισμό του εχθρού και να αφήσει το στρατό να μεριμνήσει για τη σωτηρία του. Ο διοικητής του στρατού του, Κανίδιος Κράσσος, υποστήριξε έντονα την αποχώρηση προς το εσωτερικό. Εξάλλου, ο Οκταβιανός είχε την υπεροχή στη θάλασσα, αλλά στην ξηρά ο Αντώνιος ήταν καλύτερος στρατηγός. Ο Κανίδιος όμως βρήκε αντίπαλο στο πρόσωπο της Κλεοπάτρας. Αυτή υποστήριξε ότι μία υποχώρηση, με το στρατό τόσο καταπτοημένο, ήταν ριψοκίνδυνη, ιδιαίτερα εάν δεν μπορούσαν να βρεθούν αποθέματα τροφίμων και πως το πρόβλημα των προμηθειών θα μπορούσε να λυθεί μόνο με μία νίκη στη θάλασσα. Ο στόλος θα έπρεπε να διασπάσει τον αποκλεισμό του Αγρίππα και να αποκαταστήσει την επαφή με την Αίγυπτο. Τα επιχειρήματα της Κλεοπάτρας ήταν καθοριστικά. Ακόμα όμως ο Αντώνιος δεν επιδίωκε μια αποφασιστική νίκη επί του Αγρίππα, καθώς ο στόλος του είχε πλέον χαμηλό ποσοστό επάνδρωσης και πολλά από τα σκάφη του ήταν αναξιόπλοα. Το καλύτερο, που θα μπορούσε να ελπίζει ήταν να δραπετεύσουν στην Αίγυπτο με όσο το δυνατόν περισσότερα σκάφη. Εκεί θα μπορούσε να ξαναφτιάξει το στρατό του με άλλα στρατεύματα – έξι λεγεώνες – στην Αίγυπτο και τη Συρία.
Οι βετεράνοι στρατιώτες του Αντωνίου ανησύχησαν από την απόφασή του να πολεμήσει στη θάλασσα αντί στην ξηρά. Ο Σαίξπηρ στο Αντώνιος και Κλεοπάτρα βάζει το αντεπιχείρημα στα χείλη ενός από τους στρατιώτες του:
Ω ευγενή αυτοκράτορα, μην πολεμήσεις στη θάλασσα
εμπιστοσύνη μην έχεις στις σάπιες σανίδες.
Αμφιβάλλεις γι’ αυτό το ξίφος και τις πληγές μου;
Άφησε τους Αιγυπτίους και τους Φοίνικες να δειλιάσουν.
Εμείς έχουμε συνηθίσει να κατακτούμε στέκοντας στη γη,
και να πολεμούμε πόδι με πόδι.
Η ναυμαχία στο Άκτιο.
Ο Οκταβιανός δεν είχε ανάγκη κατασκόπων. Η καθημερινή ροή ανώτερων αξιωματικών του Αντωνίου στον εχθρό, τον κράτησε πλήρως ενήμερο για τη δυσάρεστη κατάστασή του. Ακόμα και μετά από το πολεμικό συμβούλιο, στο οποίο συζητήθηκε η απόφαση για διάσπαση του κλοιού, ο Δέλλιος αυτομόλησε και ενημέρωσε τον Οκταβιανό και τον Αγρίππα για τις πιο πρόσφατες σκέψεις του Αντωνίου.
Χωρίς κωπηλάτες για να επανδρώσει όλα τα σκάφη του, ο Αντώνιος δεν είχε άλλη επιλογή παρά να κάψει πολλά από τα σκάφη του. Εξοπλίζοντας ακριβώς 230 γαλέρες, κυμαινόμενες σε μέγεθος από τριήρεις σε «δεκακώπους» τεράστια, ασταθή τέρατα με θωρακισμένα έμβολα στην πλώρη τους – ο Αντώνιος ήξερε ότι τα σκάφη του ήταν βαρύτερα και μεγαλύτερα από του Αγρίππα, αλλά δυστυχώς λιγότερα – 230 έναντι 400 – και πολύ λιγότερο ευέλικτα. Στη ρωμαϊκή πολεμική ναυτική τέχνη, το μέγεθος μετρούσε πολύ, ιδιαίτερα στον εμβολισμό, όμως στόχος του Αντωνίου δεν ήταν η νίκη, αλλά η διάσπαση του κλοιού.
Στις 2 Σεπτεμβρίου 31 π. Χ. ο στόλος του Αντωνίου, που αποτελείτο από τρεις μάχιμες μοίρες (170 σκάφη) και μία τέταρτη – της Κλεοπάτρας – από εμπορικά πλοία, που έφεραν το θησαυροφυλάκιό της και τα προσωπικά τιμαλφή της, βγήκαν αργά από το Άκτιο, μεταφέροντας 20.000 λεγεωνάριους. Ο υπόλοιπος στρατός του – τώρα είχε λιγότερους από 50.000 άνδρες – παρέμεινε με τον Κανίδιο Κράσσο στους λόφους παρακολουθώντας τη μοίρα τους να κρίνεται στο λιμάνι και πιο πέρα.
Ο Μάρκος Αντώνιος και η Κλεοπάτρα στο Άκτιο. Η φυγή, πρώτα της βασίλισσας και μετά του Ρωμαίου, κατέστρεψε τα όνειρά τους για να δημιουργήσουν ένα βασίλειο στην ανατολική Μεσόγειο.
Ο Οκταβιανός, γνωρίζοντας πλήρως τις προθέσεις του Αντωνίου, φοβόταν ακόμα μία ναυμαχία στα ρηχά νερά του λιμανιού του Ακτίου, όπου ο πιο ευέλικτος στόλος του θα στερείτο χώρου. Προτίμησε να επιτρέψει στον Αντώνιο να πλεύσει μπροστά του χωρίς να τον εμποδίσει και κατόπιν να του επιτεθεί στις ανοικτές θάλασσες. Ο Αγρίππας όμως εναντιώθηκε σε αυτό. Τα πλοία του Αντωνίου έφεραν ιστία και, αν περνούσαν μπροστά από το στόλο του Οκταβιανού, θα ήταν ίσως αδύνατον να τα πιάσει. Ο Αγρίππας συνιστούσε απλά: μπλοκάρετε τη διαφυγή του Αντωνίου και αναγκάστε τον να βγει στα βαθιά. Θα έπρεπε τελικά να βγει από το λιμάνι ή να λιμοκτονήσει.
Οι τρεις μάχιμες μοίρες του Αντωνίου διέσχισαν αργά τα ρηχά νερά του αποκλεισμού και εξήλθαν του λιμένος. Ο ίδιος ο Αντώνιος με τον Ποπλικόλα διοικούσε τη δεξιά πτέρυγα, που ήταν ενισχυμένη με μερικά από τα μεγαλύτερα σκάφη του – τις «εννεακώπους» και τις «δεκακώπους». Το πιο αδύναμο κέντρο του διοικείτο από τον Μάρκο Οκτάβιο, ενώ το αριστερό κέρας, που επίσης ενισχύθηκε με τα πιο βαριά θωρακισμένα σκάφη, διοικείτο από τον καλύτερο αξιωματικό του Αντωνίου, τον ναύαρχο Σώσιο. Ο Αντώνιος επιδίωκε σαφώς να προσελκύσει την εχθρική δύναμη μακρά από το κέντρο και προς τις δύο πτέρυγες, εκεί όπου αυτός και ο Σώσιος είχαν ταχθεί. Αυτό ίσως θα άνοιγε ένα κενό στη μέση του στόλου του Αγρίππα, ώστε η μοίρα της Κλεοπάτρας να περάσει μέσα από αυτό και να διαφύγει. Εάν αυτό συνέβαινε, ο υπόλοιπος στόλος θα έπρεπε να προσπαθήσει να απαγκιστρωθεί και να την ακολουθήσει. Ήταν μία λογική στρατηγική, προϊόν ρεαλισμού και όχι φόβου.
Ο στόλος του Αντωνίου περίμενε ακριβώς έξω από το λιμάνι την επίθεση του Αγρίππα, αλλά ο πανούργος ναύαρχος του Οκταβιανού δεν είχε πρόθεση να τραβηχτεί στα ρηχά και απέφυγε την πρόκληση. Μέχρι το μεσημέρι οι δύο στόλοι ατένιζαν ο ένας τον άλλον σε απόσταση 1.5 χιλιομέτρου. Ο Αντώνιος ανέμεινε όμως το θεό των ανέμων να απαντήσει στο κάλεσμά του. Ο Πλούταρχος σημειώνει ότι, μόλις πέρασε το μεσημέρι, ένα αεράκι φύσηξε πάνω από τη θάλασσα. Γι’ αυτόν ακριβώς τον άνεμο ο Αντώνιος είχε κρατήσει τα ιστία του και τώρα είχε έλθει η ώρα να επιτεθεί στους αντιπάλους του. Ο Αντώνιος προσέγγισε τον εχθρό στα αριστερά, εκεί όπου διοικούσε προσωπικά ο Αγρίππας. Καθώς οι δύο αντίπαλες μοίρες κινήθηκαν βόρεια σε μία προσπάθεια υπερκέρασης, αποκόπηκαν από τα αντίστοιχα κέντρα τους, αφήνοντας χάσμα που αμέσως εκμεταλλεύτηκε η μοίρα με τα υψωμένα πανιά. Ο Πλούταρχος έγραψε πως «ο εχθρός τους παρακολούθησε έκπληκτος καθώς έκαναν χρήση του αέρα για να πλεύσουν μακριά προς την κατεύθυνση της Πελοποννήσου (νότια)».
Ο Αντώνιος είχε επιτύχει τον πρώτο στόχο του: η Κλεοπάτρα και τα μεταγωγικά του είχαν διασπάσει τον κλοιό. Πώς μπορούσε όμως να απαγκιστρωθεί και να την ακολουθήσει; Οι δύο ρωμαϊκοί στόλοι ήταν τώρα πλήρως «αγκαλιασμένοι». Γάντζοι έδεναν το ένα σκάφος στο άλλο, δημιουργώντας μία πλατφόρμα για τους ναυτικούς και τους πεζοναύτες να πολεμήσουν σώμα με σώμα στα καταστρώματα. Οι καταπέλτες έριχναν φλεγόμενα βλήματα καίγοντας σχοινιά και υπερκατασκευές. Τα κουπιά θρυμματίζονταν με την επαφή των σκαφών, τα μεγάλα μεταλλικά έμβολα των πλοίων προκαλούσαν ρήγματα στα εχθρικά σκάφη, επιτρέποντας την εισροή υδάτων. Ο καπνός των φλεγόμενων σκαφών αγκάλιαζε το πεδίο της μάχης, σαν σάβανο. Καθένα από βαρύτερα πλοία του Αντωνίου ήταν τώρα περικυκλωμένο από δύο ή τρία σκάφη του Αγρίππα και το πλεονέκτημα του Οκταβιανού σε πεζοναύτες – 40.000 εναντίον 20.000 – άρχιζε να φαίνεται. Με τη ναυαρχίδα του να βρίσκεται περικυκλωμένη απ’ όλες τις πλευρές, ο Αντώνιος επιβιβάστηκε σε ένα μικρότερο, γρηγορότερο σκάφος και έπλευσε μακριά αναζητώντας τη βασίλισσα της Αιγύπτου. Το πώς ένιωσαν εκείνοι από τους άνδρες του που είδαν τη φυγή του, μπορεί να γίνει αντιληπτό μόνο με τη χρήση της φαντασίας. Ολόγυρα, Ρωμαίοι μάχονταν και πέθαιναν για τον Μάρκο Αντώνιο και εκείνος τους εγκατέλειπε. Είχε προφανώς επιλέξει να διοικήσει τη δεξιά πτέρυγα, επειδή οι πιθανότητας διαφυγής ήταν καλύτερες σ’ εκείνη την πλευρά. Στο νότο, ο Σώσιος και η μοίρα του ήταν καταδικασμένοι, καθώς η θαλάσσια αύρα δεν επρόκειτο να τους σώσει.
Από το στόλο των 300 πλοίων του, ο Αντώνιος κατάφερε να περισώσει, από την καταστροφή στο Άκτιο, μόνο 70. Αποκομμένος από τον ανεφοδιασμό του στην Αίγυπτο, ο Αντώνιος έδωσε μία περίεργη μάχη που διέφυγε τις ελπίδες του να ηγηθεί της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Το αποτέλεσμα της ναυμαχίας.
Με το πλεονέκτημα των ιστίων τους, ο Αντώνιος και η Κλεοπάτρα διέφυγαν από το Άκτιο. Ο Αντώνιος έσωσε ίσως 70 σκάφη από το στόλο του, αλλά ο στρατός του χάθηκε και η φήμη του, μετά από το Άκτιο, κηλιδώθηκε. Η εγκατάλειψη του στρατού του – διαπραγματεύτηκε την παράδοσή του στον Οκταβιανό – σήμαινε την απώλεια ολόκληρης της αξιοπιστίας στα μάτια των Ρωμαίων. Είχε κάνει την επιλογή του, όταν ακολούθησε την Αιγυπτία μάγισσα. Η Κλεοπάτρα, εντούτοις, ήταν χαρούμενη και έπλευσε στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας με τα πλοία της ανθοστολισμένα. Γι’ αυτήν, η διάσπαση του κλοιού ήταν μια νίκη. Ο Οκταβιανός και οι δυνάμεις του δεν άργησαν να τους ακολουθήσουν στην Αίγυπτο. Ό,τι επακολούθησε έδωσε τροφή για να εμπνευστεί ο Σαίξπηρ το τελευταίο μέρος της τραγωδίας του: η αυτοκρατορία του Μάρκου Αντωνίου, ενός μεγάλου Ρωμαίου, και ο θάνατος, από δάγκωμα φιδιού, της όμορφης Κλεοπάτρας, που δεν ήθελε να επιστρέψει στη Ρώμη ως έκθεμα στο θρίαμβο του Οκταβιανού.
ΡΩΜΑΪΚΕΣ ΓΑΛΕΡΕΣ: Η ΔΕΚΑΚΩΠΟΣ
Μήκος: 15 μέτρα
Ύψος: 7 μέτρα, διάμετρος 9,5 μέτρα
Μήκος κουπιών: 13 μέτρα
Πλήρωμα: 572 κωπηλάτες, 30 ναύτες, 250 πεζοναύτες
Εξοπλισμός: 2 πύργοι και μέχρι 6 καταπέλτες
Αυτός ήταν ο μεγαλύτερος τύπος ρωμαϊκού πολεμικού πλοίου και αναμφισβήτητα ο Αντώνιος χρησιμοποίησε ορισμένα τέτοια στο Άκτιο, όπου ο Αγρίππας είχε συγκεντρώσει μικρότερες τετρήρεις, που ήταν πιο ευέλικτες. Η δεκάκωπος έφερε μία άρπαγα, που αγκίστρωνε τα εχθρικά πλοία μέχρι να είναι αρκετά κοντά για να γίνει απόβαση στα καταστρώματά τους.
ΕΠΙΜΥΘΙΟ
Το Άκτιο ήταν μια ανηρωική ναυμαχία, αλλά οι συνέπειές της ήταν μεγάλες. Η νίκη του Οκταβιανού έβαλε τέλος στην περίοδο των εμφυλίων πολέμων και στη μάχη εξουσίας μεταξύ της ανατολής και της δύσης, μέσα στο ρωμαϊκό κόσμο, εξασφαλίζοντας ότι η Ρώμη θα παρέμενε το κέντρο του. Ο Οκταβιανός λεηλάτησε τους θησαυρούς της Αιγύπτου και επέτρεψε στη Ρώμη ως αδιαφιλονίκητος ηγεμόνας. Με το τέλος της τριανδρίας, φάνηκε πως δεν θα μπορούσε να υπάρξει επιστροφή στη δημοκρατία. Μέσα σε τρία χρόνια, ο Οκταβιανός έλαβε τον τίτλο «Αύγουστος» με την ψήφο της Συγκλήτου και έγινε ο μοναδικός κυρίαρχος του ρωμαϊκού κόσμου. Κατ’ αυτό τον τρόπο, η ναυμαχία του Ακτίου σήμανε τη γέννηση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Από το βιβλίο: Θαλασσινός Γ. Δημήτριος, Ναυμαχίες.
Το τέλος της Δυτικής Αυτοκρατορίας
Οι ιστορικοί σήμερα γενικά τοποθετούν το τέλος της Δυτικής Αυτοκρατορίας στο 476 μ.Χ.. Αυτή είναι η χρονιά που ο αυτοκράτορας Ρωμύλος Αυγουστύλος καθαιρέθηκε από το βάρβαρο στρατηγό Οδόακρο, ο οποίος ανακηρύχθηκε ο ίδιος ο βασιλιάς της Ιταλίας. Αλλά είναι παραπλανητικό να επικεντρωθεί κάποιος πάρα πολύ σε οποιαδήποτε συγκεκριμένη ημερομηνία. Οι τελευταίοι αυτοκράτορες πριν τον Ρωμύλο Αυγουστύλο ήταν αυτοκράτορες μόνο στο όνομα. Πεινασμένοι λόγω των φορολογικών εσόδων που απαιτούνται για να θέσουν ένα σοβαρό στρατό, στον έλεγχό τους επάνω στην ονομαστικά(μόνο) ρωμαϊκή επικράτεια ήταν όλο και πιο αδύναμοι. Όταν ο Οδόακρος και άλλοι βάρβαροι στρατηγοί σκαρφάλωσαν στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία επάνω σε βασίλεια, ήταν σε μεγάλο βαθμό απλώς η επισημοποίηση της de facto πραγματικότητας ,'οτι οι αυτοκράτορες είχαν μικρή ''πραγματική'' εξουσία πάνω μακρινές περιοχές τους.
Η Ανατολή γίνεται η Βυζαντινή Αυτοκρατορία
Οι ιστορικοί αναφέρονται γενικά στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία μετά από το 476 ως Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Αλλά αυτό είναι μια αυθαίρετη διάκριση εφευρέθηκε για τη διευκόλυνση των ιστορικών? δεν θα είχε νόημα για τους ανθρώπους που ζουν στην Κωνσταντινούπολη, την Ανατολική πρωτεύουσα, εκείνη την εποχή. Οι άνθρωποι στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία συνέχισαν να θεωρούν τους εαυτούς τους ως τους Ρωμαίους, και η αυτοκρατορία τους ως Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, για αιώνες μετά από 476. Το 527, ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός ανέλαβε την εξουσία στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και άρχισε μια εκστρατεία για να κατακτήσει το δυτικό μισό της αυτοκρατορίας .
Με το θάνατό του το 565, είχε σημειώσει σημαντική πρόοδο, ανακατάληψη της Ιταλίας, το μεγαλύτερο μέρος της Ρωμαϊκής Αφρικής, ακόμη και κάποια μέρη της Ισπανίας. Ενώ οι διάδοχοί του δεν θα είναι σε θέση να κρατήσουν αυτά τα νέα εδάφη, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία θα υπομείνει ως μια χριστιανική αυτοκρατορία για τα επόμενα χίλια χρόνια, μέχρι που τελικά θα κατακτηθούν από τους Οθωμανούς το 1453.
Tα θαύματα στα αρχαία Ασκληπιεία.
Τα Ασκληπιεία ήταν ιερά και τόποι λατρείας του ήρωα, ιερού ιατρού και θεραπευτή θεού Ασκληπιού. Ηταν στην πραγματικότητα τα πρώτα νοσοκομεία ή μάλλον συγκροτήματα κτιρίων υγείας, όχι μόνο του ελληνικού χώρου αλλά και όλου του δυτικού πολιτισμού και πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στην ελληνική ευρύτερη περιφέρεια για πολλούς αιώνες, από την εποχή περίπου του Τρωικού πολέμου ως τον 6ο αιώνα μ.Χ., εποχή της πλήρους επικράτησης του χριστιανισμού. Θα πρέπει να τονίσουμε ιδιαίτερα ίσως εδώ ότι, παρ' όλο το διωγμό που υπέστη ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός ως ειδωλολατρική πρακτική, κύρια από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο το 392 μ.Χ., η λατρεία του Ασκληπιού και ιδιαίτερα η φροντίδα υγείας στα Ασκληπιεία δεν έγινε κατορθωτό να εξαλειφθεί τελείως για περίπου δύο ακόμη αιώνες.
Στα Ασκληπιεία, εκτός από τον ίδιο τον Ασκληπιό, λατρεύονταν παράλληλα και περιπτωσιακά τόσο οι μυθολογικοί πρόγονοί του, ο Απόλλωνας και η Αρτεμις, όσο και τα μυθολογικά παιδιά του, η Υγεία, η Πανάκεια, ο Τελεσφόρος, η Ιασώ, η Αίγλη, η Ακεσώ, η Αύρα, η Νίκη, ο Ευμαρίων, ο Αλεξίνωρ κ.ά., που παρουσίαζαν τις προσωποποιημένες ιδιότητες της θεραπευτικής του τέχνης. Λατρεύονταν συγχρόνως και τα θεωρούμενα φυσικά παιδιά του, ο Μαχάων και ο Ποδαλείριος, που, σύμφωνα με τον Ομηρο, ήταν και αυτοί γιατροί που πήραν μέρος στον Τρωικό πόλεμο ως αρχηγοί των στρατευμάτων της Τρίκκης, της Ιθώμης και της Οιχαλίας, πόλεων της Θεσσαλίας. Τα φίδια και οι σκύλοι ήταν τα ιερά ζώα του Θεού Ασκληπιού.
Ο Ασκληπιός και οι δύο υιοί του, αυτοί οι πρώτοι ήρωες-γιατροί, που παρουσιάζονται να συγκεντρώνουν τη βαθιά εκτίμηση και αναγνώριση όχι μόνο του Ομήρου αλλά και όλων των Ελλήνων της εποχής τους, φαίνονται ως ιδρυτές της μεγάλης οικογένειας των Ασκληπιαδών, απογόνων του Ασκληπιού, που από γενεά σε γενεά κληρονομούσαν τα μυστικά της ιατρικής τέχνης και πρόσφεραν τις ιατρικές τους υπηρεσίες στη μυθολογική και ιστορική μας αρχαιότητα στο όνομα του μεγάλου πρώτου ήρωα γιατρού, του Ασκληπιού. Ανάμεσα στους φημισμένους Ασκληπιάδες μπορούμε να αναφέρουμε εδώ τους μεγάλους δασκάλους Ιπποκράτη και Αριστοτέλη.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι έχουν αναφερθεί σε γραπτές πηγές ή/και έχουν βρεθεί αρχαιολογικά στοιχεία που αποδεικνύουν την ύπαρξη περίπου 320 Ασκληπιείων στον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Σύμφωνα όμως με άλλες πηγές, τα Ασκληπιεία στον αρχαίο κόσμο ξεπερνούσαν τα 500. Από αρχαίες γραπτές μαρτυρίες και αρχαιολογικά ευρήματα γνωρίζουμε σήμερα ότι τα Ασκληπιεία, επενδυμένα με τις μυθολογικές, ιδεολογικές και φιλοσοφικές αντιλήψεις για την υγεία των προγόνων μας, προσέφεραν αυτό που λέμε σήμερα «ολιστική φροντίδα υγείας».
Πλασμένα στο σύνολό τους με ντόπιο πηλό, τα ομοιώματα του Ασκληπιείου εντάσσονται στην μακραίωνη και επιτυχημένη παράδοση των κορινθίων κεραμέων, οι οποίοι φιλοτέχνησαν εκτός των άλλων τα περίφημα κορινθιακά αγγεία που ταξίδεψαν σε όλη την Μεσόγειο. Κατά τα φαινόμενα, οι ντόπιοι κεραμείς προσέφεραν εξ αρχής στους επισκέπτες του Ασκληπιείου μία μεγάλη ποικιλία ομοιωμάτων, καλύπτοντας σχεδόν εξολοκλήρου τις ανάγκες των ειδικών παθήσεών τους. Αν και στην πλειονότητά τους δεν διακρίνονται για το άρτιο πλάσιμό τους, ορισμένα εξ αυτών αποδίδουν με εμφανή ρεαλισμό την ασθενή κατάσταση ανθρώπινων σωμάτων, μελών και οργάνων. Η επιλογή των χρωμάτων, λευκού και ερυθρού που κάλυπταν τα περισσότερα εξ αυτών, έχει ερμηνευθεί ως απόπειρα διάκρισης των αναθημάτων που αφιερώνονταν από άνδρες (ερυθρό) και γυναίκες (λευκό). Η θέση του εργαστηριού παραγωγής τους παραμένει άγνωστη έως σήμερα.
Δύο αιώνες αργότερα όταν η νέα θρησκεία ισχυροποιηθεί και οι αρχαίοι θεοί έχουν εκλείψει, το ίδιο το Ασκληπιείο είχε μετατραπεί σε χριστιανικό κοιμητήριο.Οι τάφοι που χρονολογούνται τον 6ο-7ο αι.μ.χ. κατ ελάμβαναν την αυλή της Λέρνας, όπως και τον χώρο βόρεια του ναού.Οι αιτίες που ο ίδιος ο ναός δεν είχε συμπεριληφθεί στο κοιμητήριο είναι αδιευκρίνιστες.Μπορούν να αποδοθούν στον σεβασμό ή και στην απόρριψη που ενδεχομένως έδειξαν οι πρώτοι χριστιανοί προς τον παλαιότερο θεό ή απλά σε λόγους λειτουργικότητας.
Σημαντικές πληροφορίες για την ζωή τους αντλούνται από τα ενεπίγραφα σήματα (αριστερή προθήκη της αίθουσας του μουσείου),αφού συχνά εκεί αναγράφονται όχι μόνο το όνομα, το επάγγελμα ή η ιδιότητα του θανόντος, αλλά και αυτά του συζύγου ή του συγγενή που φρόντισε για την αγορά του τάφου καθώς και του πρώην ιδιοκτήτη.
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει το σήμα Ν066 (υπόμνημα αριστερής προθήκης.Παράδειγμα σήματος με προειργασμένη επιγραφή) αφού φαίνεται πως είχε ήδη χαρακτεί για μελλοντική πώληση, με το τυποποιημένο κείμενο (έντονα γράμματα) να έχει κενό στα σημεία των ονομάτων,των επαγγελμάτων και την ημερομηνία θανάτου (πλάγια και υπογραμμισμένα γράμματα).
Αυτή η υπόθεση μπορεί να εξηγήσει τις ανακολουθίες που υπάρχουν στο κείμενο, όπως την συμπτυξη του ονόματος της νεκρής Μαρίας και την ημιτελή εγχάραξη του τελευταίου γράμματος του.(ΜΑΡΙΑ σειρά 1).
Στις φωτογραφίες επάνω και κάτω:Ομοιώματα ανδρικών γεννητικών οργάνων και γυναικείων μαστών σε φυσικό μέγεθος
Το πλακίδιο με ανάγλυφα αυτιά.
Ήλθε στο φως κατά την ανασκαφή πηγαδιού βορείως του ναού, όπου συγκεντρώθηκαν αντικείμενα του πρώιμου τεμένους του Απόλλωνα και του Ασκληπιού. Το λευκό επίχρισμα, το οποίο περιορίζεται στα αυτιά, παραπέμπει πιθανώς στο φύλο της αναθέτριας. Οι λοβοί τους είναι διάτρητοι, ένδειξη ότι έφεραν μεταλλικά ενώτια. Η απουσία των τελευταίων αποδίδεται στην αφαίρεσή τους από κάποιο μέλος του ιερατείου ή εργαζόμενο στο θεραπευτήριο κατά την απόρριψη του αναθήματος στον αποθέτη. Εφόσον η ανάθεση του πλακιδίου συνδέεται με κάποιου είδους ασθένεια των αυτιών ή ακόμη και μόλυνση των λοβών από την χρήση των ενωτίων, συμπεραίνουμε ότι η άσκηση της ωτολογίας περιλαμβανόταν μεταξύ των θεραπευτικών πρακτικών που ασκούνταν στο θεραπευτήριο της Κορίνθου. Από την άλλη πλευρά, η ανάθεση ομοιωμάτων αυτιών σε ιερά έχει ερμηνευτεί ως η απεικόνιση των εὐήκοων ὤτων του θεού, τα οποία, εν προκειμένω, έτεινε ο Ασκληπιός κατά την προσευχή του λάτρη και την παράκληση για θεραπεία. Αναθήματα στα οποία απεικονίζονται αυτιά είναι γνωστά από διάφορα ιερά – θεραπευτήρια, συχνά συνοδευόμενα από ευχαριστήρια επιγραφή για την θεραπεία.
Θεραπείες στους ναούς του Ασκληπιού:
Πολλοί θεωρούν ότι ο θεός αυτός καταπιάστηκε κυρίως με τη θεραπεία των σωματικών ασθενειών, όμως αυτή είναι μόνο μία πλευρά, καθότι ο Ασκληπιός ουσιαστικά διοχέτευσε στους ανθρώπους εκείνη την εσώτερη αρμονία που αποτελεί την υψηλότερη προστασία τους ενάντια στις ασθένειες, όχι μονάχα τις σωματικές αλλά και τις ψυχικές.
Είναι γεγονός ότι οι ασθένειες είναι ψυχικές και σωματικές, ουσιαστικά όμως έχουν ψυχική προέλευση και οι γιατροί πρέπει να εμβαθύνουν στα αίτιά τους, προκειμένου να τις εξαλείψουν αποτελεσματικά στην πηγή τους. Ως αληθινός γιατρός ο Ασκληπιός διέθετε την απαραίτητη σοφία για μια τέτοια βαθύτερη προσέγγιση. Μέσα από τα χέρια του πολλοί άνθρωποι γιατρεύτηκαν αλλά και πολλοί γιατροί εκπαιδεύτηκαν.
Στα Ασκληπιεία συγκεντρώνονταν πολυάριθμοι πιστοί για να ικετέψουν το θεό να τους θεραπεύσει από τις ασθένειές τους. Εκεί ο Ασκληπιός εφάρμοζε θεραπείες μέσω ονείρων ή έστελνε θεραπευτικούς χρησμούς, με τη μέθοδο της εγκοίμησης, κατά την οποία ο συμβουλευόμενος κοιμόταν στο ιερό έδαφος με το αυτί του να ακουμπά τη γη, για να λάβει το θεραπευτικό όνειρο από κάτω.
Προαπαιτούμενα για την εγκοίμηση στον ιερό χώρο ήταν το τελετουργικό λουτρό και η προσφορά θυσιών, πράξεις συμβολικές και ταυτόχρονα ουσιαστικές, που δήλωναν το σεβασμό προς το θεό. Σύμφωνα με τον Πορφύριο (Περί αποχής, ΙΙ, 19), στην Επίδαυρο υπήρχε μια επιγραφή που προειδοποιούσε τον επισκέπτη ότι «καθαρός πρέπει να είναι όποιος μπαίνει στο λαμπρό ναό και καθαρότητα είναι να έχεις άγιες σκέψεις».
Οι ασθενείς, ξαπλωμένοι στο δάπεδο του ναού, κοιμισμένοι ή βυθισμένοι σε μια ιδιαίτερη κατάσταση μεταξύ ύπνου και ξύπνιου, έβλεπαν όνειρα ή οράματα, όπου εμφανιζόταν ο θεός. Είχε τη μορφή γενειοφόρου άνδρα με έκφραση γαλήνια και ευγενική, κρατώντας ραβδί, ή νέου με εμφάνιση όμορφη και λεπτή. Ήταν χαρούμενος, χωρίς κάτι τρομακτικό στη μορφή του, μιλούσε με αρμονική φωνή και ενέπνεε εμπιστοσύνη, ωθώντας τον ασθενή σε ένα άνοιγμα ψυχής, που απελευθέρωνε το ενεργειακό δυναμικό του και συνέβαλλε τα μέγιστα στην επιτυχία της θεραπείας.
Η πρόνοια του Ασκληπιού ήταν εμφανής στην άμεση βοήθειά του· πλησίαζε τον ασθενή, ερχόταν μαζί του σε προσωπική επαφή και ύστερα προχωρούσε στην ίαση της ασθένειας αυτοστιγμεί ή συνιστούσε μια θεραπευτική αγωγή. Το πρωί, μετά την εγκοίμηση, ο ασθενής ξυπνούσε υγιής ή ενημερωμένος για το τι έπρεπε να κάνει ώστε να γιατρευτεί.
Η θεραπευτική διαδικασία που ακολουθούσε ο Ασκληπιός παραμένει γενικά απροσδιόριστη. Κατά την πρώιμη εποχή της λατρείας του επικρατούσε η άποψη ότι ο Ασκληπιός ενεργούσε κυρίως ως τελεστής θαυμάτων· οι θεραπείες του ήταν μια θρησκευτική εμπειρία, πέρα από κάθε ανθρώπινη κατανόηση.
Απάλειφε την αρρώστια με το θείο του χέρι, αγγίζοντας το σώμα του ασθενή ή απλώνοντάς το προς το μέρος του· το θεϊκό φιλί ήταν κι αυτό ένα από τα μέσα που χρησιμοποιούσε. Βοηθούς στις θεραπείες είχε τα ιερά ζώα του, τα φίδια και τους σκύλους.
Ήταν εξαίρετος και τολμηρός χειρούργος. Σε πολλές περιπτώσεις δεν δίσταζε να ανοίξει ολόκληρο το σώμα του ασθενούς· έκανε τομές στα πιο εσωτερικά μέρη του ανθρώπινου σώματος. Πέρα από τις θαυμαστές θεραπείες και τις παρεμβάσεις, ο Ασκληπιός έδινε συχνά στους ασθενείς του σαφείς και άμεσες οδηγίες που αφορούσαν μεθόδους ίασης και φυσικά γιατρικά ή χρησμούς τους οποίους στη συνέχεια ερμήνευε και εφάρμοζε ο ιερέας του ναού. Τα γιατρικά του θεού είχαν ασυνήθιστα αποτελέσματα και η επίδρασή τους ενισχυόταν όταν λαμβάνονταν σε ιερό μέρος του ναού.
Συμβούλευε τους ασθενείς να γυμνάζονται, να κολυμπούν σε ποτάμια και θάλασσες, να λούζονται σε πηγές και λουτρά· υποδείκνυε δίαιτες και ενέκρινε την πνευματική άσκηση. Οι θεραπευτικές οδηγίες του προκαλούσαν συχνά έκπληξη σε ασθενείς και γιατρούς, όταν για παράδειγμα πρότεινε άσκηση αντί ανάπαυση.
Γενικά είναι αποδεκτό ότι οι άρρωστοι γιατρεύονταν από τον Ασκληπιό στα ιερά του κατά την εγκοίμηση (επιβεβαιώνεται από αναφορές γιατρών όπως ο Ρούφος και ο Γαληνός). Στα όνειρα που έβλεπαν εκεί, η ψυχή τους ερχόταν σε επαφή με εκείνες τις θεϊκές θεραπευτικές δυνάμεις που περιβάλλουν τον άνθρωπο και τον κόσμο χωρίς να γίνονται αντιληπτές.
Το γεγονός ότι ο Ασκληπιός εμφανιζόταν σε ασθενείς και τους γιάτρευε ο ίδιος ή τους έλεγε πώς να φροντίσουν την αρρώστια τους, δεν ήταν παράξενο για τον αρχαίο κόσμο. Οι μέθοδοι του θεού αυτού δεν έρχονταν σε αντίθεση προς την καθιερωμένη γνώση της εποχής. Απλά ενεργούσε ως θεός μέσα στα όρια ενός κόσμου που οι αρχαίοι αναγνώριζαν ως αληθινό.
Αναζητώντας τη θεραπευτική δύναμη της Ψυχής: Σε όλη αυτή την πορεία μπορούμε να αναγνωρίσουμε την ιερή-αρχετυπική προέλευση της Ιατρικής. Η καταγωγή της χάνεται βαθιά, σε πρώιμες εποχές, σε κόσμους υπερβατικούς, όπου κινούνται μεγάλες φωτεινές μορφές, καθοδηγητές και εκπαιδευτές για το ανθρώπινο γένος.
Ο ηλιακός Απόλλωνας είναι ο πνευματικός πατέρας, η πνευματική πηγή της θεραπείας. Μέσα από την καρδιά του μεταβιβάζει το θεραπευτικό ρεύμα στο γιο του Ασκληπιό, που λειτουργεί ως μεσολαβητής για τη διοχέτευσή του προς την ανθρωπότητα μέσω των Ασκληπιάδων. Ο Ασκληπιός είναι μια διευρυμένη οντότητα με διττή φύση· κινείται σε έναν κόσμο μεταξύ θεών και ανθρώπων.
Ανάμεσα στους μελετητές και εκφραστές της θεραπευτικής παράδοσης του Ασκληπιού ήταν και ο Ιπποκράτης, που εκπαιδεύτηκε στο ιερό της Κω, εξελίχθηκε σε μεγάλο Ασκληπιάδη και αναγνωρίζεται παγκοσμίως ως ιδρυτής της ιατρικής. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι οι γιατροί όλου του κόσμου ξεκινούν τη θητεία τους με τον «όρκο του Ιπποκράτη», ορκιζόμενοι στο θεό Απόλλωνα τον ιατρό και στο θεό Ασκληπιό και στην Υγεία και στην Πανάκεια και επικαλούμενοι τη μαρτυρία όλων των θεών.
Κατά την αρχαιότητα, ο τρόπος που οι άνθρωποι είχαν συλλάβει τους φυσικούς νόμους δεν ήταν τόσο άκαμπτος όσο ο σύγχρονος. Έγκυρες μαρτυρίες πιστοποιούσαν θαύματα και θεϊκές πράξεις που δεν μπορούν να ερμηνευτούν με τρόπο ορθολογικό, εφόσον προέρχονταν από κόσμους θεϊκούς που αδυνατεί να συλλάβει η ανθρώπινη διάνοια.
Στην ιατρική του αρχαίου κόσμου οι άνθρωποι συνήθιζαν να επικαλούνται τη θεϊκή βοήθεια· το θεωρούσαν όχι μόνον δικαίωμα αλλά και καθήκον τους, σε περιπτώσεις που η ανθρώπινη δύναμη αποδεικνυόταν ανήμπορη. Η θεϊκή και η ανθρώπινη γνώση και δράση, αν και διαφορετικής φύσης, δεν απέκλειαν η μία την άλλη και οι αρχαίοι Έλληνες γιατροί δεν εναντιώθηκαν ποτέ στη θρησκευτική ιατρική.
Ο Ασκληπιός αποτελεί μία από τις σημαντικότερες θεραπευτικές μορφές της ελληνικής μυθολογίας και υπήρξε από τους πλέον αγαπητούς θεούς των αρχαίων προγόνων μας, στον οποίο κατέφευγαν για να τους ανακουφίσει από τους πόνους και τις ασθένειες. Η λατρεία του Ασκληπιού, είτε ως θεού είτε ως θεοποιημένου ήρωα, είναι παλαιότατη. Ολόκληρη η Ελλάδα τον τιμούσε, ενώ μυθογράφοι, αγγειογράφοι και ποιητές τον περιελάμβαναν μεταξύ των πρωτεργατών οποιουδήποτε μεγάλου έργου τους.
Ο Ασκληπιός δεν υπήρξε μονάχα γιατρός αλλά και χρησμωδός (κατείχε μαντικές ικανότητες)· ήταν ευεργετικός θεός, προστάτης και παντοδύναμος σωτήρας των ανθρώπων. Πρόσφερε απλόχερα τη βοήθειά του σε κάθε άνθρωπο που είχε ανάγκη, δείχνοντας έμπρακτα αγάπη και συμπόνια. Με αυτό τον τρόπο μας διδάσκει ότι αληθινός γιατρός είναι εκείνος που, χωρίς ιδιοτελή κίνητρα, προσφέρει τον εαυτό του στη μείζονα μάχη για τη θεραπεία του κόσμου.
Η αρχαία σοφία μιλάει για τον αληθινό γιατρό, που αντλεί θεραπευτική δύναμη και γνώση από τους πνευματικούς κόσμους, για να τα προσφέρει απλόχερα οπουδήποτε υπάρχει ανάγκη· δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένας υπηρέτης της Φύσης, που ακολουθεί τη θέλησή της και βρίσκει την πίστη του μέσα στο Φως της.
Η γέννηση του παρουσιάζεται μέσα από έναν αρχαίο θεσσαλικό μύθο, σύμφωνα με τον οποίο μητέρα του ήταν μια θνητή, ευγενούς καταγωγής, η Κορωνίδα, και πατέρας του ο θεός Απόλλωνας. Ο μύθος λέει ότι ενώ κυοφορούσε τον Ασκληπιό, η Κορωνίδα ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε ένα θνητό τον ‘Ισχυ, που θεωρήθηκε έτσι πατέρας του θεϊκού παιδιού της.
Όμως τα νέα έφτασαν γρήγορα στον Απόλλωνα με το μαντατοφόρο του πουλί, τον κόρακα, που έλεγαν πως είχε τότε χρώμα λευκό. Η είδηση ξεσήκωσε την οργή του θεού, που έπεσε βαριά επάνω στο πτηνό με τη μορφή κατάρας, κάνοντας το χρώμα του για πάντα μαύρο. Ευθύς ο θεός σκότωσε τον ΄Ισχυ και διέταξε τη δίδυμη αδελφή του, τη θεά Άρτεμη, να εξοντώσει με τα βέλη της την Κορωνίδα· μαζί με εκείνη σκότωσε και άλλες γυναίκες και τότε λέγεται πως συνέβη ένας καταστρεπτικός λοιμός.Αργότερα, όταν το νεκρό σώμα της Κορωνίδας τέθηκε για καύση στην πυρά, εμφανίστηκε ο Απόλλωνας, ο αθάνατος πατέρας, που έσπευσε να βγάλει το γιο του Ασκληπιό, το θεϊκό σπόρο του, μέσα από τη διάπυρη μήτρα της ευγενούς γήινης μητέρας. Ήταν μια γέννηση γεμάτη πόνο, θυσία και θάνατο, προκάλεσε όμως μεγάλη χαρά στον κόσμο, γιατί ο Ασκληπιός ήταν ένας λυτρωτής που θα έφερνε θεραπεία και ανακούφιση στο ανθρώπινο γένος.
Ο μύθος λέει πως ο νεογέννητος Ασκληπιός οδηγήθηκε από τον Απόλλωνα στο όρος Πήλιο της Θεσσαλίας και παραδόθηκε στον ευσεβή και σοφό Κένταυρο Χείρωνα, για να τον μεγαλώσει και να τον εκπαιδεύσει.Ο Χείρωνας είναι σύμβολο μιας προαιώνιας σοφίας, που υπάρχει πριν από το σχηματισμό των θεών. Η σοφία του είναι παρούσα στη διάπλαση των ηρώων της ελληνικής μυθολογίας, καθώς υπήρξε εκπαιδευτής πολλών από αυτούς, όπως ο Αχιλλέας, ο Ακταίων, ο Ιάσων, ο Πάτροκλος, ο Πηλέας κ.α.
Κοντά στο Χείρωνα ο Ασκληπιός διδάχτηκε την τέχνη του κυνηγιού, την ιατρική, καθώς και τον τρόπο συλλογής των θεραπευτικών βοτάνων. Έγινε μεγάλος γιατρός, που θεράπευε όλες τις ασθένειες μέσω φαρμάκων, εγχειρήσεων αλλά και μαγικών ψαλμών (επωδών).
Στην εκπαίδευσή του συμμετείχε ένα ακόμα αρχέτυπο της σοφίας -ολύμπιο αυτή τη φορά- η θεά Αθηνά, που πρόσφερε στον Ασκληπιό το πολύτιμο αίμα της αποκεφαλισμένης Γοργόνας, που είχε διπλή δύναμη· μπορούσε να χρησιμοποιηθεί είτε για θεραπεία ανθρώπων και ανάσταση νεκρών, είτε για θάνατο και καταστροφή. Σύμφωνα με μια άλλη άποψη έλαβε μόνο το αίμα της δεξιάς φλέβας, που ήταν θεραπευτικό, ενώ της αριστερής το κράτησε η Αθηνά.
Η φήμη του Ασκληπιού έγινε μεγάλη και διαδόθηκε σε πολλά μέρη, κάποια από τα οποία διεκδίκησαν τον τίτλο της γενέτειράς του και διαμόρφωσαν τη δική τους ιδιαίτερη παράδοση, με ποικιλομορφία παραλλαγών του μύθου.
Σύμφωνα με τον αρχαίο θεσσαλικό μύθο, που προαναφέρθηκε και θεωρείται ως ο πλέον αποδεκτός, ο Ασκληπιός κατάγεται από την Λακέρεια, την πατρίδα της μητέρας του Κορωνίδας. Ήταν μια πόλη της θεσσαλικής πεδιάδας, στο Δώτιον Πεδίον, κοντά στη λίμνη Βοιβηίδα (είναι η λίμνη Κάρλα, αποξηραμένη από το 1962). Ο ίδιος μύθος μας λέει πως η μητέρα του ήταν κόρη του Φλεγύα· υπήρξε βασιλιάς τριών λαών, που αποκαλούνταν Φλεγύες, Λαπίθες και Μινύες, και κατοικούσε στη Λακέρεια. Ο θνητός άντρας της ο Ίσχυς, ήταν βασιλιάς της Αρκαδίας, καταγόταν από τη φυλή των Λαπιθών και είχε πατέρα τον Έλατο.
Σύμφωνα με μία άλλη εκδοχή, που αναφέρεται στην Ιλιάδα του Ομήρου, η γέννηση του Ασκληπιού τοποθετείται στην Τρίκκη (σημερινά Τρίκαλα) της Θεσσαλίας· εκεί αναφέρονται ως γιοι του ο Μαχάονας και ο Ποδαλείριος, πολύ πιθανόν εξαιτίας των ιαματικών ιδιοτήτων τους· ήταν ήρωες-γιατροί της θεσσαλικής Τρίκκης, που είχαν πάρει μέρος και στον Τρωικό Πόλεμο.
Στην ελληνική μυθολογία ως γιοι του μνημονεύονται επίσης ο Αετός, ο Ευμαρίων (δηλαδή εκείνος που παρέχει την καλή υγεία, τη χαρά απ’ την ευεξία), ο Άκεσις (από το ρήμα ακέομαι, δηλαδή εκείνος που θεραπεύει δι’ οξέως οργάνου), ο Ιανίσκος (από το ρήμα ιώμαι, δηλαδή εκείνος που θεραπεύει/θεραπεύεται), ο Τελεσφόρος (δηλαδή εκείνος που καθιστά μια θεραπεία αποτελεσματική) και ο Αλεξήνωρ (δηλαδή εκείνος που βοηθά τους ανθρώπους και αποτρέπει κάθε κακό).
Σύζυγός του ήταν η Ηπιόνη, που λατρευόταν στην Αθήνα, την Κω και την Επίδαυρο· είχε θεραπευτικές-νοσηλευτικές γνώσεις και ήξερε να απαλύνει τους πόνους. Οι κόρες του Υγεία, Ιασώ, Ακεσώ και Πανάκεια συμβόλιζαν την υγεία και τη γιατρειά. Ως κόρη του αναφέρεται και η Αίγλη, που λένε ότι εκπροσωπούσε τη φωτοδότρα δύναμη του ίδιου του Ασκληπιού. Κάποιοι βέβαια θεωρούν όλα αυτά τα παιδιά του Ασκληπιού μάλλον προσωποποιημένες ιδιότητες της ιατρικής τέχνης παρά υπαρκτά πρόσωπα.
Κατά τη μυθολογία ο Ασκληπιός συμμετείχε στην αργοναυτική εκστρατεία ως έξοχος θεραπευτής – ιατρός,καθώς και στο κυνήγι του Καλυδώνιου Κάπρου. Διέθετε μοναδικές ικανότητες· θεράπευσε τις μανιασμένες θυγατέρες του Προίτου και το βασιλιά της Επιδαύρου Άσκλη· θεράπευσε πολλούς ήρωες και έφτασε στο σημείο να αναστήσει και νεκρούς, όπως τον Τυνδάρεω, το Γλαύκο (γιο του Μίνωα), τον Ιππόλυτο (γιο του Θησέα και αγαπημένο της θεάς Άρτεμης), τους Καπανέα και Λυκούργο (που σκοτώθηκαν στη διάρκεια του πολέμου των Επτά επί των Θηβών) και άλλους.
Η ανάσταση νεκρών προκάλεσε όμως ανησυχία στο βασιλιά του Άδη τον Πλούτωνα, που φοβήθηκε για την ερήμωση του βασιλείου του και παραπονέθηκε στον αδελφό του Δία, ο οποίος έσπευσε να αποκαταστήσει την τάξη βάζοντας με τον κεραυνό του τέρμα στη ζωή του ιερού γιατρού.
Ο Απόλλωνας εκδικήθηκε το χαμό του γιου του σκοτώνοντας τους Κύκλωπες, που είχαν δωρίσει το θανατηφόρο κεραυνό στο Δία. Ο Απολλόδωρος αναφέρει ότι ο Ασκληπιός μετά το θάνατό του αποθεώθηκε, έγινε δηλαδή δεκτός στη θεϊκή κατοικία του Ολύμπου, ταυτόχρονα με τον Ηρακλή.
Πολλά ερωτήματα γεννιούνται όμως γύρω από τη ζωή και την καταγωγή του μεγάλου θεραπευτή Ασκληπιού. Η θέση του υπήρξε πάντοτε διφορούμενη μεταξύ θεού και ήρωα, για το λόγο αυτό του πρόσφεραν άλλοτε θυσίες θεού και άλλοτε εναγίσματα ήρωα.Πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι ο Ασκληπιός ήταν υπαρκτό πρόσωπο· υπήρξε μεγάλος ήρωας – ιατρός θεσσαλικής καταγωγής, που δέχτηκε τιμές μετά θάνατον και σταδιακά απέκτησε πλήρη θεϊκή υπόσταση. Ήταν ένας πολιτισμικός ήρωας με ανθρώπινη καταγωγή, που η επίγεια φήμη του είχε διαδοθεί σε όλη την Ελλάδα.
Υπήρξε το πρότυπο του γιατρού που ακολουθεί τα υψηλά πανανθρώπινα ιδανικά του, προσφέροντας τον εαυτό του στην υπηρεσία του κόσμου· ακολούθησε το δρόμο που ακολούθησαν και άλλοι ήρωες που θεοποιήθηκαν στους ελληνικούς μύθους και θρύλους. Με όλα αυτά φαίνεται να συμφωνούν τα στοιχεία που μας παραδόθηκαν από τον Όμηρο, τον Ησίοδο και τον Πίνδαρο.Κατά μία άλλη εκδοχή ο Ασκληπιός παρουσιάζεται ως γήινη – χθόνια θεότητα. Στο έργο του «Heroic Cults in Ancient Greece and the Ideas of Immortality» ο Lewis Farnell αναφέρει ότι υπήρχε από παλιά στην Τρίκκη της Θεσσαλίας και ανήκε στις φυλές των Φλεγυών, Λαπιθών και Μινυών· σε ύστερες περιόδους η λατρεία του συγχωνεύτηκε τελικά με εκείνη των ουράνιων θεοτήτων.
Κάποιοι συγγραφείς τον παρουσιάζουν μάλιστα ως θεό του αέρα, άλλοι της καταιγίδας ή της αστραπής και άλλοι του Ήλιου, υποδηλώνοντας τη σχέση του με τον Απόλλωνα και τις ανανεωτικές δυνάμεις της φύσης.
Ηλιακοί θεοί πηγή ζωής και θεραπείας:
Οι ηλιακοί θεοί επέφεραν πάντοτε ορθή διευθέτηση της ζωικής ενέργειας κάθε οργανισμού και προκαλούσαν θεραπεία. Ο Ήλιος ήταν ανέκαθεν πηγή ζωής και ταυτόχρονα θεραπευτής· κέντρο μιας βαθύτερης πνευματικής όψης, που εκδηλώνεται στον κόσμο και επιδρά στην ψυχική υγεία. Γνωρίζοντας το χειρισμό της ηλιακής δύναμης, οι αρχαίοι μυημένοι – ιερείς επικαλούνταν τους θεούς αυτούς και εκτελούσαν τις θεραπείες τους.
Στη σύγχρονη εποχή, η αποκοπή από την πνευματική αυτή όψη ευθύνεται για την διαταραχή και την ανισορροπία που επικρατεί και οφείλεται στον ορθολογικό τρόπο λειτουργίας του ανθρώπινου νου. Η ανθρωπότητα δεν συνειδητοποιεί τη βαθύτερη αλληλεπίδρασή της με τη Φύση· παρεμποδίζει την ελεύθερη ροή του ζωικού μαγνητισμού και την επικοινωνία της με την ευρύτερη Δημιουργία. Έτσι, πολλά φυσικά στοιχεία απαραίτητα για την πνευματική μας ισορροπία απουσιάζουν και η ψυχική μας υγεία εξασθενεί.
Στους αρχαίους χρόνους ο Ήλιος ως θεός ενσάρκωνε τις λειτουργίες του πνεύματος. Υπέρτατη θεότητα της υγείας θεωρούταν ο Απόλλωνας, που η αρμονία του αποτελεί την υπέρτατη αρχή όλων των θεραπειών. Είναι ο ηλιακός θεός που οι ακτίνες του επιδρούν ευεργετικά στο σώμα κάθε ανθρώπου και κάθε ζωντανής ύπαρξης γενικότερα.
Ο χαρακτήρας του Απόλλωνα μεταβιβάζεται στο γιο του τον Ασκληπιό, που διατηρεί πάντοτε μια ζωντανή συνεργασία με το θεϊκό του πατέρα· ως γιος και μαθητής του Απόλλωνα, κληρονομεί τη γνώση και τις αρχές, τα περιεχόμενα και τις ιδιότητες του πατρός του για να τα μεταβιβάσει στους ανθρώπους που τον λάτρεψαν βαθιά σε πολλές περιοχές.
Πήλινο ομοίωμα θώρακα και δεξιού βραχίονα ανδρικής μορφής.Τέλη 5ου – β΄ μισό 4ου αι. π.Χ.
Βρέθηκε σε πηγάδι βορείως του ναού, από κοινού με άλλα αναθήματα του πρώιμου τεμένους του Απόλλωνα και του Ασκληπιού.
Το ομοίωμα, ένα από τα τρία που συνολικά βρέθηκαν στο Ασκληπιείο της Κορίνθου, διακρίνεται για την λεπτομερή απεικόνιση του στήθους, των θηλών και της κοιλιακής χώρας, ενώ στην πλάτη δηλώνονται, με λιγότερη λεπτομέρεια, τόσο η δεξιά ωμοπλάτη όσο και η επιμήκης αύλακα της σπονδυλικής στήλης. Τοποθετημένο προφανώς σε θρανίο ή ράφι, έστρεφε την αριστερή πλευρά του προς τον θεατή. Ο πήχης του χεριού που εμφανώς απουσιάζει θα μπορούσε να ερμηνευτεί είτε ως ένα ελλείπον, ένθετο μέλος, είτε ως ενδεχόμενη αναπηρία του αναθέτη.
Η απουσία εμφανών τραυμάτων ή κάποιας δερματικής ασθένειας ευνόησε την άποψη ότι η αφιέρωση συνδέεται με την θεραπεία ενός μη απεικονιζόμενου τραύματος ή ασθένειας που προκάλεσε στηθάγχη, όπως άσθμα, καρδιολογικά προβλήματα, ακόμη και πνευμονία. Από την άλλη, εάν η ελαφρά προβολή της ωμοπλάτης αποτελεί ένδειξη τραύματος, εξάρθρωσης ή ακόμη και κατάγματος, τότε προφανής είναι ο συσχετισμός του αναθήματος της Κορίνθου τόσο με την ιστορία της θεραπείας του πόνου στον δεξιό ώμο του Πόπλιου Γράνιου Ρούφου στο Ασκληπιείο της Λεβήνας, όσο και με το αναθηματικό ανάγλυφο του Αρχίνου από τον Ωρωπό, όπου το φίδι ενός άλλου ήρωα – θεραπευτή, του Αμφιαράου, γλύφει τον δεξί ώμο του ασθενούς για να τον θεραπεύσει.
Πήλινο πλακίδιο με ανάγλυφο ομοίωμα γυναικείου στήθους
Τέλη 5ου – β΄ μισό 4ου αι. π.Χ.
Βρέθηκε σε πηγάδι βορείως του ναού (Αποθέτης V), από κοινού με άλλα αναθήματα του πρώιμου τεμένους του Απόλλωνος και του Ασκληπιού. Οι δύο διαμπερείς οπές που έχουν διανοιχθεί άνωθεν των δύο μαστών, υποδηλώνουν την ανάρτησή του αναθήματος σε τοίχο. Πρόκειται για ένα από τα συνολικά εξήντα πέντε ομοιώματα γυναικείου στήθους που ανατέθηκαν μονά ή σε ζεύγη και εντοπίστηκαν στους αποθέτες του πρώιμου ιερού. Ως επί το πλείστον οι μαστοί είναι συμφυείς με πήλινα πλακίδια που βάφονταν με μπλε χρώμα, ενώ οι μαστοί συχνά καλύπτονταν με λευκό χρώμα. Η απουσία στοιχείων που θα μπορούσαν να ερμηνευτούν ως εξογκώματα, μελανώματα κ.α., συνηγορεί στην άποψη ότι το συγκεκριμένο ανάθημα συνδέεται με την εκδήλωση ευγνωμοσύνης της αναθέτριας για την γονιμότητα ή έναν επιτυχημένο τοκετό που της προσέφερε ο θεός. Άλλωστε το εμφανές μέγεθος των μαστών και οι τονισμένες θηλές δεν αποκλείεται να παραπέμπουν στην γαλακτοφορία της εγκυμοσύνης της νεαρής γυναίκας. Αξίζει να σημειωθεί ότι η παρουσία των γυναικών στα Ασκληπιεία ήταν ιδιαίτερα έντονη, σχετιζόμενη ως επί το πλείστον με την ανάγκη θεραπείας προβλημάτων γονιμότητας, ευτοκίας αλλά και πρόληψης επιπλοκών κατά τον τοκετό, καθώς ο θεός έφερε ιδιότητες παρόμοιες με αυτές των άλλων θεοτήτων που προστάτευαν την γέννα και την γονιμότητα. Ποικίλες είναι οι περιγραφές ονείρων, κατά τα οποία σημείο αναφοράς αποτελούσε η κοιλιά της ασθενούς, όπου ο θεός θεράπευε την ανεπιθύμητη στειρότητα ή διασφάλιζε έναν γρήγορο τοκετό. Μολονότι δεν είναι γνωστά ονόματα γυναικών από το Ασκληπιείο της Κορίνθου, σε γειτονικά Ασκληπιεία, όπως αυτό της Επιδαύρου, καταγράφονται όνειρα εμφάνισης του ίδιου του θεού ή του ιερού του φιδιού που χαρίζει εγκυμοσύνη, όπως στην περίπτωση της Ιθμονίκης από την Πελλήνη που γέννησε μετά από τρία χρόνια εγκυμοσύνης και της Νικασιβούλας από την Μεσσήνη που συνέλαβε και γέννησε δίδυμα αγόρια.
Πλακίδιο με ανάγλυφο ομοίωμα ανδρικών γεννητικών οργάνων.Τέλη 5ου – β΄ μισό 4ου αι. π.Χ.
Βρέθηκε σε πηγάδι βορείως του ναού από κοινού με άλλα αναθήματα του πρώιμου τεμένους του Απόλλωνος και του Ασκληπιού. Πρόκειται για ένα από τα τριανταπέντε συνολικά ομοιώματα ανδρικών γεννητικών οργάνων που βρέθηκαν στους αποθέτες του πρώιμου Ασκληπιείου της Κορίνθου, τα οποία κοσμούνταν με ποικίλα χρώματα στην ηβική χώρα (κόκκινο, μαύρο, μπλε), ένα μάλιστα εξ αυτών είχε επενδυθεί με χρυσό. Εάν θεωρήσουμε ότι στο συγκεκριμένο ομοίωμα δεν διακρίνονται εμφανώς τα ίχνη της ασθένειας του αναθέτη, μπορούμε να αποδώσουμε την ανάθεσή του σε λόγους στυτικής δυσλειτουργίας, γονιμότητας, ακόμη και ασθένειας του ουροποιητικού συστήματος. Προς τούτο, χαρακτηριστική είναι η περιγραφή της ιστορίας ενός ασθενούς που κατέφυγε στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου υποφέροντας από πέτρα στην ουροδόχο κύστη. Ο άνδρας αυτός, κατά την εγκοίμησή του στο άβατο ονειρεύτηκε μία ομοφυλοφιλική ερωτική περίπτυξη με αποτέλεσμα την ονείρωξή του· όταν ξύπνησε κρατούσε στα χέρια του την πέτρα και έφυγε από το θεραπευτήριο με αυτήν. Από την άλλη πλευρά, ο τονισμός της ακροποσθίας, με εμφανή την σχηματοποίησή της, δεν αποκλείεται να υποδηλώνει ότι ο ασθενής υπέφερε από φίμωση και υποβλήθηκε σε εγχείρηση αφαίρεσής της. Στην ερμηνεία αυτή συνηγορεί η ομοιότητα του αναθήματος της Κορίνθου με ομοιώματα ανδρικών γεννητικών οργάνων από ρωμαϊκά ιερά στην Ιταλία και την Ισπανία που έχουν ερμηνευθεί ως αναθέσεις ασθενών με φίμωση, χωρίς ασφαλώς η απεικόνιση ενός πέους σε χαλαρότητα να συνδέεται απαραιτήτως με το πρόβλημα αυτό.
Πήλινο ομοίωμα αριστερής παλάμης με εξόγκωμα στην εξωτερική πλευρά
Βρέθηκε σε κανάλι αγωγού, όπου συγκεντρώθηκαν αφιερώματα του πρώιμου τεμένους του Απόλλωνος και του Ασκληπιού. Επάνω στην άρθρωση του παράμεσου δακτύλου προβάλλει εξόγκωμα. Η ερυθρή βαφή που το κάλυπτε δηλώνει ενδεχομένως ότι το χέρι ανήκε σε κάποιον άντρα ασθενή. Η απουσία οπής ανάρτησης υποδηλώνει ότι το χέρι είχε τοποθετηθεί όρθιο σε ράφι ή θρανίο ανάθεσης των προσφορών των ασθενών, απλώς στηριζόμενο στην επίπεδη βάση του καρπού του. Το εξόγκωμα που ταλαιπωρούσε τον ασθενή και αποδίδεται ευκρινώς στο ομοίωμα, οφειλόταν πιθανώς είτε σε οίδημα που προκλήθηκε κατόπιν τραυματισμού / δαγκώματος εντόμου ή ζώου, είτε σε οίδημα λόγω αρθρίτιδας, καθώς τοποθετείται απευθείας επάνω στην άρθρωση, ενώ δεν αποκλείεται να πρόκειται ακόμη και για σπίλο (σ.σ. κηλίδα στο δέρμα ή δερματική βλάβη με αλλοιωμένου χρώματος κηλίδα). Η απεικονιζόμενη πάθηση έχει ερμηνευτεί και ως όγκος ή απόστημα. Λόγω της ιδιαιτερότητας της τελευταίας, το πήλινο ομοίωμα πιθανώς αποτέλεσε ξεχωριστή παραγγελία του ασθενή.
Πήλινο σύμπλεγμα Κενταύρου που αγκαλιάζει ανθρώπινη μορφή
Εκθεσιακός Χώρος: Ασκληπιείο, το ιερό θεραπευτήριο
Πρόκειται για ένα από τα 150 περίπου ειδώλια που βρέθηκαν θαμμένα στους αποθέτες του πρώιμου τεμένους του Απόλλωνος και του Ασκληπιού. Το πλάσιμό του θυμίζει ειδώλια ιππέων από τον κορινθιακό Κεραμεικό. Αρχικά ταυτίστηκε ως κένταυρος που απάγει ένα κορίτσι (Λαπιθίδα), στην συνέχεια ωστόσο ερμηνεύτηκε ως Κένταυρος Χείρων που αγκαλιάζει τον νεαρό Ασκληπιό. Σύμφωνα με τον μύθο, μετά την θανάτωση από τον Απόλλωνα της εγκύου ερωμένης του Κορωνίδος, ο θεός έβγαλε το βρέφος Ασκληπιό από την κοιλιά της και το παρέδωσε στην φροντίδα του Χείρωνος στο Πήλιο. Εκεί ο νεαρός ημίθεος ανατράφηκε από τον Κένταυρο και διδάχθηκε την ιατρική τέχνη, όπως αργότερα ο ήρωας Αχιλλέας, ο οποίος πολύ συχνά απεικονίζεται ως παιδί στην αγκαλιά του ιππόμορφου δασκάλου. Πιθανώς και προκειμένου να αποδώσουν το ιδεώδες του θεού μέσα από έναν γνώριμο μύθο, αλλά και τα συναισθήματα όσων συνέρρεαν στο ιερό, οι κορίνθιοι κοροπλάστες επιστράτευσαν μία οικεία σε Κορινθίους και ξένους παράσταση, επιχειρώντας είτε να απεικονίσουν ένα περιστατικό από την νεαρή ηλικία του θεού, είτε να υποδηλώσουν την σχέση του θεού με την ζωώδη δύναμη του ιππόμορφου Χείρωνος. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ερμηνεία των ονείρων στα οποία εμφανίζονται τα θεϊκά άλογα του Ασκληπιού έχει συνδεθεί με την θεραπεία ασθενειών που σχετίζονται με την σεξουαλική ή την γονιμοποιητική ικανότητα ανδρών και γυναικών.
ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΙΘΟΥΣΑ-ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΜΙΑ ΙΣΧΥΡΗ ΠΟΛΗ ΚΡΑΤΟΣ
Χάλκινο κράνος κορινθιακού τύπου
Ο συγκεκριμένος τύπος κράνους σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές έχει την καταγωγή του στην Κόρινθο και για αυτό ονομάζεται κορινθιακός. Κάλυπτε πλήρως την κεφαλή, αφήνοντας ελεύθερα μόνο τα μάτια, τη μύτη και το στόμα. Το βασικό του μειονέκτημα ήταν ότι περιόριζε την όραση και κυρίως την ακοή, ωστόσο αποτέλεσε ένα από τα δημοφιλέστερα κράνη των οπλιτών που πολεμούσαν συντεταγμένα στο πλαίσιο της οπλιτικής φάλαγγας. Το συγκεκριμένο κράνος προέρχεται από έναν τάφο στο Βόρειο Νεκροταφείο. Βρέθηκε μαζί με έναν χάλκινο λέβητα που περιείχε τα καμμένα οστά του νεκρού, ενώ ίχνη δέρματος και υφάσματος πιθανώς ανήκουν στον θώρακα του νεκρού. Εικάζεται ότι ο νεκρός ήταν πολεμιστής που σκοτώθηκε μακριά από την Κόρινθο και μεταφέρθηκε στην πατρίδα του, όπου τάφηκε μαζί με τον οπλισμό του.
Ο εκθεσιακός χώρος “Κόρινθος, μια ισχυρή πόλη κράτος” αποτελείται από δύο πτέρυγες: Στην πρώτη εκτίθενται οι δίδυμοι Κούροι που κατασχέθηκαν σε χέρια αρχαιοκάπηλων στην Κλένια Κορινθίας, συνευρήματα από το νεκροταφείο της Τενέας, αλλά και αντικείμενα από σημαντικές κώμες και ιερά της πόλης – κράτους.
Το 2010, δύο Κούροι κατασχέθηκαν σε χέρια αρχαιοκάπηλων στην Κλένια Κορινθίας. Οι αρχαιοκάπηλοι υπέδειξαν το σημείο όπου είχαν βρει τα αγάλματα και έτσι ξεκίνησε άμεσα ανασκαφή από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κορινθίας. Η έρευνα έφερε στο φως κομμάτια που έλειπαν από τους Κούρους, αλλά και ένα εκτεταμένο νεκροταφείο. Τα αγάλματα κατασκευάστηκαν στο 530 – 520 π.Χ. Είναι από παριανό μάρμαρο. Ήταν στημένα το ένα δίπλα στο άλλο, σε περίοπτο σημείο του νεκροταφείου. Ένας μικρός τύμβος σκέπαζε δύο σαρκοφάγους από πωρόλιθο που είχαν τοποθετηθεί σε κοινό λάκκο. Μέσα στις σαρκοφάγους βρέθηκαν οστά ανδρών. Η ανάλυση των δοντιών τους έδειξε ότι οι δύο νέοι είχαν πεθάνει σε ηλικία περίπου 35 χρονών. Οι δίδυμοι Κούροι αποτελούν το μοναδικό αρχαϊκό επιτύμβιο «σύνταγμα αγαλμάτων» στον ελλαδικό χώρο.
Τα δύο μοναδικά γλυπτά βρέθηκαν σπασμένα σε πολλά τμήματα, εξαιτίας της βίαιης ανέλκυσής τους από το σημείο εύρεσης τους. Εμφανίζουν φθορές, κυρίως στο κεφάλι και στον θώρακα, από κάποιο αγροτικό μηχάνημα που πέρασε από πάνω τους.
Οι Κούροι, μετά την κατάσχεσή τους από τη Γενική Αστυνομική Διεύθυνση Αττικής, μεταφέρθηκαν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, όπου φιλοξενήθηκαν για περισσότερο από δεκαπέντε μήνες.
Στα μέσα Αυγούστου του 2011, τα δύο γλυπτά επέστρεψαν στην περιοχή προέλευσής τους και παραδόθηκαν στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αρχαίας Κορίνθου , προκειμένου να εκτεθούν μαζί με τα συνευρήματά τους από το νεκροταφείο της Κλένιας, που ανασκάφηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κορινθίας.
Την πανηγυρική επιστροφή τους ακολούθησε η προκαταρκτική συντήρησή τους. Έγιναν οι απαραίτητες αναλύσεις για την αναγνώριση του πετρώματος κατασκευής και των ανασκαφικών αποθέσεων στις επιφάνειες των μνημείων, ώστε τεκμηριωμένα να επιλεγεί η καταλληλότερη μέθοδος επέμβασης. Παράλληλα έγινε ψηφιακή αποτύπωση των αγαλμάτων με τη μέθοδο της φωτογραμμετρίας.
Ακολούθησε η εκπόνηση της «Μελέτης συντήρησης» από τους συντηρητές της ΕΦΑ Κορινθίας, Αργυρώ Τσίγκρη, Βλάσιο Δεληστάθη και Ευφροσύνη Κούμπουλα.
Για την επίτευξη ασφαλούς ανάταξης των αγαλμάτων, τη στατική επίλυση της συγκόλλησης των αποσπασμένων μελών και τον σχεδιασμό αντισεισμικού βάθρου στήριξης, συντάχθηκε η «Μελέτη συγκόλλησης των μελών και μελέτη του βάθρου στήριξης», από τους πολιτικούς μηχανικούς Άλκιμο Παπαθανασίου και Άγγελο Ζαγκότση, και τον αρχιτέκτονα – συντηρητή Νικόλαο Κυριακόπουλο.
Σημαντική υπήρξε η συνδρομή της Διεύθυνσης Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων, ιδίως της πολιτικού μηχανικού Δρος Ελένης – Εύας Τουμπακάρη, και της Διεύθυνσης Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων.
Η συγκόλληση των θραυσμένων μελών των Κούρων και η ανάταξή τους στο νέο εκθεσιακό χώρο του Αρχαιολογικού Μουσείου Αρχαίας Κορίνθου, με τίτλο “Κόρινθος, μια ισχυρή πόλη- κράτος” έγινε από τον συντηρητή Χρήστο Στεφανίδη, με τη συνδρομή του γλύπτη Αθανάσιου Γκριτζάπη.
Η «Μελέτη συγκόλλησης των μελών και μελέτη του βάθρου στήριξης» και η υλοποίησή της χρηματοδοτήθηκε από την Περιφέρεια Πελοποννήσου.
Το 2012, η τότε ΛΖ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, ανέλαβε την πρωτοβουλία εκσυγχρονισμού των υποδομών και του εκθεσιακού προγραμματισμού του Μουσείου. Στο πλαίσιο αυτό υλοποιήθηκε η επανέκθεση της Νότιας (πρώην Κλασικής) Αίθουσας, ενώ στους εκθεσιακούς χώρους προστέθηκε μία νέα αίθουσα, η Ανατολική, η οποία έως τότε λειτουργούσε ως αποθήκη.
Στην έκθεση της Ανατολικής Αίθουσας εκτίθενται αντικείμενα από τις κώμες και τα ιερά της αρχαίας Κορινθίας, μεταξύ των οποίων το επιτύμβιο σύνταγμα των δύο μαρμάρινων Κούρων με τις σαρκοφάγους τους, από το νεκροταφείο της αρχαίας Τενέας, η «Σαρκοφάγος του Χιλιομοδίου» με την επιζωγραφισμένη καλυπτήρια πλάκα της και ο «Λέων του Κοράκου», ένα μοναδικό επιτύμβιο μνημείο, που διασώθηκε από τα χέρια αρχαιοκαπήλων.
Στην έκθεση της Νότιας Αίθουσας, εκτίθενται αντικείμενα από την πόλη, τα ιερά και τα νεκροταφεία της αρχαίας Κορίνθου, που αντιπροσωπεύουν όλες τις πτυχές του δημόσιου και ιδιωτικού βίου των Κορινθίων. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν η μαρμάρινη επιτύμβια «Σφίγγα της Αετόπετρας», αρχιτεκτονικά μέλη του Ναού του Απόλλωνα και πλήθος αντικειμένων που συνδέονται με την καθημερινή ζωή των αρχαίων Κορινθίων, αλλά και την υπερπόντια εξάπλωση της πόλης στη δυτική Μεσόγειο.
Οι Δίδυμοι Κούροι της Κορίνθου, (χρονολογούνται περίπου στο 530 π.Χ.) έχουν μία περιπετειώδη και γοητευτική ιστορία να διηγηθούν. Πρόκειται για δύο αγάλματα εξαιρετικής τέχνης, αρχαϊκής γλυπτικής, εργαστηρίων από το Άργος του 6ου αιώνος π.Χ, από μάρμαρο Πάρου, οι ομοιότητες των οποίων δείχνουν ότι ο γλύπτης σκόπιμα τους έφτιαξε πανομοιότυπους. Ήταν αφιερωμένοι στον Απόλλωνα από τους Αργείους, ενώ η επιγραφεί κατονομάζει ως δημιουργό τους τον γλύπτη Πολυμήδη, που καταγόταν από το Άργος. Οι δύο κούροι έχουν ύψος περίπου 1,80, ενώ βρέθηκαν σε κομμάτια, σε 12 ο πρώτος και σε 14 ο δεύτερος, πρακτική που συνήθως χρησιμοποιούν οι αρχαιοκάπηλοι, για να είναι πιο εύκολη η μεταφορά τους. Ο πρώτος κούρος είναι σε καλύτερη κατάσταση, σύμφωνα με τους επιστήμονες.
Οι Δίδυμοι Κούροι βρέθηκαν ύστερα από λαθραία ανασκαφή, που έγινε στην περιοχή της Κλένιας που βρίσκεται σε υψόμετρο 380 μέτρων, 22 χιλιόμετρα νότια της Κορίνθου. Οι αρχαιοκάπηλοι επρόκειτο να τους πουλήσουν έναντι 10.000.000 ευρώ. Κατασχέθηκαν, κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή, στις 14 Μαΐου 2010. Την ίδια περίοδο ξεκίνησαν ανασκαφές σε σημείο που υπέδειξαν οι αρχαιοκάπηλοι, οι οποίες έφεραν στο φως ένα νεκροταφείο. Οι αρχαιολόγοι εντωμεταξύ, περισυνέλεξαν τα κομμάτια των κούρων, ενώ η έρευνά τους οδήγησε στην εξής ανακάλυψη: οι κούροι έστεκαν πάνω από δύο σαρκοφάγους, αποτελώντας έτσι ένα επιτύμβιο μνημείο, σε κομβικό σημείο αρχαίας οδού.
18 Μαΐου του 2010, μέσα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Πατησίων, έκθαμβοι οι παρευρισκόμενοι σκύβουν πάνω ένα μικρό θαύμα: τους δίδυμους Κούρους που μόλις είχαν διασωθεί από τα χέρια αρχαιοκαπήλων oι οποίοι ήταν έτοιμοι να τους πουλήσουν σε αγοραστή του εξωτερικού (κάποιες πηγές λένε πως επρόκειτο για μουσείο). Μια πρωτοφανής συντονισμένη επιχείρηση του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη και του υπουργείου Πολιτισμού απέτρεψαν την αγοροπωλησία, αφού προηγουμένως ένα δίκτυο πληροφοριών, ένας «υποψήφιος αγοραστής» και μια βαλίτσα γεμάτη με εκατομμύρια ευρώ έστρωσαν τον δρόμο για τη σύλληψη.
Είναι οι πρώτες μέρες του Μαΐου, το 2010. Στο γραφείο της τότε γενικής γραμματέως Λίνας Μενδώνη φτάνει από συνεργαζόμενους πληροφοριοδότες (φυσικά το υπουργείο διαθέτει τέτοιο δίκτυο) η είδηση ότι δύο μοναδικής αξίας Κούροι πρόκειται να πωληθούν από αρχαιοκαπήλους σε ιδιώτη του εξωτερικού. «Ειδοποίησα αμέσως τόσο τον υπουργό Πολιτισμού Παύλο Γερουλάνο όσο και τον υπουργό Προστασίας του Πολίτη Μιχάλη Χρυσοχοϊδη. Την ίδια στιγμή άρχισε να καταστρώνεται ένα επιχειρησιακό σχέδιο με τη συμμετοχή αυτοπροσώπως των δυο υπουργών, του τότε διοικητή Ασφαλείας Αττικής Γιάννη Δικόπουλου και τη δική μου», θυμάται η κυρία Μενδώνη.
Οι χειρισμοί έπρεπε να είναι λεπτοί, η μυστικότητα απόλυτη, η δράση άμεση και η προτεραιότητα μία: Να μην τεθεί σε κίνδυνο η ακεραιότητα των αγαλμάτων σε καμία περίπτωση. «Δεν θέλαμε να γίνει μια επιχείρηση που θα έχει σαν αποτέλεσμα μόνο τη σύλληψη των αρχαιοκαπήλων. Θέλαμε να προστατεύσουμε στο έπακρο τα αγάλματα. Πράγμα που πετύχαμε», αφηγείται η κυρία Μενδώνη.
Ανθρωπος της ελληνικής αστυνομίας, κατάλληλα εκπαιδευμένος και με το ποσό των δέκα εκατομμυρίων ευρώ που ζητούσαν οι αρχαιοκάπηλοι στη διάθεσή του, ήταν έτοιμος να παρουσιαστεί ως υποψήφιος αγοραστής της τελευταίας στιγμής. Σημειώνουμε πως υπάρχει ένα σχετικό κονδύλι στο υπουργείο Οικονομικών για αντίστοιχες περιπτώσεις, προκειμένου να χρησιμοποιούνται τα χρήματα ως δόλωμα για να προσεγγίσουν απαγωγείς, αρχαιοκάπηλους κ.ο.κ.
Οι συνεννοήσεις έγιναν, το ραντεβού ορίστηκε: αργά το βράδυ της 14ης Μαΐου, στην περιοχή κοντά στο χωριό Κλένια της Κορινθίας. Οι τρεις αρχαιοκάπηλοι φαίνεται πως δέχθηκαν να δουν την τελευταία στιγμή τον «υποψήφιο αγοραστή» επειδή προσέφερε περισσότερα χρήματα από τον ξένο ιδιώτη (μουσείο;) που είχε εκδηλώσει ενδιαφέρον.
«Ο “άνθρωπός μας” εμφανίστηκε στο ραντεβού με τα 10 εκατομμύρια ευρώ που ζητούσαν οι αρχαιοκάπηλοι. Προφανώς η αξία των Κούρων είναι πολύ μεγαλύτερη, όμως αυτοί ζητούσαν το συγκεκριμένο ποσό», εξηγεί η κυρία Μενδώνη, και συνεχίζει. «Η επιχείρηση ήταν εξαιρετικά επικίνδυνη… Υπήρξαν στιγμές μεγάλης έντασης και αγωνίας και από τις δυο πλευρές. Σύμφωνα μάλιστα με πληροφορίες αυτοπτών μαρτύρων έγινε και ανταλλαγή πυροβολισμών.»
Ξάγρυπνη η επιχειρησιακή ομάδα παρακολουθούσε λεπτό προς λεπτό τις εξελίξεις. Τελικά η αστυνομία κατόρθωσε να συλλάβει τους δύο από τους τρεις δράστες και να τους κάνει να ομολογήσουν επιτόπου. Αποκάλυψαν ότι είχαν εντοπίσει τους Κούρους τυχαία πριν από περίπου δέκα χρόνια, θαμμένους σε ένα χωράφι. Μάλιστα έφεραν φθορές και ραγίσματα καθώς προφανώς είχε περάσει από πάνω τους κάποιο αγροτικό μηχάνημα σε ανύποπτο χρόνο.
«Μας υπόδειξαν τον τόπο όπου βρίσκονταν θαμμένοι και με το πρώτο φως της ημέρας ο έφορος αρχαιοτήτων Κορινθίας Κωνσταντίνος Κίσσας έδωσε εντολή να γίνει ανασκαφή. Ετσι βρήκαμε τους Κούρους και μετά από περίπου τρεις μέρες εντοπίσαμε και τα δεξιά πόδια που έλειπαν (από το γόνατο και κάτω) και από τους δύο Κούρους» επισημαίνει η κυρία Μενδώνη. Βρέθηκαν επίσης μικρότερα θραύσματα, ακροδάχτυλα, ένα κομμάτι από την εντυπωσιακή κώμη.
Μεταφέρθηκαν στην Αθήνα και η πρώτη έγνοια των αρχαιολόγων ήταν να δουν τι ζημιά έχει κάνει η αξίνα στα σώματά τους. «Ηταν τραυματισμένοι, όμως ευτυχώς οι βλάβες ήταν τέτοιες που μπορούσαν να επιδιορθωθούν και να αποκαταστήσουμε την επιδερμίδα τους», λέει η κυρία Μενδώνη. Ακολούθησαν μήνες εργασιών αποκατάστασης και συντήρησης στα εργαστήρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου στην Αθήνα.
Ταυτόχρονα το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο εκλήθη να πάρει μια σημαντική απόφαση: πού θα εκτεθούν οι Κούροι μόλις αποκατασταθούν. «Συμφωνήσαμε σε μια μεγάλη και πολύωρη συνεδρίαση πως οι Κούροι πρέπει να επιστρέψουν στο σημείο με το οποίο έχουν ταυτιστεί ανασκαφικά. Να επιστρέψουν στον τόπο τους», λέει η κυρία Μενδώνη. Ακολούθησε η εκπόνηση μελετών για την στήριξή τους και την επανέκθεσή τους, σε συνδυασμό με την εκπόνηση των μελετών για το προς ανακαίνιση τότε μουσείο της Αρχαίας Κορίνθου.
Εξι χρόνια μετά, οι Κούροι επιστρέφουν. Ορθιοι, αρτιμελείς, καθηλωτικά όμορφοι, με τα τραύματα στο κεφάλι και τον θώρακα να έχουν επουλωθεί. Μπορούμε να τους συναντήσουμε στην Αρχαία Κόρινθο. Και να διαπιστώσουμε πόσο μοιάζουν με τον περίφημο «Κούρο της Τενέας» που βρέθηκε στην ίδια περιοχή και από το 1854 εκτίθεται στη Γλυπτοθήκη του Μονάχου. Το σημαντικό είναι πως μετά τον εντοπισμό τους, συνεχίζονται οι ανασκαφές στην ευρύτερη περιοχή φέρνοντας νέα ευρήματα στην επιφάνεια.
Οσο συναρπαστικοί και αν είναι οι Κούροι και η ιστορία τους, άλλο τόσο ενδιαφέρον έχει να δει κανείς τα υπόλοιπα εκθέματα του μουσείου και κυρίως τις δύο ανακαινισμένες αίθουσες με θέμα τη ζωή και την ιστορία της πόλης–κράτους της Κορίνθου, από τον 10ο αιώνα έως το 146 π.Χ. οπότε και καταστράφηκε από τα ρωμαϊκά στρατεύματα.
Στην έκθεση της Ανατολικής Αίθουσας εκτίθενται αντικείμενα από τις κώμες και τα ιερά της αρχαίας Κορινθίας, μεταξύ των οποίων και το επιτύμβιο σύνταγμα των δύο Κούρων με τις σαρκοφάγους τους από το νεκροταφείο της αρχαίας Τενέας. Επίσης, εκεί παρουσιάζονται η «Σαρκοφάγος του Χιλιομοδίου» με την επιζωγραφισμένη καλυπτήρια πλάκα της και ο «Λέων του Κοράκου», επιτύμβιο μνημείο που διασώθηκε από τα χέρια αρχαιοκαπήλων.
Στη δεύτερη παρουσιάζονται αντικείμενα και οπτικοακουστικό υλικό που εικονογραφούν το ιδιαίτερο πολιτισμικό στίγμα της Κορίνθου και φωτίζουν την εμπορική δραστηριότητα, τα καλλιτεχνικά επιτεύγματα, τις λατρευτικές αντιλήψεις, τις ταφικές πρακτικές, την ζωή στο σπίτι και τα πολεμικά γεγονότα που σημάδεψαν την τύχη της ελληνικής πόλης.
Στην έκθεση της Νότιας Αίθουσας εκτίθενται αντικείμενα από την πόλη, τα ιερά και τα νεκροταφεία της αρχαίας Κορίνθου, η μαρμάρινη επιτύμβια «Σφίγγα της Αετόπετρας» και αρχιτεκτονικά μέλη του Ναού του Απόλλωνα.
TA ΕΚΘΕΜΑΤΑ
Πυξίς απο την Κόρινθο,6ος αιώνας.Ακαδημία τεχνών Χονολουλού.
Δεξιά της κλασσικής αίθουσας βλέπουμε το εσωτερικό ενός Κορινθιακού εμπορικού πλοίου
και αμφορείς χωμένοι στην άμμο που περιείχαν λάδι ,κρασί κ.α
Η Κεραμική τέχνη της Αρχαίας Κορίνθου ''ταξιδεύει'' με τους ''γνωστούς'' τρόπους στον κόσμο
σε μουσεία και συλλογές.
Το φωτογραφικό υλικό ανήκει στον κάτοχο του συγκεκριμένου μπλόγκ. Οι υπόλοιπες είναι αλιεύματα από το ίντερνετ και οι κάτοχοί τους αναφέρονται στις πηγές και έχουν εμφανές υδατογράφημα. Απαγορεύεται η αναδημοσίευση χωρίς την άδεια του κατόχου.
Όλα αυτά που είδατε στις παραπάνω φωτογραφίες και άλλα πολλά σας περιμένουν να τα θαυμάσετε στο Αρχαιολογικό μουσείο της Αρχαίας Κορίνθου και στην νέα ανακαινισμένη αίθουσα των Δίδυμων Κούρων.
Αφού περιηγηθείτε στις Αίθουσες του μουσείου τέλος το Αίθριο είναι αυτό που θα δείτε φεύγοντας.
Γιατί τα αγάλματα στην παραπάνω φωτογραφία είναι ακέφαλα?
Όλοι οι βάρβαροι και όχι μόνον οι Βάνδαλοι όταν έβλεπαν άγαλμα τους έπιανε αμόκ. Πίστευαν πως τα αγάλματα είναι ο τρόπος που βρήκαν οι εχθροί να αιχμαλωτίσουν τα πολεμικά πνεύματα και να τα αντιπαραθέσουν στα βαρβαρικά όπλα. Κατά κάποιον τρόπο, αντιλαμβάνονταν τα αγάλματα όπως τα κοράκια αντιλαμβάνονται τα σκιάχτρα στον σπαρμένο αγρό. Για να καταστρέψουν, λοιπόν, τα κακά πνεύματα κατέστρεφαν τα αγάλματα, ώστε να ελευθερωθούν και να καταστραφούν τα κακά πνεύματα, που υπήρχαν στο άγαλμα.
Όταν ήταν βιαστικοί και δεν είχαν καιρό να κάνουν θρύψαλα ένα άγαλμα, του έκοβαν τη μύτη. Το σπάσιμο της μύτης ήταν μια εύλογη και επαρκής, κατά την βαρβαρική λογική, καταστροφή του αγωγού απ΄ όπου τα πνεύματα μπαινοβγαίνουν στο σώμα υπό μορφήν αέρα. Πνεύμα άλλωστε, σημαίνει φύσημα, πνοή. Και αναπνοή σημαίνει πνοή που γίνεται κατ' επανάληψιν. Όταν πάψουμε να αναπνέουμε, τα πνεύματα σταματούν να μπαινοβγαίνουν στο κορμί και "παραδίδουμε το πνεύμα". Πράγμα που σημαίνει πως εκπνεύσαμε για τελευταία φορά χωρίς να εισπνεύσουμε ξανά. Η αναπνοή σταματάει τότε που βγαίνει η τελευταία πνοή.
Η βαρβαρική λογική δεν παύει να είναι λογική. Άλλωστε βαρβαρική λογική έχουν και πάμπολλοι από τους πολιτισμένους, και μάλιστα χωρίς κανένα άλλοθι, όπως οι βάρβαροι.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, μπορεί να καταλάβει κανείς εύκολα τη συμπεριφορά των βαρβάρων απέναντι στα έργα τέχνης, (και την κάθε μορφής λογοκρισία επίσης). Έχει μια πρωτόγονη λογική αυτή η συμπεριφορά.
Όμως, πώς να καταλάβεις τη σύγχρονη παραλλαγή του βανδαλισμού, που από βαρβαρική συμπεριφορά γενικά έφτασε να σημαίνει βαρβαρική συμπεριφορά κυρίως απέναντι στα έργα τέχνης;
Γιατί μισούν και γιατί καταστρέφουν (ή, λογοκρίνουν - κρύβουν) τα έργα τέχνης οι σημερινοί Βάνδαλοι;
Μα, διότι, μισούν το πνεύμα, γιατί το φοβούνται. Ξέρουν πως ένα έργο τέχνης, κατά κάποιον τρόπο κρατάει "αιχμάλωτο" το πνεύμα του δημιουργού. Καταστρέφοντας, λοιπόν, το έργο καταστρέφουν τον μάγο-καλλιτέχνη και την μαγεία της τέχνης.
(Τα ίδια έκαναν και οι Τούρκοι, σοβατίζοντας ή ξύνοντας τα μάτια και τις μορφές από τις Χριστιανικές εκκλησίες).
Τίποτα δεν έχει αλλάξει ουσιωδώς απ' την εποχή των Βανδάλων. Και δεν ξέρω ποιοι βανδαλίζουν περισσότερο, οι παλαιοβάνδαλοι ή οι νεοβάνδαλοι.(πρόσφατο παράδειγμα βανδαλισμού έργου τέχνης στην τοπική κοινωνία της κορίνθου είναι το ''πασάλειμμα'' με χρωματιστά σπρέυ του αγάλματος του Διογένη και του Μέγα Αλέξανδρου στην παραλία Καλάμια της Κορίνθου).
________________________________________________________________________________
Η νέα αυτή πόλη ονομάστηκε Colonia Julia Corinthiensis και αποικίστηκε από ελεύθερους Ρωμαίους. Συγχρόνως εφοδιάζεται μαζί με άλλα πλεονεκτήματα και με σχέδιο πόλεως για το εντός των Ελληνικών τειχών τμήμα, όσο και με κατάτμηση σε ορθογώνια, της εκτός των τειχών περιοχής μέχρι και του Αρχαίου Λιμένα Λεχαίου, για αγροτική χρήση. Το εντός των τειχών τμήμα, διαστάσεων 2265,6 (x) 1062,0μ διαιρείται σε τέσσερεις (-4-) τομείς, που ορίζονται από τους κάθετους πλατείς δρόμους τον Carlo Maximus, διεύθυνση ΒορράςΝότος, και τον Cardo Decumanus, διεύθυνση Ανατολή – Δύση. Στην τομή των δρόμων αυτών βρίσκεται η ρωμαϊκή Αγορά (Forum) διαστάσεων περίπου 240 (x) 150μ, ανοιχτός χώρος με περιφερειακά κτίρια μνημειακής αρχιτεκτονικής και πλησίον αυτής ο ναός του Απόλλωνος να δεσπόζει επ’αυτής και σε όλη την πόλη.
 |
| Άγαλμα θωρακοφόρου ανδρός,40-54 μ.χ.Από την Ιουλία Βασιλική. Αρχαιολογικό μουσείο αρχαίας Κορίνθου. |
Οι τέσσερεις τομείς με το Ιπποδάμειο σύστημα διαιρούνται σε οικοδομικά τετράγωνα διαστάσεων 35 (x) 70μ με δρόμους μεταξύ τους πλάτους 6μ. επ΄αυτών των τετραγώνων δημιουργήθηκαν οικόπεδα-ιδιοκτησίες οι οποίες παραχωρήθηκαν μαζί με αγροτικούς κλήρους στους πρώτους οικιστές, οι οποίοι ήσαν απελεύθεροι δούλοι Ελληνικής καταγωγής, Ρωμαίοι, Σύροι έμποροι και Εβραίοι.
Η Κόρινθος κατά την περίοδο αυτή, λόγω της στρατηγικής της θέσης και με την εύνοια των Ρωμαίων Αυτοκρατόρων, αναπτύχθηκε σύντομα και έγινε έδρα του ανθύπατου της επαρχίας της Αχαΐας. Μάλιστα ο σημαντικός ρόλος της πόλης, φανερώνεται και από το γεγονός ότι ο Νέρωνας, το 67 μ.Χ., την διάλεξε για να κηρύξει εκεί την ελευθερία των Ελλήνων. Παράλληλα την ίδια εποχή, ο Νέρωνας ξεκίνησε και την διάνοιξη της διώρυγας, όμως το εγχείρημα αυτό σταμάτησε με τον θάνατο του Νέρωνα.Η πτώση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας επέφερε μια νέα καταστροφή για την πόλη της Κορίνθου. Έτσι η πόλη καταστρέφεται εκ νέου από τις συνεχείς επιδρομές των Γότθων και των Ερούλων.
 |
| Άγαλμα του Αυτοκράτορα Αυγούστου από την Ιουλία Βασιλική, 27 π.χ.-14 μ.χ. |
 |
| Γάιος καίσαρας,εγγονός του Αυγούστου, Από την Ιουλία βασιλική 20 π.χ-4 μ.χ |
Για περισσότερα δες ΕΔΩ
Ο Λούκιος Ιούλιος Καίσαρας (Lucius Iulius Caesar, 17 π.Χ. - 20 Αυγούστου 2 μ.Χ.), γνωστός ως Λούκιος Καίσαρας ήταν ο δεύτερος γιος του Μάρκου Βιψάνιου Αγρίππα και της Ιουλίας της Πρεσβύτερης. Γεννήθηκε μεταξύ 14 Ιουνίου και 17 Ιουλίου του 17 π.Χ. με το όνομα Λεύκιος Βιψάνιος Αγρίππας, αλλά όταν υιοθετήθηκε (μαζί με τον αδερφό του Γάιο) από τον παππού του, αυτοκράτορα Οκταβιανό Αύγουστο, άλλαξε το όνομά του. Μεγάλωσε, όπως και ο αδερφός του Γάιος με τον παππού και τη γιαγιά του. Καθώς ήταν κληρονόμοι του θρόνου, η πολιτική και στρατιωτική τους καριέρα ήταν πολλά υποσχόμενη. Όμως ο Λεύκιος πέθανε στη Γαλατία από κάποια αρρώστια στις 20 Αυγούστου 2 μ.Χ., δεκαοχτώ μήνες πριν τον θάνατο και του αδερφού του στις 21 Φεβρουαρίου του 4 μ.Χ. Νέος θετός διάδοχος του Αυγούστου ήταν ο Τιβέριος.
Στα ψηφιδωτά δάπεδα του ελλαδικού χώρου σε τεχνική opus tessellatum είτε μελανόλευκης είτε πολύχρωμης τεχνοτροπίας, που χρονολογούνται από τον 1ο αι. μ.Χ. έως και τα τέλη του 3ου – αρχές 4ου αι. μ.Χ., απεικονίζεται ένα ευρύ φάσμα του καθημερινού βίου. Συναντώνται σκηνές λατρείας, αγροτικών εργασιών, κυνηγίου, ψαρέματος, θεαμάτων, καθημερινά χρηστικά αντικείμενα. Ενδιαφέρον έχουν ορισμένες παραστάσεις (κυνηγίου, ψαρέματος, αγροτικών εργασιών, αθλητισμού) στις οποίες πρωταγωνιστούν ερωτιδείς και άλλες μυθολογικές μορφές. Οι παραστάσεις αυτές διακοσμούν δωμάτια δημόσιων και ιδιωτικών κτηρίων με τη λειτουργία των οποίων πολλές φορές έχουν άμεση ή έμμεση σχέση. Συχνά δεσπόζουν στα δάπεδα ως οι κύριες παραστάσεις, άλλοτε όμως συνδυάζονται με άλλα θέματα. Ενδιαφέρον έχει η μελέτη της χρονολογικής και γεωγραφικής διασποράς αυτών των θεμάτων στον ελλαδικό χώρο και βέβαια τα συμπεράσματα στα οποία μπορεί αυτή να οδηγήσει. Βασικό, τέλος, ερώτημα είναι ποιος είναι ο ρόλος των παραγγελιοδοτών στην επιλογή των εικόνων αυτών και βέβαια ποια είναι τα μηνύματα που θέλουν να εκπέμψουν.
Η θεματολογία των ρωμαϊκών ψηφιδωτών
Το θέμα που απαντά συχνότερα στα ελλαδικά ψηφιδωτά είναι αυτό του κυνηγίου. Πρόκειται για 20 παραστάσεις, οι οποίες αποτελούν και πολύτιμες πηγές πληροφοριών σχετικά με τις μεθόδους, τα εξαρτήματα του κυνηγίου (δόρυ, δίχτυα, πέτρες, ιξόβεργες), την ενδυμασία των κυνηγών (εξωμίδες, bracae, δηλαδή παντελόνια, ενδρομίδες). Αρκετά συχνά απεικονίζονται κυνηγόσκυλα. Τα θηράματα είτε είναι τετράποδα (αγριόχοιροι, λαγοί, κατσίκες, τίγρεις, λιοντάρια, πάνθηρες) και το κυνήγι διεξάγεται πεζή ή με άλογα, είτε είναι πτηνά και διεξάγεται μόνο πεζή. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η λιτή απόδοση του τοπίου στο οποίο εκτυλίσσεται το κυνήγι. Συνήθως το τοπίο περιλαμβάνει ένα-δυο δέντρα, λίγη χαμηλή βλάστηση και κάποιο βράχο, όπως στα ψηφιδωτά της Σάμου, της Χίου, της Κισάμου, της Κω. Λεπτομερώς αποδίδεται το τοπίο στο ψηφιδωτό από την οδό Παναχαϊκού 4-8 στην Πάτρα. Ο πίνακας διατάσσεται σε τρία επίπεδα. Στο πρώτο επίπεδο φύονται μικροί θάμνοι, στο αριστερό τμήμα του δεύτερου επιπέδου διακρίνεται ένα μικρό δάσος και στο δεξί τμήμα του μια λίμνη ή ποταμός που συνεχίζει και στο τρίτο επίπεδο. Πρόκειται για ένα συνηθισμένο τοπίο της Β. Πελοποννήσου. Σε επίπεδα οργανώνεται και το κυνήγι – στο πρώτο επίπεδο απεικονίζεται το κυνήγι του λαγού, στο δεύτερο το κυνήγι του κάπρου – ενώ στο τρίτο επίπεδο απεικονίζεται μια ειδυλλιακή σκηνή με μια νύμφη και μια ανδρική μορφή αγνώστου ταυτότητας που επονομάζεται Σκορπιάτης. Η οπτική είναι πανοραμική (birds’ eye view), πολύ συνηθισμένη στα ψηφιδωτά της Βόρειας Αφρικής, ο θεατής δηλαδή βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση από την οποία μπορεί να παρατηρήσει το τοπίο και σε βάθος και σε εύρος.
 |
| Άγαλμα του Λούκιου καίσαρα εγγονού του Αυγούστου. Από την Ιουλία βασιλική 17 π.χ.-2 μ.χ |
Ο Λούκιος Ιούλιος Καίσαρας (Lucius Iulius Caesar, 17 π.Χ. - 20 Αυγούστου 2 μ.Χ.), γνωστός ως Λούκιος Καίσαρας ήταν ο δεύτερος γιος του Μάρκου Βιψάνιου Αγρίππα και της Ιουλίας της Πρεσβύτερης. Γεννήθηκε μεταξύ 14 Ιουνίου και 17 Ιουλίου του 17 π.Χ. με το όνομα Λεύκιος Βιψάνιος Αγρίππας, αλλά όταν υιοθετήθηκε (μαζί με τον αδερφό του Γάιο) από τον παππού του, αυτοκράτορα Οκταβιανό Αύγουστο, άλλαξε το όνομά του. Μεγάλωσε, όπως και ο αδερφός του Γάιος με τον παππού και τη γιαγιά του. Καθώς ήταν κληρονόμοι του θρόνου, η πολιτική και στρατιωτική τους καριέρα ήταν πολλά υποσχόμενη. Όμως ο Λεύκιος πέθανε στη Γαλατία από κάποια αρρώστια στις 20 Αυγούστου 2 μ.Χ., δεκαοχτώ μήνες πριν τον θάνατο και του αδερφού του στις 21 Φεβρουαρίου του 4 μ.Χ. Νέος θετός διάδοχος του Αυγούστου ήταν ο Τιβέριος.
 |
| Κεφαλή Διόνυσου |
 |
| Marble head of Dionysus from peribolos of temple E, dubbed as Octavia’s (2nd century A.D).Μαρμάρινη κεφαλή του Διονύσου από τον περίβολο του ναού Ε, ονομάστηκε ως (Μ.Χ 2ος αιώνας) Οκταβίας. |
 |
| Κεφαλή της θεάς Τύχης (Fortuna), με την οποία συνδέθηκε η τύχη της πόλης της Κορίνθου. Από τον ρωμαϊκό Ναό Ε (Οκταβίας;).1ος αι. μ.Χ. |
ΤΑ ΨΗΦΙΔΩΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΡΩΜΑΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ
 |
| Ψηφιδωτό που απεικονίζει βοσκό να παίζει αυλό ενώ βόσκει τα βόδια του. Ρωμαϊκή αίθουσα του μουσείου της αρχαίας Κορίνθου.Πρόκειται για τμήμα μεγαλύτερου δαπέδου από ρωμαϊκή έπαυλη που βρέθηκε στην Κοκκινόβρυση της Αρχαίας Κορίνθου.150-200 μ.Χ. |
Στα ψηφιδωτά δάπεδα του ελλαδικού χώρου σε τεχνική opus tessellatum είτε μελανόλευκης είτε πολύχρωμης τεχνοτροπίας, που χρονολογούνται από τον 1ο αι. μ.Χ. έως και τα τέλη του 3ου – αρχές 4ου αι. μ.Χ., απεικονίζεται ένα ευρύ φάσμα του καθημερινού βίου. Συναντώνται σκηνές λατρείας, αγροτικών εργασιών, κυνηγίου, ψαρέματος, θεαμάτων, καθημερινά χρηστικά αντικείμενα. Ενδιαφέρον έχουν ορισμένες παραστάσεις (κυνηγίου, ψαρέματος, αγροτικών εργασιών, αθλητισμού) στις οποίες πρωταγωνιστούν ερωτιδείς και άλλες μυθολογικές μορφές. Οι παραστάσεις αυτές διακοσμούν δωμάτια δημόσιων και ιδιωτικών κτηρίων με τη λειτουργία των οποίων πολλές φορές έχουν άμεση ή έμμεση σχέση. Συχνά δεσπόζουν στα δάπεδα ως οι κύριες παραστάσεις, άλλοτε όμως συνδυάζονται με άλλα θέματα. Ενδιαφέρον έχει η μελέτη της χρονολογικής και γεωγραφικής διασποράς αυτών των θεμάτων στον ελλαδικό χώρο και βέβαια τα συμπεράσματα στα οποία μπορεί αυτή να οδηγήσει. Βασικό, τέλος, ερώτημα είναι ποιος είναι ο ρόλος των παραγγελιοδοτών στην επιλογή των εικόνων αυτών και βέβαια ποια είναι τα μηνύματα που θέλουν να εκπέμψουν.
 |
| Κεντρικό θέμα ψηφιδωτού δαπέδου από ρωμαϊκή κατοικία.Στις 4 γωνίες Κάνθαροι με Κισσό ενώ στο κέντρο κεφαλή του Διονύσου με φρούτα και Κισσό στα μαλλιά. Β' μισό του 2ου αιώνα μ.χ-3ος αι μ.χ |
Η θεματολογία των ρωμαϊκών ψηφιδωτών
Το θέμα που απαντά συχνότερα στα ελλαδικά ψηφιδωτά είναι αυτό του κυνηγίου. Πρόκειται για 20 παραστάσεις, οι οποίες αποτελούν και πολύτιμες πηγές πληροφοριών σχετικά με τις μεθόδους, τα εξαρτήματα του κυνηγίου (δόρυ, δίχτυα, πέτρες, ιξόβεργες), την ενδυμασία των κυνηγών (εξωμίδες, bracae, δηλαδή παντελόνια, ενδρομίδες). Αρκετά συχνά απεικονίζονται κυνηγόσκυλα. Τα θηράματα είτε είναι τετράποδα (αγριόχοιροι, λαγοί, κατσίκες, τίγρεις, λιοντάρια, πάνθηρες) και το κυνήγι διεξάγεται πεζή ή με άλογα, είτε είναι πτηνά και διεξάγεται μόνο πεζή. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η λιτή απόδοση του τοπίου στο οποίο εκτυλίσσεται το κυνήγι. Συνήθως το τοπίο περιλαμβάνει ένα-δυο δέντρα, λίγη χαμηλή βλάστηση και κάποιο βράχο, όπως στα ψηφιδωτά της Σάμου, της Χίου, της Κισάμου, της Κω. Λεπτομερώς αποδίδεται το τοπίο στο ψηφιδωτό από την οδό Παναχαϊκού 4-8 στην Πάτρα. Ο πίνακας διατάσσεται σε τρία επίπεδα. Στο πρώτο επίπεδο φύονται μικροί θάμνοι, στο αριστερό τμήμα του δεύτερου επιπέδου διακρίνεται ένα μικρό δάσος και στο δεξί τμήμα του μια λίμνη ή ποταμός που συνεχίζει και στο τρίτο επίπεδο. Πρόκειται για ένα συνηθισμένο τοπίο της Β. Πελοποννήσου. Σε επίπεδα οργανώνεται και το κυνήγι – στο πρώτο επίπεδο απεικονίζεται το κυνήγι του λαγού, στο δεύτερο το κυνήγι του κάπρου – ενώ στο τρίτο επίπεδο απεικονίζεται μια ειδυλλιακή σκηνή με μια νύμφη και μια ανδρική μορφή αγνώστου ταυτότητας που επονομάζεται Σκορπιάτης. Η οπτική είναι πανοραμική (birds’ eye view), πολύ συνηθισμένη στα ψηφιδωτά της Βόρειας Αφρικής, ο θεατής δηλαδή βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση από την οποία μπορεί να παρατηρήσει το τοπίο και σε βάθος και σε εύρος.
Ένα άλλο ιδιαίτερο στοιχείο είναι η αφηγηματικότητα της παράστασης, καθώς ξετυλίγονται δυο διαδοχικά επεισόδια με τους ίδιους πρωταγωνιστές, δυο κυνηγούς και έναν σκύλο. Τα πρόσωπα, ο σκύλος και τα άλογα συνοδεύονται από επιγραφές με τα ονόματά τους, ενδεχομένως κατ’ εντολή του παραγγελιοδότη ο οποίος επίσης ίσως απεικονιζόταν ως έφιππος στο κατεστραμμένο κεντρικό τμήμα της παράστασης. Αναμφισβήτητα η παράσταση της Πάτρας είναι μοναδική για τον ελλαδικό χώρο. Όσον αφορά τους εικονογραφικούς τύπους, αναγνωρίζουμε τον παλαιό γνωστό τύπο του γυμνού κυνηγού που αντιμετωπίζει κατά μέτωπον το ζώο σε ένα ψηφιδωτό από την Κω, αλλά και νέους τύπους εισηγμένους από τη Β. Αφρική.
Οι παραστάσεις ψαρέματος είναι συνολικά εννέα. Προέρχονται από νησιωτικές ή παραθαλάσσιες περιοχές. Παρουσιάζουν δυο εικονογραφικούς τύπους: α) ένας ψαράς, όρθιος ή καθιστός σε κάποιο βράχο, ψαρεύει, β) ένας ή δυο ψαράδες βρίσκονται μέσα σε μια βάρκα από την οποία ψαρεύουν. Και στις δυο περιπτώσεις γύρω κολυμπούν ψάρια πολύ μεγαλύτερα σε μέγεθος από τους ψαράδες. Το θαλασσινό τοπίο αποδίδεται αφαιρετικά, με λίγες οριζόντιες ή κυματοειδείς γραμμές ως κύματα και ενδεχομένως έναν βράχο. Σε καμιά παράσταση δεν απεικονίζεται η ακτή, όπως συμβαίνει συχνά σε βορειοαφρικανικά ψηφιδωτά . Σε όλες τις περιπτώσεις είναι εμφανής η μέθοδος αλίευσης:
Ο τρύγος και το πάτημα των σταφυλιών είναι οι μόνες αγροτικές εργασίες που απεικονίζονται στα ελλαδικά ψηφιδωτά της περιόδου, αντίθετα απ’ ό,τι συμβαίνει στις δυτικές επαρχίες όπου οι παραστάσεις διαφόρων εργασιών συνοδεύουν παραστάσεις μηνών. Οι ελλαδικές παραστάσεις είναι τέσσερις, από την Κίσαμο, το Άργος, την Πάτρα και ακολουθούν την εικονογραφία που αναπτύχθηκε στη Β. Αφρική, ιδίως όσον αφορά τις παραστάσεις στις οποίες το αμπέλι καταλαμβάνει όλη την επιφάνεια του τάπητα, αν και στις ελλαδικές περιπτώσεις η εξάπλωση του αμπελιού περιορίζεται στην επιφάνεια ενός σχετικά μικρού διαχώρου . Οι τρυγητές και οι ληνοβάτες φορούν τα ρούχα των αγροτών (εξωμίδα ή περίζωμα, ανάλογα με την εργασία) και κρατούν ή φέρουν στο ζωνάρι τους το ειδικό μαχαίρι (falcula) για την κοπή των καρπών. Στις σκηνές ληνού απεικονίζεται πάντα ο ληνός με τους κρουνούς και τα υπολήνια (πίθοι για τη συγκέντρωση του χυμού, του γλεύκους).
Οι παραστάσεις θεαμάτων είναι ποικίλες. Απεικονίζονται σκηνές από τον χώρο του αθλητισμού, του ιπποδρόμου, θηριομαχίες και μονομαχίες, σκηνές από το θέατρο, έπαθλα. Οι αθλητικές παραστάσεις είναι έντεκα. Παρουσιάζονται τα αγωνίσματα της πάλης, της πυγμαχίας, πιο σπάνια του δρόμου, ενώ άλλα αθλήματα σπανίζουν ακόμα περισσότερο. Μπορούμε να διακρίνουμε τρεις εικονογραφικούς τύπους: α) απεικόνιση αγωνιζομένων αθλητών εντός ενός ή περισσοτέρων διαχώρων στο κέντρο του δαπέδου, β) πολυπληθείς παραστάσεις αθλητών σε ζωφόρο, γ) παραστάσεις όρθιου στεφανωμένου αθλητή και μιας προσωποποιημένης έννοιας (Ευτυχία, Νίκη). Στους πρώτους δυο τύπους είναι έντονο το στοιχείο της αφηγηματικότητας, καθώς οι αγώνες εκτυλίσσονται μπροστά στον θεατή. Η ύπαρξη επιγραφών ονομάτων συνδέει ακόμα περισσότερο τις παραστάσεις με την πραγματικότητα . Εντυπωσιακή είναι η γνωστή παράσταση αθλητών από την Πάτρα , στην οποία πέρα από την ποικιλία αθλημάτων αναγνωρίζει κανείς κλασικά εικονογραφικά πρότυπα, όπως αυτό του αυστοστεφανούμενου αθλητή κατά μίμηση του εφήβου Westmacott ή του Αγώνα του Βόηθου.
Ένας άλλος ενδιαφέρων εικονογραφικός τύπος είναι αυτός του ηττημένου αθλητή που μπορεί να απαγορεύει, δηλαδή να δηλώνει με μια συγκεκριμένη χειρονομία ότι εγκαταλείπει τον αγώνα, ή να εκφράζει την απογοήτευσή του με μια χειρονομία. Πρόκειται πάντα για αθλητές των βαρέων αθλημάτων. Οι ενδεδυμένες μορφές των αθλητικών παραστάσεων στέκονται δίπλα σε ζευγάρια αγωνιζόμενων αθλητών και κρατούν μια ράβδο (rudis) ή κλάδο φοίνικα. Πρόκειται για τους αγωνοθέτες, οι οποίοι τελούσαν επίσης χρέη διαιτητή και βραβευτή. Στην παράσταση του Δίου απεικονίζονται οι υπηρέτες του γυμνασίου . Σε καμιά περίπτωση δεν δηλώνεται ο χώρος διεξαγωγής των αγώνων (γυμνάσιο, παλαίστρα κτλ.).
Οι παραστάσεις από τον ιππόδρομο είναι έξι. Πρόκειται για παραστάσεις ενός αρματοδρόμου πάνω στο άρμα του και παραστάσεις αγώνων εντός του ιπποδρόμου. Στην πρώτη περίπτωση απεικονίζεται ο νικητής αρματοδρόμος.Στην παράσταση της Θεσσαλονίκης δηλώνονται με επιγραφή οι αγώνες (Πύθια) και το αγώνισμα (άρμα συνωρίς) και με την απεικόνιση δυο στεφάνων οι ισάριθμες νίκες του αρματοδρόμου (εικ. 2). Στην παράσταση του Άργους οι επιγραφές παρουσιάζουν τα ονόματα των αλόγων. Εντυπωσιακότερες είναι οι παραστάσεις με απεικόνιση του ιπποδρόμου. Σε αυτήν των Φιλίππων οι επιγραφές κατονομάζουν τους αρματοδρόμους και τα άλογά τους. Η λεπτομερής απεικόνιση του ιπποδρόμου και η αφηγηματικότητα με μικρές σκηνές που συμβαίνουν ταυτόχρονα καθιστούν αυτές τις σκηνές μοναδικές για τον ελλαδικό χώρο.
Οι μονομαχικές σκηνές είναι μόλις τρεις. Προέρχονται από την Κω και την Πάτρα . Οι δυο πόλεις ήταν ρωμαϊκές αποικίες, στοιχείο που εν μέρει ερμηνεύει την παρουσία τέτοιων παραστάσεων. Οι μονομάχοι απεικονίζονται με την εξάρτυσή τους. Στις παραστάσεις του ελλαδικού χώρου απεικονίζονται μόνο οι τύποι του ρετιάριου και του provocator (βαρέως οπλισμένος μονομάχος). Δίπλα στα ζευγάρια των μονομάχων στέκεται πάντα ο ενδεδυμένος διαιτητής (summa rudis) με τη ράβδο του (rudis) ανά χείρας. Σεόλες τις περιπτώσεις οι μορφές συνοδεύονται από επιγραφές με τα ονόματά τους, τα οποία είναι παρωνύμια. Οι θηριομαχικές σκηνές είναι δέκα. Φαίνεται πως οι αγώνες αυτοί ήταν πιο δημοφιλείς από τους μονομαχικούς. Οι θηριομάχοι απεικονίζονται φτωχά οπλισμένοι, με δόρυ, εγχειρίδιο, μαστίγιο. Τα αντίπαλα ζώα είναι εξωτικά (λεοπάρδαλη, λιοντάρι, τίγρης κ.ά.), του δάσους (αρκούδα, αγριόχοιρος, λύκος κ.ά.), αλλά και ο ταύρος, η κατσίκα, το άλογο κτλ. Η πιο εντυπωσιακή παράσταση είναι αυτή της Κω. Σε αυτήν κατονομάζονται με επιγραφές οι περισσότεροι θηριομάχοι, αλλά και τα ζώα. Επίσης, ενδιαφέρον στοιχείο αποτελεί η αφηγηματικότητα, καθώς είναι δυνατόν να αναγνωριστεί η αφήγηση τεσσάρων διαφορετικών μεταξύ τους επεισοδίων σε συνεχόμενες σκηνές χάρη στην αναγραφή των ονομάτων και την πανομοιότυπη απόδοση των μορφών.
Οι σκηνές από τον χώρο του θεάτρου μπορούν να διακριθούν σε αυτές των θεατρικών παραστάσεων, όπως από την Πάτρα, τα Χανιά, την Κίσαμο, τη Λέσβο, τη Νικόπολη , και σε αυτές των προσωπείων, που συνήθως απεικονίζονται εντός διαχώρων ως δευτερεύοντα εικονογραφικά θέματα. Τα προσωπεία σύμφωνα με μια άποψη είχαν θρησκευτικό χαρακτήρα ή δήλωναν την κουλτούρα του παραγγελιοδότη, κατά μια άλλη είχαν διακοσμητικό χαρακτήρα. Οι παραστάσεις απεικονίζουν σκηνές από τη Νέα Κωμωδία και μάλιστα από έργα του Μενάνδρου, όπως αφήνουν να διαπιστώσουμε οι επιγραφές των τίτλων και των ηρώων (Λέσβος, Χανιά) ή διάφορα στοιχεία των παραστάσεων (αντικείμενα, προσωπεία, ενδύματα). Σε μια μόνο περίπτωση μπορούμε να αναγνωρίσουμε μια σκηνή από τραγωδία με βάση τα προσωπεία. Πρόκειται για τρεις μορφές που αποτελούν μια ενότητα στην παράσταση από την Πάτρα. Η πατρινή παράσταση είναι ενδιαφέρουσα λόγω της παρουσίασης πολλών επεισοδίων σε μια συνεχόμενη ζωφόρο. Πιο αναλυτικά απεικονίζεται μια σκηνή κήρυξης νικητή, η σκηνή τραγωδίας, μια σκηνή κωμωδίας, μια σκηνή μουσικών αγώνων, ενώ στο κέντρο της παράστασης απεικονίζεται μια τράπεζα με έπαθλα. Ενδεχομένως απεικονίζονται μουσικοί και δραματικοί αγώνες. Έπαθλα απεικονίζονται και σε άλλα ψηφιδωτά είτε ως κύριο και μοναδικό θέμα είτε ως μέρος παραστάσεων με θέμα αθλητικούς, μονομαχικούς, μουσικούς και δραματικούς αγώνες, ιπποδρομίες, στις οποίες συνήθως καταδεικνύουν το νικητή.
Οι σκηνές από τη θρησκευτική ζωή δεν θα μπορούσαν να λείπουν. Κάποιες παρουσιάζουν τον πιστό σε σχέση προς κάποιο θεό (Διόνυσο, Ηρακλή, Άρτεμη, Κόρη) και άλλες λατρευτικές πρακτικές (σκηνές βωμών και θυσιών, χορούς) και αντικείμενα (βουκράνια, λυχνοστάτες, αγγεία, κίστες με φίδια). Οι περισσότερες παραστάσεις προέρχονται από οικίες και δυο μόνο από λατρευτικά κτήρια. Οι παραστάσεις των οικιών ορισμένες φορές καταδεικνύουν χώρους λατρείας, όταν όμως διακοσμούν χώρους υποδοχής (τρικλίνια, ανδρώνες) μάλλον επιδιώκουν να καταδείξουν τις ιδεολογικές και θρησκευτικές απόψεις των παραγγελιοδοτών τους ή να φέρουν την αφθονία και την ευτυχία στην οικία, ανάλογα πάντα με το θέμα.
Τα αντικείμενα καθημερινής ζωής που απεικονίζονται στα ψηφιδωτά είναι τα ξένια (σκεύη και είδη διατροφής), υποδήματα, όπλα, αρχιτεκτονήματα. Τα ξένια διακοσμούν οικίες και συνήθως τρικλίνια ή δωμάτια κοντά σε αυτά, όπως στην Κίσαμο, την Κόρινθο και την Πάτρα. Η θέασή τους προετοίμαζε τον επισκέπτη για το γεύμα που θα ακολουθούσε στην οικία αυτή και για την αφθονία των εδεσμάτων. Τα υποδήματα ερμηνεύονται συχνά ως αποτροπαϊκή εικόνα που προειδοποιεί τον λουόμενο του λουτρού στην περίπτωση των Χανίων για τους κινδύνους του λουτρού (εγκαύματα, πτώση λόγω ολισθηρότητας κτλ.) και τον θεατή στην περίπτωση του Ωδείου του Άργους για την κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθήσει για να βγει από το κτήριο. Τα όπλα συμπληρώνουν άλλες κύριες παραστάσεις, ενώ το αρχιτεκτόνημα δεν είναι παρά το μοτίβο των tours crénelées, αρκετά συχνό στις δυτικές επαρχίες.
Γενικά συμπεράσματα
Οι παραστάσεις καθημερινού βίου του ελλαδικού χώρου παρουσιάζουν μια αξιοσημείωτη ποικιλία, όπως αποδείχθηκε παραπάνω, σε καμιά περίπτωση όμως δεν συναγωνίζονται την ποικιλία θεμάτων της Β. Αφρικής. Δίπλα στα θέματα που ήταν γνωστά από το παρελθόν (ψάρεμα, κυνήγι, αθλητισμός) εισάγονται νέα, «ρωμαϊκά» θέματα (μονομαχίες, θηριομαχίες, ιππόδρομος), που φανερώνουν την εισαγωγή και των αντίστοιχων συνηθειών και ηθών στην κοινωνία. Η ρωμαϊκή μόδα είναι φανερή και στα ενδύματα, καθώς σε πολλές παραστάσεις οι μορφές φορούν την tunica με clavi, όχι όμως σε παραστάσεις «παραδοσιακά ελληνικές», όπως είναι οι αθλητικές. Πολλά εικονογραφικά πρότυπα ανάγονται στην κλασική και ελληνιστική τέχνη (π.χ. αθλητικές σκηνές κ.ά.), ενώ άλλα έχουν εισαχθεί από τις δυτικές επαρχίες (π.χ. σκηνές αμπελουργικών εργασιών). Αυτό που εντυπωσιάζει είναι ότι στις ελλαδικές παραστάσεις η γυναικεία παρουσία είναι εξαιρετικά περιορισμένη, ενδεχομένως γιατί οι παραστάσεις διακοσμούσαν δημόσια κτήρια (λουτρά κτλ.) και χώρους οικιών (τρικλίνια κτλ.) στους οποίους δραστηριοποιούνταν οι άνδρες και όχι οι γυναίκες.
Ως επί το πλείστον οι παραστάσεις προέρχονται από ιδιωτικά κτήρια (οικίες) και λιγότερο από δημόσια κτήρια (λουτρά, παλαίστρες, γυμνάσια, λατρευτικά κτήρια κτλ.). Τα οικιακά δωμάτια που διακοσμούνται με τέτοια θέματα είναι κυρίως τα δωμάτια υποδοχής ή οι χώροι γύρω από αυτά (τρικλίνια, atria, στοές περιστυλίων κτλ.). Τα θέματα είτε είναι σχετικά με τις δραστηριότητες που λάμβαναν χώρα στα δωμάτια (π.χ. ξένια) είτε προέβαλλαν την οικονομική, κοινωνική ακόμα και πολιτική θέση του παραγγελιοδότη-ιδιοκτήτη. Οι παραστάσεις των δημόσιων κτηρίων είναι σχετικές με τη λειτουργία του κτηρίου. Για παράδειγμα αθλητικές σκηνές συναντώνται σε γυμνάσια, παλαίστρες, λουτρά. Στις μισές των περιπτώσεων οι σκηνές καθημερινής ζωής διακοσμούν τον κεντρικό πίνακα του δαπέδου. Πολλές φορές συνδυάζονται με άλλα θέματα με τα οποία μπορεί να συνδέονται εννοιολογικά, π.χ. τα ξένια και οι προσωποποιήσεις Εποχών συνδέονται μεταξύ τους ως φορείς της αφθονίας. Σε άλλες περιπτώσεις η σύνδεση δεν είναι ξεκάθαρη.
Η χρονολογική εξέταση έδειξε ότι οι παραστάσεις καθημερινής ζωής έκαναν την εμφάνισή τους στα ελλαδικά δάπεδα στις αρχές του 2ου αι. μ.Χ. Σταδιακά αυξάνεται η ποικιλία των θεμάτων και ο αριθμός των παραστάσεων έως τα τέλη του 3ου αι. και τις αρχές του 4ου αι. μ.Χ., οπότε η υποχώρηση των εικονιστικών θεμάτων μπροστά στα γεωμετρικά θέματα είναι μεγάλη. Η πλειονότητα των παραστάσεων χρονολογείται στον 3ο αι. μ.Χ., αιώνας κατά τον οποίο γενικότερα παρατηρείται άνθηση της τέχνης του ψηφιδωτού στον ελλαδικό χώρο. Οι παραστάσεις προέρχονται από αστικά κέντρα, εξάλλου είναι η περίοδος της αστυφιλίας. Άλλα θέματα απαντούν σε διάφορες περιοχές, χωρίς να παρατηρείται ιδιαίτερη σύνδεση με αυτές, όπως το κυνήγι. Αποτελούν δηλαδή κοινά και διαδεδομένα θέματα. Άλλα γνωρίζουν διάδοση σε συγκεκριμένες πόλεις, όπως οι μονομαχίες και θηριομαχίες που απαντούν στην Κω και την Πάτρα, πόλεις με έντονη τη ρωμαϊκή παρουσία.
Αρκετές παραστάσεις συνοδεύονται από επιγραφές, όλες στην ελληνική γλώσσα. Πρόκειται για υπογραφές ψηφοθετών, αφιερωματικές επιγραφές, ρητά και ευχές, αθλητικές επιγραφές, τίτλους θεατρικών έργων, ονόματα απεικονιζομένων προσώπων. Χάρη σε αυτές ο θεατής μπορούσε να αναγνωρίσει και να κατανοήσει την παράσταση, αλλά και οι παραστάσεις συνδέονταν με την πραγματικότητα.
Η θεματολογία των σκηνών καθημερινής ζωής καταδεικνύει ότι η κοινωνία του ελλαδικού χώρου είχε ενσωματωθεί στη ρωμαϊκή οικουμένη χωρίς όμως να έχει χάσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της.
Το παραπάνω κείμενο αποτελεί περίληψη της διατριβής της Φωτεινής Κοκκίνου με τίτλο
''η απεικόνιση του καθημερινού βίου στα ψηφιδωτά δάπεδα του Ελληνικού χώρου κατά την ρωμαϊκή αυτοκρατορική περίοδο''
Διαβάστε on line όλη την διατριβή ΕΔΩ
Άλλα εκθέματα της Ρωμαϊκής αίθουσας
 |
| Γιγάντια αγάλματα αιχμαλώτων από την Φρυγία που χρησίμευαν ως πεσσοί στην ''πρόσοψη των αιχμαλώτων''της βόρειας βασιλικής. Β' μισό του δεύτερου αιώνα-αρχές του 3ου αιώνα μ.χ. |
 |
| Τοιχογραφία απο κτήριο δίπλα στο θέατρο,Τέλος 1ου και αρχές 2ου αιώνα μ.χ |
 |
| Κεφαλή γυναικείου αγάλματος από την ρωμαϊκή αγορά.Από την διακόσμηση της κρήνης. 2ος αιώνας μ.χ |
 |
| Πάνω και κάτω φωτογραφία, απεικόνιση κεφαλής νέου τύπου Monteverde. Aπο το θέατρο,ρωμαϊκό αντίγραφο έργου του 5ου αι π.χ. Δεύτερος αιώνας μ.χ |
 |
| Άγαλμα του αυτοκράτορα Ανδριανού με πανοπλία. Από το Ωδείο 117-138 μ.χ |
ΤΑ ΚΛΕΜΜΕΝΑ ΕΚΘΕΜΑΤΑ
Στο κέντρο της ρωμαϊκής αίθουσας βρίσκονται τα κλοπιμαία του 1990.
Πρόκειται για την μεγαλύτερη κλοπή σε ελληνικό μουσείο.
Τον Απρίλιο του 1990 κλάπηκαν από το μουσείο 285 αντικείμενα. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη κλοπή που έχει σημειωθεί στη σύγχρονη ιστορία των ελληνικών μουσείων. Τα κλοπιμαία αντικείμενα βρέθηκαν από το FBΙ καί εκπροσώπους του Τμήματος Αρχαιοκαπηλίας Ασφάλειας Αθηνών, σε καλή κατάσταση, στοιβαγμένα σε δώδεκα πλαστικά κιβώτια, σε μία αποθήκη στο Μαϊάμι των ΗΠΑ, τον Σεπτέμβριο του 1999. Η σπείρα των τεσσάρων αρχαιοκαπήλων εξαρθρώθηκε λίγους μήνες αργότερα. Σύμφωνα με δημοσίευμα στον ελληνικό και διεθνή Τύπο, αμέσως μετά την ανακάλυψη, το σύνολο των κλοπιμαίων είχε αγοραστεί από έναν Ελληνοαμερικανό, ο οποίος ειδοποίησε τις αρχές και τα παρέδωσε,με τον όρο να κρατηθεί μυστικό το όνομά του και,φυσικά, να μην ασκηθεί ποινική δίωξη εναντίον του. Από το σύνολο των κλοπιμαίων αντικειμένων επιστράφηκαν τα 274,τα οποία εκτίθενται σε ξεχωριστές προθήκες στη ρωμαϊκή αίθουσα του μουσείου.
Η ιστορία της κλοπής του μουσείου
Βράδυ Μεγάλης Πέμπτης 1990.
Ο Τάσος Καραχάλιος κατευθύνεται με ένα κλεμμένο φορτηγάκι προς την Αρχαία Κόρινθο. Μαζί του είναι ο σεσημασμένος Γ.Λ. και ο «κλειδαράς» Α.Γ.
Προπορεύονται δύο συνεργοί τους με νοικιασμένο Ι.Χ. Ο Τάσος τους είχε γνωρίσει δύο μήνες πριν, από τον θείο του, Γιώργο Καραχάλιο , που ζει στο Μαϊάμι. Τον πήρε τηλέφωνο και του είπε. «Θα έρθουν να σε βρουν δύο πατριωτάκια, βοήθησέ τους».
Το νέο σχέδιο
Οι δύο Ελληνοαμερικανοί , Παναγιώτης Πετράκης και Δημήτρης Οικονομάκης , θα έκαναν «μια δουλειά στην Κόρινθο με κάτι αρχαία». Είχαν έρθει στην Ελλάδα για να αγοράσουν «πράγματα» από έναν αρχαιοκάπηλο, όμως «η δουλειά στράβωσε» και είχαν κάνει ένα σωρό έξοδα τζάμπα. Αποφάσισαν να μην γυρίσουν με άδεια χέρια...
Επισκέφτηκαν το Μουσείο, διαπίστωσαν ότι πέραν ενός γέρου φύλακα δεν υπήρχαν μέτρα ασφαλείας και έβαλαν μπροστά νέο σχέδιο. Βρήκαν αγοραστή στη Γερμανία, που ήθελε να πάρει τέσσερα συγκεκριμένα κομμάτια που ήταν εκτεθειμένα στο Μουσείο. Ζήτησαν τη βοήθεια του Τάσου, που αρχικά είχε αντιρρήσεις. Όμως ήταν ευάλωτος, χρήστης ναρκωτικών, με μικρές αντιστάσεις.
Χτύπησαν στις τρεις το πρωί, όταν έφυγε ο φύλακας. Θα ξαναγύριζε σε μία ώρα και έπρεπε να βιαστούν. Οι Ελληνοαμερικανοί περίμεναν έξω, οι Έλληνες πέρασαν στο προαύλιο, όμως όταν επιχείρησαν να παραβιάσουν τη μεταλλική κύρια είσοδο, έσπασε το τρυπάνι.
Σκαρφάλωσαν στη σκεπή, πέρασαν στο αίθριο και παραβίασαν μια μικρή πίσω πόρτα που οδηγούσε στην αίθουσα με τα αρχαία.
Όταν προσπάθησαν να μετακινήσουν τα τέσσερα που είχαν στόχο, διαπίστωσαν ότι ήταν πολύ βαριά για να τα βγάλουν έξω. Πήραν εντολή να μαζέψουν «ό,τι μπορούσαν». Ήταν 263 κομμάτια.
Την ώρα που έφευγαν, ήρθε ο φύλακας Θεοφάνης Κακούρης που έβαλε τις φωνές. Τον χτύπησαν, τον φίμωσαν και τον άφησαν δεμένο και αιμόφυρτο.
Έζησε από θαύμα.
Όμως ξέχασαν στο προαύλιο μία πτυσσόμενη σκάλα. Πάνω της θα βρεθεί αργότερα το αποτύπωμα του Τάσου Καραχάλιου .
Οι ληστές έφτασαν στις Κεχριές και φόρτωσαν τα αρχαία σε κότερο. Φυγαδεύτηκαν στην Τουρκία και από εκεί, με νταλίκα, στο Ααχεν , στην αποθήκη τούρκου αρχαιοπώλη.
Ομως τα αρχαία δεν ήταν αυτά που είχε παραγγείλει, η ληστεία είχε προκαλέσει σάλο, υπήρχε και τραυματίας κι έτσι τα κλοπιμαία έμειναν απούλητα. Τα έστειλαν στο Μαϊάμι, με κοντέινερ, μέσω θαλάσσης και κρύφτηκαν στη σοφίτα του Γιώργου Καραχάλιου . Ομως , ούτε στην Αμερική δεν βρέθηκαν αγοραστές.
Οταν ο Γιώργος Καραχάλιος και οι δύο Ελληνοαμερικανοί έμαθαν για την αμοιβή που θα έπαιρναν όσοι θα συνέβαλλαν στην επιστροφή των αρχαίων, άλλαξαν πάλι σχέδιο. Αποφάσισαν να τα επιστρέψουν στην Ελλάδα μέσω παρένθετων προσώπων και να μοιραστούν μαζί τους την αμοιβή που υπολόγιζαν σε εκατοντάδες εκατ. δραχμές.
Η πρώτη απόπειρα έγινε το 1993 με μέσω του Ντίνου Φαδάκη που ήξερε τον τότε υπαρχηγό της αστυνομίας Μιχάλη Νηστικάκη , αλλά το κόλπο απέτυχε. Στο μεταξύ, πέθανε ο Γιώργος Καραχάλιος και την επιχείρηση παράδοσης ανέλαβε ο αδελφός του, Τρύφωνας, που ζήτησε τη βοήθεια του νεαρότερου γιου του, ο οποίος έχει το ίδιο όνομα.
Προσέγγισαν τον γνωστό από την υπόθεση των υποκλοπών, Χρ. Μαυρίκη , τον οποίο εμπιστεύτηκαν να κάνει τη δεύτερη απόπειρα και να επιστραφούν τα αρχαία μετά λύτρων.
Η πληροφορία έφτασε μέσω του Μαυρίκη στον ιδιωτικό ντετέκτιβ Γιώργο Τσούκαλη που ερευνούσε την υπόθεση μαζί με έναν συνεργάτη του και στον διοικητή της δίωξης αρχαιοκαπηλίας, αστυνόμο Γιώργο Τζέλα , που γνώριζε καιρό, από ανώνυμη καταγγελία, κάποια από τα ονόματα των δραστών.
Οι έρευνες αλλά και οι διαπραγματεύσεις κράτησαν τρία χρόνια. Όταν έκλεισε η δουλειά, χάθηκαν τα αρχαία. Το σπίτι του Γιώργου Καραχάλιου χτυπήθηκε από τον τυφώνα «Αντριου ». Οι κούτες με τα αρχαία αποθηκευμένες στη σοφίτα έσπασαν και αποκαλύφθηκε το περιεχόμενο.
Η ερωμένη του, Βίλμα Σαμπάλα , μπήκε στον πειρασμό, μετέφερε τα αρχαία σε νέα κρυψώνα και άρχισε να τα πουλάει τμηματικά στην αγορά, για δικό της λογαριασμό, με τη βοήθεια αμερικανού αστυνομικού. Ένα αγγείο αγόρασε ο αρχαιοπώλης Ζερόμ Αϊζενμπεργκ και δέκα κομμάτια ο διεθνής Οίκος δημοπρασιών, «Κρίστις ».
Οι υπεύθυνοι, αν και αναγνώρισαν από τους ανεξίτηλους κωδικούς ότι τα αρχαία προέρχονταν από μουσείο, δεν δίστασαν να τα πάρουν. Ο Τρύφωνας παρακολούθησε τη Σαμπάλα και την ανάγκασε να του παραδώσει όσα αρχαία είχαν απομείνει.
Τότε, έλληνες αστυνομικοί πήγαν στις Ηνωμένες Πολιτείες, συνεργάστηκαν με το FBI και τον Μαυρίκη και παρέλαβαν τα αρχαία της Κορίνθου. Αργότερα παραδόθηκαν από τον Αϊζενμπεργκ και τους Κρίστις και τα υπόλοιπα.
Για να πληρωθούν τα εύρετρα, ο νόμος ορίζει ότι οι πληροφοριοδότες πρέπει όχι μόνο να συμβάλουν αποφασιστικά στην ανάκτηση των κλοπιμαίων, αλλά και να συλληφθούν οι δράστες. Τα λεφτά ήταν πολλά και οι ενδιαφερόμενοι μεσάζοντες άπληστοι.
Οταν επέστρεψαν οι αστυνομικοί στην Ελλάδα, συνελήφθη ο Τάσος και στη συνέχεια ο αδελφός του.
Ήταν οι μόνοι που πλήρωσαν: Ο Τρύφωνας Καραχάλιος (γιος) εκτίει ποινή 20 χρόνων, αλλά δηλώνει πως δεν πήρε μέρος στη ληστεία. Ο Τάσος Καραχάλιος έχει ξεφύγει από τα ναρκωτικά, έχει εκτίσει το μεγαλύτερο μέρος της ποινής του (20 χρόνια). Στη φυλακή καλλιεργούσε λαχανόκηπο και ονειρεύεται να επιστρέψει στο χωριό του.
Άφαντοι οι συνεργοί
Οι Ελληνοαμερικανοί , οι δύο έλληνες συνεργοί, ο οίκος δημοπρασιών «Κρίστις », ο αρχαιοπώλης Αϊζενμπεργκ και ο τούρκος κλεπταποδόχος δεν διώχθηκαν ποτέ.
Ο πατέρας Καραχάλιος , 82 χρόνων σήμερα, παραμένει φυγόδικος και ζητάει να επιστρέψει στην Ελλάδα να πεθάνει στον τόπο του.
Όσο για την αμοιβή, οι διχασμένοι ενδιαφερόμενοι βρίσκονται ακόμη αντιμέτωποι στα δικαστήρια.
(Από την ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ (20-1-08)
Ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ
Νέα Υόρκη
Το δρόμο της επιστροφής στην Ελλάδα, έπειτα από περιπλάνηση 11 χρόνων,πήραν τα 274 αρχαία αντικείμενα Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής εποχής, που είχαν κλαπεί τον Απρίλιο του 1990 από το Αρχαιολογικό Μουσείο της Αρχαίας Κορίνθου και εντοπίστηκαν στο Μαϊάμι της Φλόριντα. Τους αρχαιολογικούς θησαυρούς υποδέχθηκε επισήμως ο υπουργός Πολιτισμού Ευάγγελος Βενιζέλος, σε ειδική τελετή στο υπουργείο Πολιτισμού.
Τα αρχαία αντικείμενα παραδόθηκαν από το FBI στην ελληνική αποστολή, κατά τη διάρκεια ειδικής τελετής που πραγματοποιήθηκε στα γραφεία του στη Νέα Υόρκη. Εκ μέρους της ελληνικής πολιτείας, για την παραλαβή των αρχαίων μετέβησαν στη Νέα Υόρκη η προϊσταμένη της Δ΄ Εφορείας Αρχαιοτήτων, Ελισάβετ Σπαθάρη, η αρχαιολόγος Ζωή Ασλαματζίδου, ο συντηρητής αρχαιοτήτων του Μουσείου της Αρχαίας Κορίνθου, Φώτης Δημάκης, και οι αξιωματικοί της Ελληνικής Αστυνομίας -του Τμήματος Δίωξης Αρχαιοκαπηλίας- Γεώργιος Τζάλλας και Βασίλειος Ράνυος.
«Ως εκπρόσωπος του υπουργείου Πολιτισμού της Ελλάδας, θέλω να ευχαριστήσω και να συγχαρώ τους άνδρες του FBI για τις ιδιαίτερες και αδιάκοπες προσπάθειές τους να βρεθούν οι κλεμμένες αρχαιότητες, για τη φιλική τους συνεργασία και τη σημαντική τους βοήθεια» δήλωσε η Ελισάβετ Σπαθάρη, ευχαριστώντας ιδιαίτερα τους πράκτορες του FBI, Έντουαρντ Κέλι και Πάτρικ Γιλδέα, οι οποίοι προΐστατο των ερευνών για τα κλοπιμαία. Όπως ανακοίνωσε η κ. Σπαθάρη, το υπουργείο θα προσκαλέσει τους Αμερικανούς πράκτορες, για να δουν τα αρχαία αυτά αντικείμενα στο φυσικό τους χώρο, το Αρχαιολογικό Μουσείο της Αρχαίας Κορίνθου.
Το FBI, όπως σημείωσε το υψηλόβαθμο στέλεχος Μπάρι Μάουν, ξεκίνησε τις έρευνες ύστερα από πληροφορίες ότι μερικά από τα κλεμμένα αντικείμενα είχαν προωθηθεί στον οίκο Christies στη Νέα Υόρκη προκειμένου να δημοπρατηθούν.
Σε στενή συνεργασία με την Ελληνική Αστυνομία και το υπουργείο Πολιτισμού, το FBI στις 7 Σεπτεμβρίου 1999 ανακάλυψε στο Μαϊάμι της Φλόριντα 265 από τα κλεμμένα αρχαία αντικείμενα. Όπως διαπιστώθηκε μετά τη σχετική έρευνα, τα αρχαία είχε στην κατοχή της η Ουίλμα Σαμπάλα, η οποία και συνελήφθη από το FBI τον Ιούνιο του 2000 με την κατηγορία της διακίνησης κλεμμένης περιουσίας και εκτίει ποινή φυλάκισης ενός έτους.
«Όταν το Σεπτέμβριο του 1999 ήρθαμε στις Ηνωμένες Πολιτείες για την εξιχνίαση της υπόθεσης, μαζί με άλλους δύο συναδέλφους από την Ελληνική Αστυνομία, διατηρούσα πολλές αμφιβολίες ως προς το αίσιο τέλος της υπόθεσης» τόνισε σε δηλώσεις του, εκ μέρους της Ελληνικής Αστυνομίας, ο προϊστάμενος του τμήματος Αρχαιοκαπηλίας, Γεώργιος Τζάλλας, χαρακτηρίζοντας «αρμονική» τη συνεργασία των Ελλήνων αστυνομικών με το FBI, το οποίο και ευχαρίστησε για τη μεστή και ουσιαστική του βοήθεια στην εξιχνίαση της υπόθεσης.
Παρόλο που ακόµη και σήµερα στον τόπο µας, µετά το πέρας των ανασκαφικών εργασιών, τα ταπεινά και σε µεγάλο ποσοστό ακόσμητα κεραμεικά της ρωµαϊκής και πρωτοβυζαντινής περιόδου ρίπτονται συνήθως σε σύγχρονους αποθέτες ή συσσωρεύονται σε αποθήκες χωρίς την παραµικρή ελπίδα συστηματικής και συνδυαστικής εκμετάλλευσής τους, η µελέτη της κεραμικής κατακτά ολοένα και περισσότερο έδαφος. Η εστίαση της προσοχής µας στα ως τώρα παραμεληµένα αυτά αντικείμενα συµπίπτει µε τη συνειδητοποίηση της σηµασίας τους ως φορέων σηµαντικών πληροφοριών για την κοινωνία που τα παρήγαγε ή τα εισήγαγε και τα χρησιµοποιούσε αλλά κυρίως µε µια γενικότερη στροφήπρος τη µελέτη της καθηµερινής ζωής.Αυτό βέβαια δεν σηµαίνει πως η κεραµική των περιόδων αυτών άρχισε να µελετάται µόλις τα τελευταία χρόνια. Ανέκαθεν δηµοσιεύονταν µονογραφίες πάνω σε µια συγκεκριµένη οµάδα υλικού, µε ιδιαίτερη προτίµηση στα λυχνάρια, ή πάνω στο σύνολο της ρωµαϊκής και πρωτοβυζαντινής κεραµικής µιας πόλης ή περιοχής του ηπειρωτικού και νησιωτικού ελλαδικού χώρου.Δεν έλειπαν επίσης και οι αποσπασµατικές ή σύντοµες παρουσιάσεις υλικού προερχόµενου από µία ανασκαφή ή επιφανειακή έρευνα. Σε προχωρηµένο στάδιο βρίσκεται
επίσης και η τυπολογική κατάταξη ορισµένων κατηγοριών υλικού όπως οι αµφορείς,η κεραµική µε ερυθρό επίχρισµα (
Red Slip Ware
) ή τα λυχνάρια, βασισµένη κυρίως σε κα-τηγοριοποιήσεις υλικού από την ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου
5
.Ωστόσο, στις περισσότερες από τις δηµοσιεύσεις υλικού από έναν χώρο, παλιότερεςαλλά και νεότερες, δεν γίνεται σαφής διάκριση ανάµεσα στα τοπικά και εισηγµένα προϊόντα,ενώ οι χηµικές ή ορυκτολογικές αναλύσεις που θα µας διαφώτιζαν πάνω στην καταγωγή τωνκεραµικών παραµένουν σπάνιες. Κατά συνέπεια, είναι τις περισσότερες φορές αδύνατον, ει-δικά όταν εργάζεται κανείς πάνω σε τοπικές παραγωγές, να εντάξει τα συµπεράσµατα τηςδικής του έρευνας σε έναν στέρεο ιστό, σε ένα πλέγµα γνώσεων γύρω από την κεραµική πα-ραγωγή των περιόδων µας, ειδικότερα σε ό,τι αφορά τον ελλαδικό χώρο. Όσο και αν οι δηµοσιεύσεις υλικού πληθαίνουν τα τελευταία χρόνια, και αυτό είναι πα-ρήγορο, οι σχέσεις µεταξύ των εργαστηρίων γειτονικών ή αποµακρυσµένων περιοχών δενέχουν ακόµη µελετηθεί ικανοποιητικά µε βασικότερη αιτία την ελλιπή γνώση µας γύρω απότις εντόπιες παραγωγές. Με αυτά τα δεδοµένα, η ενασχόληση µε τα κεραµικά ευρήµατα µιαςή περισσοτέρων αρχαιολογικών θέσεων που είναι έτσι κι αλλιώς χρονοβόρα λόγω της φύσηςτου κεραµικού υλικού
6
, καθίσταται σε µεγάλο ποσοστό παρακινδυνευµένη, ειδικά στην πε-ρίπτωση των περιόδων που µας ενδιαφέρουν µε τα ελάχιστα δηµοσιευµένα σύνολα, καθώς,τα συµπεράσµατα στα οποία µπορεί να προβεί κανείς σήµερα για τις σχέσεις µεταξύ εργα-στηρίων, είναι εύκολα ανατρέψιµα από µελλοντικές µελέτες του αδηµοσίευτου και εν πολ-λοίς απροσπέλαστου αυτή τη στιγµή υλικού
7
.Σε ό,τι αφορά βέβαια ορισµένες κατηγορίες υλικού, θα επιχειρήσουµε στα πλαίσιααυτού του άρθρου να προβούµε σε συµπεράσµατα σχετικά:1. µε τα κέντρα παραγωγής γνωστών κατηγοριών κεραµικών
επίσης και η τυπολογική κατάταξη ορισµένων κατηγοριών υλικού όπως οι αµφορείς,η κεραµική µε ερυθρό επίχρισµα Red Slip Wareή τα λυχνάρια, βασισµένη κυρίως σε κατηγοριοποιήσεις υλικού από την ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου.Ωστόσο, στις περισσότερες από τις δηµοσιεύσεις υλικού από έναν χώρο, παλιότερες αλλά και νεότερες, δεν γίνεται σαφής διάκριση ανάµεσα στα τοπικά και εισηγµένα προϊόντα,ενώ οι χηµικές ή ορυκτολογικές αναλύσεις που θα µας διαφώτιζαν πάνω στην καταγωγή των κεραµικών παραµένουν σπάνιες. Κατά συνέπεια, είναι τις περισσότερες φορές αδύνατον, ειδικά όταν εργάζεται κανείς πάνω σε τοπικές παραγωγές, να εντάξει τα συµπεράσµατα της δικής του έρευνας σε έναν στέρεο ιστό, σε ένα πλέγµα γνώσεων γύρω από την κεραµική παραγωγή των περιόδων µας, ειδικότερα σε ό,τι αφορά τον ελλαδικό χώρο. Όσο και αν οι δηµοσιεύσεις υλικού πληθαίνουν τα τελευταία χρόνια, και αυτό είναι παρήγορο, οι σχέσεις µεταξύ των εργαστηρίων γειτονικών ή αποµακρυσµένων περιοχών δενέχουν ακόµη µελετηθεί ικανοποιητικά µε βασικότερη αιτία την ελλιπή γνώση µας γύρω απότις εντόπιες παραγωγές. Με αυτά τα δεδοµένα, η ενασχόληση µε τα κεραµικά ευρήµατα µιας ή περισσοτέρων αρχαιολογικών θέσεων που είναι έτσι κι αλλιώς χρονοβόρα λόγω της φύσης του κεραµικού υλικού καθίσταται σε µεγάλο ποσοστό παρακινδυνευµένη, ειδικά στην περίπτωση των περιόδων που µας ενδιαφέρουν µε τα ελάχιστα δηµοσιευµένα σύνολα, καθώς,τα συµπεράσµατα στα οποία µπορεί να προβεί κανείς σήµερα για τις σχέσεις µεταξύ εργαστηρίων, είναι εύκολα ανατρέψιµα από µελλοντικές µελέτες του αδηµοσίευτου και εν πολ-λοίς απροσπέλαστου αυτή τη στιγµή υλικού.Σε ό,τι αφορά βέβαια ορισµένες κατηγορίες υλικού, θα επιχειρήσουµε στα πλαίσια αυτού του άρθρου να προβούµε σε συµπεράσµατα σχετικά:
1. µε τα κέντρα παραγωγής γνωστών κατηγοριών κεραµικών2. µε τα όρια πρωτοτυπίας µιας παραγωγής και την ελευθερία σχεδιασµού των παραγόµενων προϊόντων,3. µε τις σχέσεις µεταξύ µικρότερων και µεγαλύτερων κέντρων παραγωγής έως τον 6οαι. και4. µε τη µορφή που παίρνει η αυτάρκεια των µικρών πόλεων στο τέλος της περιόδου που εξετάζουµε, δηλαδή στο δεύτερο µισό του 6ου και τις αρχές του 7ου αι.Μία κατηγορία υλικού που, χάρη στο διάκοσµο και στις υπογραφές των ιδιοκτητών των εργαστηρίων, αλλά και στην ύπαρξη σχετικών δηµοσιεύσεων, επιτρέπει να ερευνήσουµε σε βάθος πολλά από τα παραπάνω θέµατα, είναι τα λυχνάρια.Ο πρώτος πολύ δηµοφιλής τύπος λυχναριών που δηµιουργήθηκε στην ηπειρωτική Ελλάδα στα µεταχριστιανικά χρόνια είναι τα κορινθιακά λυχνάρια
 |
| Λυχνάρια-Μουσείο αρχαίας Κορίνθου |
Αποτελούν µιαοµάδα που καµία συνολική θεώρηση των ελλαδικών λυχναριών δεν µπορεί να αγνοήσει, κυ-ρίως ως προς τα διδάγµατα που µας προσφέρει η µελέτη των σχέσεων εντός και εκτός των ερ-γαστηρίων παραγωγής.Αφήνοντας κατά µέρος ερωτήµατα όπως η καταγωγή των ιδιοκτητών,η εσωτερική οργάνωση των εργαστηρίων, η διάδοσή τους και η χρήση τους ως κτερισµάτων, θα εστιάσουμε εδώ µόνο στα κέντρα παραγωγής τους προτείνοντας µάλιστα µία λύση για την πιθανή σύνδεση εργαστηρίων διαφορετικών πόλεων.Η δηµοσίευση της διατριβής του Μ.Πετρόπουλου το 1999ήρθε να αµφισβητήσει ορισµένες πτυχές των γνώσεών µας γύρω από αυτά τα λυχνάρια, θεωρώντας ως πρώτο και κύριο τόπο παραγωγής τους την Πάτρα και προτείνοντας µάλιστα την αντικατάσταση του όρου «κορινθιακά» από τον όρο «πατρινά».Στο εξής δεν µπορεί βεβαίως κανείς να αµφισβητήσει την ύπαρξη εργαστηρίων παραγωγής λυχναριών στην Πάτρα, τη σύνδεση ορισµένων διακοσµητικών θεµάτων µε τα ιερά και την τοπική µυθολογική παράδοση των Πατρών (π.χ. του ήρωα Ευρύπυλου), το µεγάλο αριθµό λυχναριών που υπογράφονται από συγκεκριµένους κεραµείς όπως και την καλή ποιότητα ορισµένων από αυτά που θα τα θεωρούσε κανείς εύκολα κορινθιακά
και µάλιστα στην Πάτρα αντιπροσωπεύονται από ένα µόνο λυχνάρι η κάθε µία. Όλες οι υπόλοιπες υπογραφές (συνολικά είκοσι) που βρέθηκαν κυρίως στο Λυχνοµαντείο και είναι άγνωστες στην Κόρινθο και σε άλλες περιοχές όπου ήρθαν στο φως λυχνάρια αυτού του τύπου, αντιστοιχούν σε λυχνάρια σαφώς κατώτερης ποιότητας από τα κορινθιακά. Κάποιες από αυτές τις υπογραφές είναι άτεχνα χαραγµένες, άλλες είναι ανάγλυφες ή διαβάζονται από δεξιά προς τα αριστερά και έξι παραφράζουν το όνοµα του γνωστού λυχνοποιού Ονήσιµου. Μάλιστα, δύο από τις υπογραφές που φέρουν το όνοµα του Ονήσιµου παραφρασµένο ή συνοδευόµενο από κλαδί είναι δηµοφιλέστατες στην Πάτρα: αντιπροσωπεύονται από ογδόνταεννέα και εκατόν είκοσι δύο λυχνάρια αντίστοιχα όταν την ίδια στιγµή δύο από τα διασηµότερα εργαστήρια κορινθιακών λυχναριών, αυτά του Πρείµου και του Πωσφόρου, αντιπροσωπεύονται στην Πάτρα από πολύ λιγότερα παραδείγµατα.Από τα παραπάνω, θα µπορούσε λοιπόν να συµπεράνει κανείς ότι η παραγωγή στην Πάτρα καλής ποιότητας λυχναριών δεν µπορεί βεβαίως να αµφισβητηθεί, ο αριθµός των εργαστηρίων όµως που τα έφτιαχναν είναι τελικά πολύ µικρότερος από αυτόν της Κορίνθου, ενώ παράλληλα στην πόλη αυτή ανθούσε µια βιοµηχανία παραγωγής αντιγράφων λυχναριών του τύπου Broneer XXVII,
χαµηλής ποιότητας στην πλειονότητά τους, το µεγαλύτερο µέρος από τα οποία προοριζόταν για ανάθεση στο Λυχνοµαντείο, δεν απευθυνόταν δηλαδή στη συνήθη κατανάλωση.
Ο εντυπωσιακός αριθµός των εξήντα οκτώ υπογραφών «πατρινών» λυχνοποιών,ελαφρώς µεγαλύτερος από αυτόν που αποδίδονται στην Κόρινθο (εξήντα τέσσερις) είναι επο-µένως απατηλός, γιατί τριάντα δύο από αυτές είναι κοινές και στις δύο πόλεις και από τις υπόλοιπες, άγνωστες όχι µόνο στην Κόρινθο αλλά και όπου αλλού βρέθηκαν λυχνάρια αυτούτου τύπου, η πλειονότητα αντιστοιχεί στα λυχνάρια χαµηλής ποιότητας που προαναφέρθηκαν.Θα πρέπει εποµένως να αναθεωρήσουµε την άποψη ότι η Πάτρα υπήρξε το µεγαλύτεροκέντρο παραγωγής τέτοιων λυχναριών και να αποδώσουµε ξανά τον τίτλο αυτό στην Κόρινθο,µε το µεγάλο αριθµό ευρηµάτων και τις πολλές υπογραφές αποκλειστικά σε καλής ποιότητας λυχνάρια,να εξακολουθήσουµε δεν θα χρησιµοποιούµε τον όρο«κορινθιακά».Το νέο πολύ σηµαντικό στοιχείο όµως που µας προσφέρει η δηµοσίευση των εργαστηρίων λυχναριών από την Πάτρα είναι ότι η Κόρινθος δεν είχε την αποκλειστικότητα παραγωγής του τύπου.Θα προτείναμε λοιπόν ένα σχήµα, σύµφωνα µε το οποίο τα µεγάλα εργαστήρια όπως του Σπωσιανού, του Πωσφόρου, του Λουκίου, του Οκταβίου και του Πρείµου θα διέθεταν εγκαταστάσεις όχι µόνο στην Κόρινθο αλλά και στην Πάτρα, ίσως δε και σε άλλα σηµεία της Βόρειας Πελοποννήσου που δεν γνωρίζουµε ακόµη, όπου τα κοιτάσµατα πηλού επέτρεπαν παρόµοια ποιότητα και χρωµατική κλίµακα υλικού. Η υπόθεση αυτή µας επιτρέπει να εξηγήσουµε ευκολότερα την παραγωγή καλής ποιότητας λυχναριών στο Εργαστήριο Β των Πατρών µε υπογραφές µεγάλων λυχνοποιών γνωστών από την Κόρινθο και αλλού. Περνούµε δηλαδή από το σχήµα των «ανεξάρτητων εργαστηρίων» σε αυτό των «αλυσίδων εργαστηρίων» και από παραγωγή σε στενά «τοπική» κλίµακα σε «ευρύτερη γεωγραφικά» κλίµακα που θα ελεγχόταν από µεγάλους ιδιοκτήτες, ίσως δε ιταλικής καταγωγής στην αρχή ή απελεύθερους. Οι ανταλλαγές µητρών και αρχετύπων ανάµεσα στα εργαστήρια της ίδιας αλυσίδας θα ήταν συχνότατες, αλλά σε τοπικό επίπεδο θα διατηρούσαν µια ελευθερία κινήσεων ως προς τη διακόσµηση ώστε να κερδίζουν το τοπικό κοινό παρουσιάζοντας τα «σήµατακατατεθέντα» κάθε πόλης (αγαλµατικούς τύπους, τοπικούς ήρωες κ.ά.). Σχεδόν ταυτόχροναλοιπόν, οι παραγωγές των δύο πόλεων θα άρχισαν να αναπτύσσονται για να δώσουν στη συ- νέχεια τη θέση τους σε αυτή τηςΑττικής: µε το σχήµα που µόλις προτάθηκε εξηγείται νοµίζω καλά και η περίπτωση του εργαστηρίου του Πρείµου που, µε τα πρώτα σηµάδια παρακµήςτης παραγωγής στη Βόρεια Πελοπόννησο, άνοιξε παράρτηµα στηνΑθήνα µεταλαµπαδεύον-τας την τεχνογνωσία του στην ελπιδοφόρα αττική παραγωγή
Η Κόρινθος θα εξακολουθήσει να παράγει λυχνάρια έως τον 6ο αι., αλλά η εµπορική τους εµβέλεια θα είναι πλέον µάλλον περιορισµένη και η παραγωγή θα περιοριστεί κυρίως σε αντιγραφές εισηγµένων λυχναριών, κυρίως αττικών. Στους Δελφούς για παράδειγµα, διαπιστώνουµε ότι η Κόρινθος σταµατά παντελώς να εφοδιάζει την περιοχή µε λυχνάρια µετά τον3οαι.,ενώ,λόγω της κοµβικής θέσης της Κορίνθου και της γειτνίασης µέσω Κορινθιακού κόλπου µε τους Δελφούς,µπορούµε να φανταστούµε ότι πολλά από τα προϊόντα που εισάγονταν σε αυτή την επαρχιακή ηπειρωτική πόλη ως τατέλη του 6ου αι.,ειδικά τα αφρικανικά,θα έφταναν προφανώς εκεί µέσω Κορίνθου. Εκτοπισµένη από πολλές κατά τόπους αγορές ως προς τις εξαγωγές των δικών της λυχναριών από αττικά ή άλλα προϊόντα, η Κόρινθος δεν θα πρέπει ωστόσο να εγκατέλειψε το ρόλο του διαµετακοµιστικού κέντρου της ευρύτερης περιοχής
.Η αττική παραγωγή λύχνων που ξεκίνησε τον 3ο αι. µε την εγκατάσταση πελοποννησιακών εργαστηρίων, θα συνεχιστεί και αυτή ενώ κάποια στιγµή στον 4ο αι. θα ανεξαρτητοποιηθεί από την κορινθιακή επιρροή επιστρέφοντας στη χρήση του κοκκινωπού αττικού πηλού και δηµιουργώντας πρωτότυπα προϊόντα.Τα λυχνάρια αυτά θα εξάγονται αλλά και θα αποτελούν αντικείµενο αντιγραφής για αιώνες. Η διάδοση και οι κατά τόπους αποµιµήσεις αττικών λυχναριών είναι γνωστές και µελετηµένες. Είναι σαφές όµως ότι η εµπορική επιτυχία ορισµένων τύπων υποχρέωνε κατά κάποιον τρόπο τα κατά τόπους εργαστήρια να προσαρµόσουν την παραγωγή τους σε λιγότερο ή περισσότερο επιτυχηµένα αντίγραφα ταοποία παράγονταν αρχικά µε τη µέθοδο της αντεκτύπωσης ( surmoulage), δηλαδή της δηµιουργίας µητρών από ένα εισηγµένο τελικό προϊόν µε σκοπό την πολλαπλή παραγωγή αντιγράφων στη συνέχεια.
Το τοπίο ως προς την εξάρτηση των µικρών πόλεων από τις µεγαλύτερες φαίνεται να αλλάζει από τον 6ο αι. και εξής. Οι σχέσεις µεταξύ τοπικών εργαστηρίων, ειδικά στον τοµέα των λυχναριών, εντοπίζονται κυρίως, όπως είδαµε παραπάνω, στις δηµιουργικές ανταλλαγές ιδεών ή τις αµοιβαίες αποµιµήσεις µέχρι και τις αρχές του 7ου αι. Σε ό,τι αφορά όµως την κυκλοφορία των ίδιων των κεραµικών προϊόντων κάθε είδους, φαίνεται ότι οι µικρές πόλεις παύουν να καλύπτουν τις ανάγκες τους σχεδόν αποκλειστικά από εισαγωγές, ενώ σταµατά ηµονοδιάστατη πορεία από τα µεγάλα κέντρα προς την περιφέρεια. Ο βασικός λόγος για ένα τέτοιο φαινόµενο είναι ότι οι παραγωγές των µικρών πόλεων αρχίζουν να ανθούν και καλύπτουν πλέον ολοένα και µεγαλύτερο µερίδιο της εγχώριας αγοράς τους. Φτάνουν να καλύπτουν µε κεραµικά καλής ποιότητας όλα σχεδόν τα είδη που απαιτούνταν καθηµερινά. Τοπαράδειγµα τωνΔελφών όπου η εντόπια παραγωγή έχει µελετηθεί διεξοδικά είναι χαρακτηριστικό: αν τον 4ο αι. περιορίζεται σε έναν τύπο αµφορέα, κούπες, κάδους και µάλλον άτεχνα λυχνάρια, ο κατάλογος των παραγόµενων κεραµικών αρκετά καλής ποιότητας του δεύτερου µισού του 6ου και των αρχών του 7ου αι. περιλαµβάνει ό,τι µπορεί να φανταστεί κανείς για να καλύψει τις ανάγκες ενός νοικοκυριού εντός και εκτός οικίας: από µαγειρικά και επιτραπέζια σκεύη ως αποθηκευτικούς πίθους και κυψέλες .Εξαίρεση αποτελούν µόνο τα πολυτελή µε ερυθρό επίχρισµα, κυρίως µεγάλων διαστάσεων πινάκια, των οποίων η εισαγωγή συνεχίζεται, αλλά από εκτός ελλαδικού χώρου κέντρα. Σε ό,τι αφορά τις εισαγωγές αυτές από πιο µακρινές περιοχές, διαπιστώνεται ότι και εδώ υπάρχει µια κοινή συνισταµένη στις πόλεις που εξετάζουµε, µε εξαίρεση τις Φθιώτιδες Θήβες και τη Δηµητριάδα:όλες οιυπόλοιπες πόλεις της Κεντρικής και Νότιας ηπειρωτικής Ελλάδας ανήκουν στη σφαίρα επιρροής των βορειο αφρικανικών προϊόντων σε αντίθεση µε την Κωνσταντινούπολη, τη Νησιωτική και τη Βόρεια Ελλάδα όπου οι εισαγωγές από τη Μ. Ασία υπερτερούν εµφανώς.Περισσότερο από συνειδητή επιλογή τω ναγοραστών στις τοπικές αγορές κάθε πόλης, θα πρέπει να πρόκειται για µια ανάγκη που επιβλήθηκε από τις διαδροµές των πλοίων που µετέφεραν άλλα προϊόντα και µαζί µε αυτά και την κεραµική της Τυνησίας, ενώ ένα κέντρο, πιθανότατα η Κόρινθος, θα προωθούσε τα προϊόντα αυτά στις τοπικές αγορές.
Απόσπασμα απο το δημοσίευμα του αρχαιολογικού ινστιτούτου Μακεδονικών και θρακικών σπουδών,απο την επιστημονική συνάντηση 12-16 Νοεμβρίου 2006.Εκδοση εν θεσσαλονίκη 2010-επιστημονική επιμέλεια -Δήμητρα Παπανικόλα-Μπακιρτζή,Ντίνα Κουσουλάκου.
 | |||||||||
| Επάνω Υπογραφές σε λυχνάρια από την Πάτρα που παραφράζουν το όνοµα του λυχνοποιού Ονήσιµου. δεξιά πάνω Αθηναικό λυχνάρι.Κάτω λυχνάρι απο την Τυνησία. | επάνω αριστερά Κορινθιακό λυχνάρι [Ph.Bruneau,«Lampescorinthiennes II», |
 |
| Κεραμική με εγχάρακτες επιπεδόγλυφες διακοσμήσεις του 12ου αιωνα μ.χ |
ΠΟΛΥΧΡΩΜΑ ΑΓΓΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ
 |
| Κεραμική Πρωτομαγιόλικη απο την νότιο Ιταλία 1250-1300 μ.χ |
 |
| Πολύχρωμα αγγεία από την Κωνσταντινούπολη 1100-1200 μ.χ |
ΤΑ ΚΕΡΑΜΙΚΑ ΧΘΕΣ ,ΣΗΜΕΡΑ,ΑΥΡΙΟ
Η λέξη "κεραμικό" προέρχεται από το προάστιο Κεραμεικός της Αρχαίας Αθήνας και αναφερόταν αρχικά στην αγγειοπλαστική κεραμική, για ψημένα προϊόντα από πηλό. Σήμερα ο όρος κεραμικά υλικά έχει ευρύτερη χρήση και περιλαμβάνει όλα τα ανόργανα μη μεταλλικά υλικά που έχουν υποστεί θερμική κατεργασία σε υψηλές θερμοκρασίες (>1000 °C) είτε κατά το στάδιο της επεξεργασίας είτε κατά το στάδιο της εφαρμογής. Τα παραδοσιακά κεραμικά είναι τα πήλινα αντικείμενα, τούβλα και κεραμίδια. Στα κεραμικά περιλαμβάνονται επίσης το τσιμέντο και το γυαλί. Ως προηγμένα κεραμικά αναφέρονται υλικά τα οποία είναι χρήσιμα για τις ηλεκτρικές, ηλεκτρονικές, οπτικές ή μαγνητικές ιδιότητές τους.
Η αρχαία ελληνική κεραμική παρέχει πληροφορίες για την καθημερινή ζωή, τη θρησκεία, τη μυθολογία, το θέατρο, γενικά για την εποχή. Τα αγγεία κατασκευάζονταν στον τροχό, ακολουθούσε η ένωση των επιμέρους τμημάτων, το στέγνωμα, η διακόσμηση και το ψήσιμο. Τη διαδικασία αυτή περιγράφει μία σειρά πινάκων που βρέθηκαν κοντά στην Κόρινθο, ενώ η πρώτη αναφορά του γεωμετρικού τροχού γίνεται από τον Όμηρο.
Η κεραμική είναι η τέχνη κατασκευής κεραμικών.
Από τις αρχαιότερες τέχνες που έχουν καταγραφεί με αρχαιολογικά ευρήματα και χαρακτηρίζουν τον πολιτισμό της κάθε εποχής. Υγρός πηλός παίρνει την επιθυμητή μορφή απ' τα ανθρώπινα χέρια και ξηραίνεται ώστε να αποκτήσει στερεά μορφή. Αργότερα μπαίνει σε ειδικό φούρνο και "ψήνεται" ώστε να αυξηθεί ή μηχανική του αντοχή. Λόγω της ευκολίας στην δημιουργία επιθυμητών σχημάτων όπως δοχεία και ειδώλια, αλλά και της αντοχής των κεραμικών στο χρόνο, η κεραμική είναι η τέχνη / τεχνολογία για την οποία υπάρχουν παλαιότατα αρχαιολογικά ευρήματα. Η Αγγειοπλαστική είναι μία από τις αρχαιότερες τέχνες και έχει να κάνει με την κατασκευή κυρίως πήλινων αγγείων. Αποτελεί κατηγορία της κεραμικής τέχνης, που αναφέρεται στον πηλό και σε όλες τις μορφές που μπορεί να πάρει. Στην ουσία η κεραμική, ικανοποιούσε από την Προϊστορική εποχή, τις διάφορες ανάγκες της καθημερινής ζωής του ανθρώπου για κάποια στοιχειώδη σκεύη, και χρησιμοποιώντας το ποιο απλό και άμεσο υλικό -το χώμα- με υποτυπώδη επεξεργασία -λίγο νερό- μπορούσε να το μετατρέψει σε πηλό, και να δημιουργήσει έργα που μπορούμε να πούμε ότι σφράγισαν την εξέλιξη του πολιτισμού βοηθώντας παράλληλα στην χρονογράφηση της ιστορίας του. Τα πρώτα σημάδια κατοίκων από κεραμικά ευρήματα ανακαλύπτονται στην Κρήτη το 7000πχ ενώ τα πρώτα πήλινα αγγεία της Νεολιθικής περιόδου εμφανίζονται γύρω στο 6000πχ. Η ιστορία της αγγειοπλαστικήςστην Ελλάδα δηλαδή μέχρι σήμερα συμπληρώνει τα 8000 χρόνια συνεχούς πορείας. Πιό συγκεκριμένα και όσον αφορά τον Ελλαδικό χώρο, η αγγειοπλαστική αρχικά ακμάζει στην Κρήτη στα πρώτα Μινωϊκά χρόνια π.χ. και φτάνει στην μεγαλύτερή της ακμή στα μέσα Μινωϊκά π.χ. με την μορφή πήλινων σκευών. Παρατηρώντας τις πρώτες ύλες (άργιλο - πηλό), τις φόρμες και την τεχνική κατασκευής (ειδικά των μεγάλων πιθαριών) αλλά και τον τρόπο ψησίματος που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι πρόγονοί μας, νοιώθουμε ότι η μοναδική αυτή τέχνη έχει περάσει δια μέσω των αιώνων χωρίς ριζικές αλλαγές και συνεχίζεται ακόμα και σήμερα στον τόπο μας.
Οι περίοδοι
Πρωτογεωμετρική εποχή (1100/ ) Γεωμετρική ( ) Ανατολίζουσα περίοδος ( ) Μελανόμορφος ρυθμός ( ) Ερυθρόμορφος ρυθμός ( ) Κατά τα ελληνιστικά χρόνια. Παράλληλα πολλοί τρόποι διακόσμησης (γραπτή, εγχάρακτη, εμπίεστη) και γι’ αυτό για την κεραμική της εποχής αυτής χρησιμοποιείται απλώς ο όρος ελληνιστική. Συνηθισμένη ήταν η κατασκευή μελανόμορφων αγγείων με την εμβάπτιση τους σε μελανό κάνωπα, ενώ μετά το 100 π.Χ. ξεκινά η παραγωγή ερυθρόμορφων αγγείων. Τα περισσότερα ρωμαϊκά αγγεία είναι ερυθρόμορφα. Καθ’ όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας έχουμε και αβαφή αγγεία.
Κεραμικό
→ κέραμος (πήλινο σκεύος, καμένο υλικό) πλαστικές τέχνες, επεξεργασία πηλού Υαλοποιημένα, μη υαλοποιημένα σύσταση, ψήσιμο (λιώσιμο και ομογενοποίηση πηλού) είδη κεραμικών :πορσελάνες, τερακότες, Απόγειο κεραμικής τέχνης Αρχαίοι Έλληνες (κεραμικά αριστουργήματα), Κινέζοι (πορσελάνη, λευκός πηλός).
Υλικά που χρησιμοποιούνταν
→ φυσικά,συγκολλητικά Εμφάνιση κεραμικών → ανάγκη φύλαξης (υγρών κυρίως) τροφίμων Αρχαιότερα αγγεία → Νεολιθική εποχή, ακάθαρτος πηλός αναμεμειγμένος με πέτρες, ψήσιμο σε εστία Διακόσμηση → αρχικά απλές γραμμές, στη συνέχεια γεωμετρικά σχήματα Ανάπτυξη αγγειοπλαστικής σε Αίγυπτο, Ελλάδα, Ετρουρία Μεσαίωνας → αραβική (ισπανομαυριτανική), ιταλική περίοδος. 10ος αι. μ. Χ. → η κεραμική σημειώνει μεγάλη πρόοδο Σύγχρονη κεραμική → επιμελημένη επιλογή των υλικών, επιστημονική τελειοποίηση του τρόπου παρασκευής Σύγχρονες τεχνικές → απομιμήσεις παλαιότερων τεχνικών, οι τελειοποιήσεις που επιτυγχάνονται δεν τηρούνται πλέον μυστικές αλλά δημοσιεύονται και καθίστανται προσιτές σε όλους.
Παρασκευές Σχηματισμός κεραμικού
→ υγρά μείγματα αργίλου, που αφού ψηθούν απομακρύνεται το νερό από τον άργιλο.
Χρήσεις των κεραμικών σήμερα
Πλακάκια διαστημικό λεωφορείο, θερμικών φραγμάτων, υψηλή θερμοκρασία γυαλί παράθυρα, οι κυψέλες καυσίμου: Aerospace
Καταναλωτικές Χρήσεις: υαλικά, παράθυρα, κεραμικά, Corning ¨ υγιεινής, μαγνήτες, σερβίτσια, κεραμικά πλακίδια, φακοί, οικιακές συσκευές, αισθητήρες μικροκυμάτων Αυτοκίνητο: καταλυτικοί μετατροπείς, κεραμικά φίλτρα, αισθητήρες αερόσακων,βαλβίδες, μπουζί, αισθητήρες πίεσης, θερμίστορ, αισθητήρες δονήσεων, αισθητήρες οξυγόνου, γυαλί ασφαλείας παρμπρίζ, ελατήρια εμβόλων Ιατρική (Βιοκεραμική): ορθοπεδικά αντικατάσταση της άρθρωσης, πρόσθεση, οδοντιατρική αποκατάσταση, εμφυτεύματα οστών Στρατιωτικά: δομικά στοιχεία για το έδαφος, τον αέρα και πολεμικά οχήματα, πυραύλους, αισθητήρες Υπολογιστές: μονωτήρες, αντιστάσεις, υπεραγωγοί, πυκνωτές, σιδηροηλεκτρικά συστατικά Άλλες βιομηχανίες: τούβλα, τσιμέντο, μεμβράνες και φίλτρα, εργαστηριακός εξοπλισμός Επικοινωνίες: επικοινωνιών laser οπτικών ινών, τηλεόραση και ραδιόφωνο.
ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ
Σχετικά χαμηλή πυκνότητα (πιο ελαφριά). Μικρή αντίσταση σε εφελκυσμό (ψαθυρή συμπεριφορά). Υψηλό σημείο τήξης (μεγαλύτερο εύρος εφαρμογών υψηλής θερμοκρασίας). Ευθραυστότητα. Υψηλό μέτρο ελαστικότητας (πιο στιβαρά). Εύκολη διάδοση ρωγμών. Χαμηλή θερμική και ηλεκτρική αγωγιμό- τητα (μονωτές). Μικρή αντοχή σε κόπωση, λυγισμό και κρούση. Καλή αντίσταση σε θλίψη (πιο ανθεκτικά). Μεγάλη επίδραση μικροδομής και πορώ- δους στις μηχανικές και φυσικές τους ιδιότητες. Πολύ υψηλή σκληρότητα (πιο ανθεκτικά σε φθορά). Συνήθως υψηλό κόστος παραγωγής. Ανώτερη πυρίμαχη, αντιδιαβρωτική και αντιτριβική συμπεριφορά ως συνδυασμός των ανωτέρω ιδιοτήτων.
Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΡΩΜΑΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ
μέσα από χάρτες...
Το 500 π.Χ., η Ρώμη ήταν μια μικρή πόλη-κράτος στην ιταλική χερσόνησο. Από το 200 π.Χ., η Ρωμαϊκή Δημοκρατία είχε κατακτήσει την Ιταλία, και κατά τη διάρκεια των επόμενων δύο αιώνων κατέκτησε την Ελλάδα και την Ισπανία, η ακτή της Βόρειας Αφρικής, μεγάλο μέρος της Μέσης Ανατολής, τη σύγχρονη Γαλλία, και ακόμη το απομακρυσμένο νησί της Βρετανίας. Το 27 π.Χ., η δημοκρατία έγινε μια αυτοκρατορία, η οποία άντεξε για άλλα 400 χρόνια. Τέλος, το κόστος του να κρατήσεις ένα τόσο ευρύ πεδίο κατακτήσεων ενωμένο έγινε πάρα πολύ μεγάλο.Η Ρώμη σταδιακά χωρίζεται σε Ανατολική και μισό Δυτική , και από το 476 μ.Χ. το δυτικό μισό της αυτοκρατορίας είχε καταστραφεί από επιδρομές από γερμανικά φύλα. Το ανατολικό μισό της αυτοκρατορίας, το οποίο βασίζεται στην Κωνσταντινούπολη, συνέχισε για πολλούς αιώνες μετά από αυτό.
Ο χάρτης επάνω παρέχει κάποια προοπτική για το πόσο μεγάλο ήταν το ρωμαϊκό έδαφος σε σχέση με τις τεχνολογίες μεταφοράς της ημέρας. Δημιουργήθηκε από ερευνητές στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, υπολογίζει πόσο καιρό έπαιρνε για κάποιον αφήνοντας τη Ρώμη για να φτάσει διάφορες τοποθεσίες γύρω από την αυτοκρατορία. Η Μεσόγειος ήταν μια μεγάλη βοήθεια στο να πάει τριγύρω - στις περισσότερες παράκτιες περιοχές στη δυτική Μεσόγειο θα μπορούσε να επιτευχθεί ένα ταξίδι σε λιγότερο από μια εβδομάδα, ακόμα και απομακρυσμένες παράκτιες πόλεις όπως η Αλεξάνδρεια και η Ιερουσαλήμ θα μπορούσε να επιτευχθεί σε δύο εβδομάδες. Αλλά το ταξίδι στο εσωτερικό ήταν πιο δύσκολο. Η επίτευξη ενός ταξιδιού σε πιο απομακρυσμένα σημεία της αυτοκρατορίας, όπως η Βρετανία, θα μπορούσε να πάρει κοντά ένα μήνα. Και φυσικά, το να παέι κάποιος από το ένα άκρο της αυτοκρατορίας στο άλλο θα μπορούσε να πάρει ακόμα περισσότερο. Οι ερευνητές εκτιμούν ότι πήρε επτά εβδομάδες για να ταξιδέψουν από την Κωνσταντινούπολη (στο ανατολικό άκρο της αυτοκρατορίας) προς Λονδίνο (σε μακρινή δύση).
Ιταλία πριν από ρωμαϊκή κατάκτηση
Στα πρώτα έτη, οι Ρωμαίοι μοιράζονται την Ιταλία με αρκετές άλλους λαούς. Η κυρίαρχη δύναμη στη γειτονιά της Ρώμης ήταν οι Ετρούσκοι. Δεν γνωρίζουμε πολλά για αυτούς τους ανθρώπους, εν μέρει επειδή δεν έχουμε βρει τον τρόπο να διαβάσουμε την διακριτική τους γλώσσα. Αλλά τα στοιχεία δείχνουν ότι η Ρώμη είχε κυριαρχηθεί από ετρούσκους βασιλιάδες, μέχρι που οι Ρωμαίοι επαναστάτησαν και καθιέρωσαν τη δημοκρατία - ένα γεγονός που παραδοσιακά χρονολογείται στο 509 π.Χ.. Ανατολικά της Ρώμης ήταν άλλες φυλές που μιλούν γλώσσες που σχετίζονται με την γλώσσα των Ρωμαίων ''μητρικά λατινικά''. Και από το 400 π.Χ., οι ευημερούσα και τεχνολογικά εξελιγμένη Έλλάδα είχε δημιουργήσει αποικίες στο νότιο άκρο της Ιταλίας.
Ρώμη κατακτά την Ιταλία
Ρώμη πέρασε από το να είναι μία από τις πολλές πόλεις-κράτη το 340 π.Χ. στο να είναι κύριος ολόκληρης της χερσονήσου από το 264. Η κατάκτηση συνέβη σε τρεις φάσεις. Στο 340, η Ρώμη ήρθε σε σύγκρουση με τουςπρώην συμμάχους της, τους γειτονικούς Λατίνους και τους υπέταξε τοο 338. Αρχίζοντας το 326, Ρώμη πολέμησε τους Σαμνίτες προς την Ανατολή, μια σύγκρουση που θα συνεχιστεί σποραδικά μέχρι τη Ρωμαϊκή νίκη το 282.Η Ρώμη αγωνίστηκε επίσης σε σποραδικές μάχες με τους Ετρούσκους και τους Γαλάτες στα Βόρεια κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Η Ρώμη, στη συνέχεια, έστρεψε την προσοχή της στους Έλληνες στο νότο της Ιταλίας, έναν πόλεμο με τον Έλληνα βασιλιά Πύρρο. Ο Πύρρος κέρδισε δύο μεγάλες μάχες εναντίον των Ρωμαίων το 280 και 279, αντίστοιχα. Άνοιξη του 279 π.Χ. Ο Πύρρος, ο βασιλιάς της Ηπείρου σε μια από τις επανειλημμένες προσπάθειές του να κατακτήσει τη Ρώμη συγκρούεται με τους Ρωμαίους στο Άσκλο. Η σύγκρουση ήταν σφοδρή. Οι Ηπειρώτες και οι σύμμαχοι τους επικράτησαν, αλλά με βαριές απώλειες οι οποίες τους καθιστούσαν ανήμπορους να καταλάβουν την «Αιώνια Πόλη». Έκτοτε, η μάχη του Άσκλου αποτέλεσε τον ορισμό της φράσης «Πύρρειος Νίκη».
 |
| Ο Βασιλιάς της Ηπέιρου, Πύρρος. |
Το κείμενο της επιστολής είχε ως εξής: «Ο Γάιος Φαβρίκιος και ο Κόιντος Αιμίλιος, ύπατοι των Ρωμαίων, προς τον βασιλέα Πύρρον, χαίρειν. Δεν φαίνεται να κρίνεις με επιτυχία ούτε τους φίλους σου ούτε τους εχθρούς σου. Όταν θα διαβάσεις το γράμμα που μας έστειλαν, θα αντιληφθείς πως πολεμάς άνδρες που είναι τίμιοι και δίκαιοι και πως εμπιστεύεσαι άδικους και κακούς. Αν σου καταγγέλλουμε αυτά, δεν το κάνουμε για να χαριστούμε σε σένα, αλλά για να μη φανούμε πως επιζητούμε με δόλο να κερδίσουμε τον πόλεμο που δεν μπορούμε να τον κερδίσουμε με την αξία μας». Όταν ο Πύρρος διάβασε την επιστολή, έμεινε κατάπληκτος από τη χειρονομία του Φαβρικίου. Γύρισε στους φίλους του και είπε: «αυτός είναι ο Φαβρίκιος, που δυσκολότερα μπορείς να τον παρασύρεις από τον τίμιο δρόμο παρά τον ήλιο από την κανονική τροχιά του».
Αφού βεβαιώθηκε ο Πύρρος για την προδοσία εκτέλεσε τον προδότη και επένδυσε με το δέρμα του τα χαλινάρια ενός αλόγου. Επιπλέον, ως εκτίμηση προς το πρόσωπο του Φαβρικίου, απελευθέρωσε χωρίς λύτρα τους ρωμαίους αιχμαλώτους. Οι Ρωμαίοι, μην επιθυμώντας να δεχθούν χωρίς αντάλλαγμα τους αιχμαλώτους απελευθέρωσαν με τη σειρά τους ισάριθμους αιχμαλώτους, συμμάχους των Ηπειρωτών. Η Σύγκλητος μάλιστα τιμώρησε αυστηρά τους αιχμαλώτους που επέστρεψαν. Τους χαρακτήρισε άτιμους και τους υποβίβασε από την κατηγορία του πολίτη. Για να αποκατασταθούν έπρεπε ο καθένας να φέρει ως λάφυρα τα όπλα δύο εχθρών!.
 |
| Ο Γάιος Φαβρίκιος δεν καταδέχθηκε να εξοντώσει τον Πύρρο με δόλο. |
Σημείωση 1 Φαβρίκιος Λουσκίνος, Γάιος (Gaius Fabricius Luscinus, β’ μισό 4ου – α’ μισό 3ου αι. π.Χ.). Ρωμαίος στρατηγός και πολιτικός. Μετά την εισβολή του βασιλιά της Ηπείρου, Πύρρου, στην Ιταλία και την ήττα των Ρωμαίων στη μάχη της Ηράκλειας (280 π.Χ.), στάλθηκε για διαπραγματεύσεις στον Πύρρο, και με τις ικανότητες και την τιμιότητα που επέδειξε, πέτυχε ευνοϊκούς όρους για τους Ρωμαίους. Αναφέρεται ότι ο Φ. αποκάλυψε στον Πύρρο την προδοτική πρόταση του γιατρού του βασιλιά, ο οποίος σκόπευε να τον δηλητηριάσει. Διετέλεσε ύπατος δύο φορές, το 282 και το 278, και τιμητής το 275. Στη διάρκεια της πρώτης υπατείας του ανέλαβε επιτυχημένες εκστρατείες εναντίον των Βρεττίων και των Λευκανών. Το 275 πήρε μέρος σε νέες διαπραγματεύσεις ειρήνης με τον Πύρρο, ενώ λίγο αργότερα διεξήγαγε νέες επιτυχημένες επιχειρήσεις κατά των Βρεττίων, των Σαμνιτών και των Λευκανών. Αναφέρεται ότι πέθανε φτωχός και κηδεύτηκε με δημόσια δαπάνη.
Στα πρώτα χρόνια της δημοκρατίας, το ρωμαϊκό πεζικό χρησιμοποιεί μια εκδοχή της ελληνικής φάλαγγας. Στο σχηματισμό αυτό, οι στρατιώτες στέκονται ώμο με ώμο με ένα σφικτά σχηματισμός που μπορεί να έχει περισσότερο από μια ντουζίνα στρατιώτες βάθος. Στρατιώτες στο μπροστινό προστατεύονταν από έναν τοίχο απο μεγάλες ασπίδες, και προσπαθούν να φτάσουν γύρω απο τις ασπίδες τους με μακρά δόρατα να μαχαιρώσουν τον εχθρό. Ενώ αυτός ο σχηματισμός λειτούργησε καλά στο επίπεδο του εδάφους, οι Ρωμαίοι βρέθηκαν σε πολύ εύθραυστη θέση όταν βρίσκονταν σε λοφώδη έκταση. Γίνοταν εξαιρετικά ευάλωτοι εάν ένα χάσμα άνοιγε τις τάξεις τους. Για να αντιμετωπιστεί αυτή η αδυναμία, οι Ρωμαίοι ανέπτυξαν ένα πολύπλευρο σχηματισμού που απεικονίζεται εδώ,στην επάνω φωτογραφία, μερικές φορές περιγράφεται ως "φάλαγγα με τις αρθρώσεις." Αντί για μια ενιαία γραμμή των ανδρών, οι Ρωμαίοι χώρισαν το πεζικό τους σε ομάδες των περίπου 120 άνδρες, καθένας από τους οποίους θα μπορούσε να ελιχθεί ανεξάρτητα, και διατεταγμένα σε ένα μοτίβο σκακιέρας. Οι Ρωμαίοι θέτουν τουλάχιστον τους έμπειρους στρατιώτες τους στην πρώτη γραμμή (το κάτω μέρος σε αυτή την εικόνα), με την ελπίδα ότι ο εχθρός θα σπαταλήσει ενέργεια στην καταπολέμηση τους, που τους καθιστά πολύ εξαντλημένους για να παλέψουν όταν έφτασαν στους πιο έμπειρους (και καλύτερα οπλισμένους) στρατιώτες πιο πίσω.
Η αλλαγή κουλτούρας του ρωμαϊκού στρατού
Μεταξύ 200 π.Χ. και 14 μ.Χ., η Ρώμη κατέκτησε το μεγαλύτερο μέρος της Δυτικής Ευρώπης, την Ελλάδα και τα Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Ένα αποτέλεσμα ήταν οι βαθιές αλλαγές στον στρατό της Ρώμης. Προηγουμένως, η στρατιωτική θητεία είχε περιοριστεί στους Ρωμαίους με ιδιοκτησία ακινήτων, οι οποίοι θα χρησιμεύσουν για λίγες σεζόν και στη συνέχεια θα επιστρέψουν στις εκμεταλλεύσεις τους. Αλλά στο 107 π.Χ., για να αντιμετωπίσει την αυξανόμενη ζήτηση για στρατιωτικό ανθρώπινο δυναμικό, ο Ρωμαίος διοικητής Marius άνοιξε το στρατό σε ακτήμονες αγρότες για να επεκταθεί η διάρκεια της στρατιωτικής θητείας. Κατά τη διάρκεια του επόμενου αιώνα, ο ρωμαϊκός στρατός είχε μετατραπεί σε ένα πλήρη ωραρίου, επαγγελματική δύναμη πάλης.Ο Marius αναδιοργανώνει και τους ρωμαικούς σχηματισμούς μάχης, απομακρύνεται από τον κλιμακωτό σχηματισμό υπέρ των 10 μεγαλύτερων σχηματισμών που ονομάζονται ομάδες. Η μάχη είναι πιο αποτελεσματική σε αυτό το σχηματισμό απαιτεί μεγαλύτερη επιδεξιότητα, αλλά οι επαγγελματικές ρωμαϊκές λεγεώνες είχαν το χρόνο να μάθουν τις απαραίτητες μανούβρες.
Ο χάρτης απεικονίζει την ανάπτυξη των λεγεώνων της Ρώμης, όταν πρώτος αυτοκράτορας της Ρώμης, Αύγουστος, πέθανε το 14 μ.Χ.. Ο Αύγουστος και οι διάδοχοί του, διανέμουν το ρωμαϊκό στρατό κατά μήκος των συνόρων, διασφαλίζοντας ότι καθένας στρατηγός θα είχε στις εντολές του τίποτα περισσότερο από ένα μικρό κλάσμα των στρατευμάτων της Ρώμης ανά πάσα στιγμή. Και αυτοκράτορες είχαν μειώσει τη εξάρτηση των στρατιωτών από τους διοικητές τους, καταβάλλοντας τους μισθούς από το αυτοκρατορικό θησαυροφυλάκιο.
Ο Καίσαρας κερδίζει τον εμφύλιο πόλεμο
Οι δυνάμεις που αντιτίθενται στον Καίσαρα στον εμφύλιο πόλεμο οδηγήθηκαν από τον Πομπήιο, πρώην πολιτικός σύμμαχος του Καίσαρα που είχε κάποτε έκανε μια σειρά από στρατιωτικές νίκες στην Ανατολή. Αυτός ο χάρτης δείχνει τις κινήσεις του Καίσαρα καθώς νίκησε τον Πομπήιο και στη συνέχεια ασχολήθηκε με τους συμμάχους του Πομπήιου. Ο Πομπήιος κατέφυγε αρχικά στα ανατολικά Ο καίσαρας εδραίωσε τον έλεγχο της Ισπανίας και της Ιταλίας πριν τον ακολουθήσει. Η αποφασιστική μάχη ήρθε στις 10 του Αυγούστου, 48 π.Χ., όταν ο Καίσαρας νίκησε τον Πομπήιο στη μάχη των Φαρσάλων, στο βόρειο τμήμα της σύγχρονης Ελλάδας. Ο Πομπήιος κατέφυγε στην Αίγυπτο, αλλά οι αξιωματούχοι εκεί τον πρόδωσε και έστειλαν στον Καίσαρα το κεφάλι του. Σε αυτό το σημείο, η επιβολή των κανόνων του Καίσαρα στη Ρώμη ήταν αυτονόητη, αλλά του πήρε άλλα τρία χρόνια για να κάμψει την αντίσταση από τις δυνάμεις του Πομπήιου. Επέστρεψε στη Ρώμη για τελευταία φορά το 45 π.Χ.
Ο Ιούλιος Καίσαρας δολοφονείται
Ιούλιος Καίσαρας δεν ήταν ο πρώτος Ρωμαίος στρατιωτικός διοικητής στην πορεία για την πρωτεύουσα που την πήρε με τη βία, αλλά ήταν ο πρώτος που δεν κατόρθωσε καν την διατήρηση της συνταγματικής δομής της Παλαιάς Δημοκρατίας. Είχε ο ίδιος δηλώσει ότι ήταν δικτάτορας για μια ζωή και φλέρταρε με τη βασιλεία. Μετά από όλο το ιδρυτικό μύθο της Ρώμης ήταν για τους πολίτες της Ρώμης η ώρα να καθαιρέσει ένα δεσποτικό βασιλιά. Έτσι, στις 15 Μαρτίου, του 44 π.Χ., ίσως στην πιο διάσημη δολοφονία στην παγκόσμια ιστορία, μια ομάδα δυσαρεστημένων γερουσιαστών που περιβάλουν τον καίσαρα τον μαχαίρωσαν μέχρι θανάτου.Ο Βρούτος, ένας από τους δολοφόνους, που υποτίθεται ότι φώναξε «sic semper tyrannis" - "έτσι πάντα στους τυράννους» - ο ίδιος έδωσε το μοιραίο χτύπημα, αν και αυτό είναι μάλλον άγνωστο. Δυστυχώς, ενώ οι συνωμότες οι ίδιοι είδαν ως υπερασπιστές του το ρεπουμπλικανικό σύστημα διακυβέρνησης της Ρώμης, δεν έχουν πραγματικά ένα σχέδιο για να φέρουν πίσω τη δημοκρατία. Αντ 'αυτού, ο θάνατος του Καίσαρα βύθισε τον ρωμαϊκό κόσμο σε ένα ακόμη εμφύλιο πόλεμο.
Η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία θα απλωθεί προς την Ανατολή ή προς τη Δύση; Άραγε μετά τη δολοφονία του Καίσαρα, ο Οκτάβιος, ο υιοθετημένος γιος του, θα τον διαδεχθεί με την συμφωνία της Συγκλήτου; Ή μήπως ο Αντώνιος, παλιός σύντροφος του Καίσαρα, σύμμαχος τώρα της Κλεοπάτρας, θα γίνει ο κυρίαρχος της Αυτοκρατορίας; Αν συμβεί το πρώτο, θα συνεχιστεί η ρωμαϊκή παράδοση. Αν, όμως, συμβεί το δεύτερο, ένας στρατηγός που μιλά ελληνικά και έχει υιοθετήσει τα ήθη της Ανατολής, θα γίνει κύριος μιας αυτοκρατορίας, υποταγμένος στα ακαταμάχητα θέλγητρα της Ελληνίδας βασίλισσας της Αιγύπτου. Η Ρώμη δεν θα είναι πια η πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας. Η Αλεξάνδρεια θα γίνει το κέντρο του κόσμου… Αυτό είναι το διακύβευμα της στρατιωτικής εκστρατείας που αρχίζει στη Μεσόγειο το έτος 32 π. Χ., και καταλήγει στο Άκτιο, εκεί στην είσοδο του Αμβρακικού Κόλπου στην Ακαρνανία.
ΑΚΤΙΟ 31 Π. Χ.
Χωρίς αμφιβολία, καμία άλλη μάχη δεν κρίθηκε ποτέ με αυτόν τον τρόπο. Επιπροσθέτως, ποτέ άλλοτε η χειρονομία μίας γυναίκας δεν επηρέασε σε τέτοιο βαθμό την ιστορία. Συν τοις άλλοις, ποτέ άλλοτε ένα τόσο μοναδικό πάθος δεν καθόρισε με αυτόν τον τρόπο το πεπρωμένο των λαών.
Κάτω από τον καυτό ήλιο του απομεσήμερου, καθώς η γαλάζια θάλασσα έξω από τον Αμβρακικό κόλπο βάφεται κόκκινη από το αίμα των πολεμιστών, την ώρα που οι γαλέρες του Αντωνίου και του Οκταβίου επιτίθενται οι μεν στις δε, σε μία λυσσασμένη έφοδο κάτω από τα ανήσυχα βλέμματα των στρατευμάτων ξηράς, που έχουν συγκεντρωθεί στις ακτές, το πλοίο της Κλεοπάτρας υψώνει το πορφυρό του πανί. Μία ενέργεια αναπάντεχη. Καθ’ όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας, οι αντίπαλοι πολεμούν με τα κουπιά για να μην εξαρτώνται από τις ιδιοτροπίες του ανέμου. Ξεδιπλώνοντας το πανί της από βαρύτιμο ύφασμα, η Κλεοπάτρα παραβαίνει τους κανόνες του πολέμου. Η βορινή αύρα που έχει μόλις αρχίσει να φυσά, σπρώχνει το πλοίο της βασίλισσας της Αιγύπτου προς το άκρο αριστερό του μετώπου, και ο υπόλοιπος στόλος της δεν αργεί να την ακολουθήσει. Οι αντιμαχόμενοι στρέφουν το βλέμμα τους προς την αιγυπτιακή μοίρα, που αρχίζει να πλέει πίσω από τις γαλέρες του Αντωνίου. Σκοπεύει άραγε να υπερκεράσει τον στόλο του Οκταβίου από τον νότο και να τον πλευροκοπήσει; Εκείνη τη στιγμή, όλοι αγνοούν τι σκέφτεται η Κλεοπάτρα. Γνωρίζουν όμως ότι ο Αντώνιος, μόλις τη βλέπει, πηδά σε μία ταχύπλοη γαλέρα και σπεύδει να την ακολουθήσει. Και ότι αυτή η διπλή ενέργεια έχει κρίνει την έκβαση της σύγκρουσης και συγχρόνως το πεπρωμένο της Ρώμης. Ο έρωτας, σκέπτονται, είναι ξένος προς τον πόλεμο. Στο Άκτιο, ο έρωτας γίνεται στρατηγός και καθορίζει την έκβαση της ναυμαχίας.
Έτσι, δεν είναι η μύτης της Κλεοπάτρας αυτή που αλλάζει την όψη του κόσμου. Είναι η πλώρη του πλοίου της, η οποία, όταν στρέφεται νοτίως, κόβει στα δύο με αυτόν τον ελιγμό την αναμέτρηση των δύο τμημάτων του κόσμου.
Ποίος ήταν ο λόγος για αυτήν την τρελή ενέργεια; Αυτή είναι όλη η ιστορία του Ακτίου.
Δώδεκα χρόνια νωρίτερα, στις Εικοςη του Μαρτίου του 44, στα σκαλοπάτια της Συγκλήτου, τα εγχειρίδια του Βρούτου και των άλλων συνωμοτών, έχουν δολοφονήσει τον Καίσαρα, τον μελλοντικό αυτοκράτορα. Δεν έχουν σκοτώσει όμως και την ιδέα της αυτοκρατορίας.
Η Ρώμη έχει κουραστεί από την αναρχία του εμφυλίου πολέμου και από την αδυναμία της δημοκρατίας. Οι αμέτρητες κατακτήσεις έχουν θεμελιώσει το μεγαλείο της. Έχουν όμως ενισχύσει τους στρατηγούς, οι οποίοι εποφθαλμιούν την εξουσία. Με τον Σίλα, τον Μάριο, τον Πομπήιο, και ακόμη περισσότερο με τον Καίσαρα, η Ρώμη έχει συνηθίσει να βλέπει τους στρατηγούς να αποφασίζουν για την πολιτική της. Εις μάτην ο Κικέρων επιστρατεύει όλη τη μεγαλοφυΐα του για να πείσει τους συμπολίτες του να επανέλθουν στις αρχές της δημοκρατίας. Ο διορισμός των υπάτων γίνεται μέσα στα στρατόπεδα και ο Ρουβίκων δεν αποτελεί πλέον ένα ιερό όριο για τις λεγεώνες. Η Ρώμη βασιλεύει στον κόσμο με τις λεγεώνες της, αλλά τα όπλα εξουσιάζουν τη Ρώμη. Η κυρίαρχη πόλη αναμένει έναν νέο κυρίαρχο. Ένας άλλος Καίσαρ θα αντικαταστήσει τον δολοφονημένο Καίσαρα.
Ποιός;
Ο Αντώνιος, ο καλύτερος στρατηγός του; Έχει σταθεί στο πλευρό του σε τόσες μάχες, είναι το είδωλο των εκατονταρχών, και μετά τη δολοφονία, αυτοανακηρύσσεται συνεχιστής του έργου του νικητή των Γαλατών και εκτελεστής της διαθήκης του.
Ο γιος της Κλεοπάτρας, της βασίλισσας της Αιγύπτου; Εκείνη έχει αναγγείλει, μετά τη δολοφονία του πρώην εραστή της, ο οποίος είχε γίνει κυρίαρχος της Ρώμης, ότι από αυτόν τον βασιλικό έρωτα είχε γεννηθεί ένας γιος, ο Καισαρίων, και ότι εκείνη διεκδικεί τη διαδοχή.
Ή, τέλος, ο Οκτάβιος, τον οποίο είχε ορίσει ο δικτάτωρ; Κανείς δεν τον γνωρίζει, κανείς δεν τον εκτιμά, κανείς δεν τον ακολουθεί, αλλά ο Οκτάβιος, ένας νέος ψυχρός και ανώνυμος, μπορεί να επικαλεσθεί ένα αποφασιστικό πλεονέκτημα: Ο Καίσαρ, που ήταν άτεκνος, αλλά προετοίμαζε το μέλλον, είχε διακρίνει το διαφαινόμενο ταλέντο του και είχε υιοθετήσει αυτόν τον ισχνό και χωρίς επιβλητικότητα νέο. Ο Οκτάβιος είναι ο νόμιμος κληρονόμος του Καίσαρα. Εν αντιθέσει με όλες τις προβλέψεις, αξιοποιώντας τη δύναμη της νομιμότητας και συγκεντρώνοντας γύρω του τους παλαιούς αξιωματικούς του ηγέτη, σχηματίζει ένα κόμμα και μπαίνει στην Ιταλία, όπου αναδεικνύεται σε αξιόλογη δύναμη.
Ο Αντώνιος, η Κλεοπάτρα, ο Οκτάβιος. Τα πρόσωπα του πιο ξακουστού δράματος της ιστορίας έχουν πάρει τις θέσεις τους.
 |
| Pompeii-Casa del Centenario-Cubiculum |
Ο Οκτάβιος είναι ένας προνοητικός, ικανός και θαρραλέος νέος, του οποίου την εξυπνάδα έχει διακρίνει ο Καίσαρ. Είναι ένας φιλόδοξος άνδρας, εξαιρετικά υπολογιστής και πανούργος, και συγχρόνως προικισμένος με μία τρομακτική ενεργητικότητα. Επωφελείται από την αναμενόμενη υποστήριξη των οπαδών του Καίσαρα και ιδιαιτέρως του λαού, τον οποίο ο Καίσαρ γνώριζε πάντα να παίρνει με το μέρος του.
Ο Αντώνιος είναι ένας σκληρός στρατιωτικός, έξυπνος, προικισμένος με φαντασία, γοητευτικός, εύθυμος, και έχει αποτελέσει για μεγάλο διάστημα το δεξί χέρι του Καίσαρα, ενώ οι στρατιώτες του τον λατρεύουν. Ορμητικός, ευέλικτος, χυδαίος και αισθησιακός, έχει κατορθώσει να δημιουργήσει μία αυτοκρατορία στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας, καταλαμβάνοντας πολλές επαρχίες της Ανατολής.
Η Κλεοπάτρα είναι βασίλισσα της Αιγύπτου από την εφηβεία της. Είχε παντρευτεί τον αδελφό της, σύμφωνα με την παράδοση των Πτολεμαίων. Βασίλευσαν μαζί, αλλά στην ουσία εκείνη ήταν ο άνδρας. Μέσα στον αιματοβαμμένο και πολύπλοκο λαβύρινθο της πολιτικής της ελληνιστικής περιόδου, κατόρθωσε να επιβιώσει χάρη στην πονηριά και στην εξυπνάδα της. Κατόρθωσε μάλιστα να γοητεύσει και τον ίδιο τον Καίσαρα, όταν, σύμφωνα με τον θρύλο, τη μετέφεραν, κατόπιν εντολής της, στη σκηνή του τυλιγμένη μέσα σε ένα χαλί. Από την Αλεξάνδρεια, παρακολουθεί τον εμφύλιο πόλεμο που ετοιμάζεται στη Ρώμη και αποφασίζει να παίξει το παιχνίδι της.
Τα προ της σύγκρουσης.
Ο Οκταβιανός ενήργησε γρήγορα για να εξασφαλίσει την υποστήριξη της Συγκλήτου, κατάσχοντας τη διαθήκη του Αντωνίου – που βρισκόταν στο ναό και θεωρητικά ήταν απαραβίαστη – και αποκαλύπτοντας δημόσια το περιεχόμενό της. Ο Δίων ο Κάσσιος αναφέρει πως ο Οκταβιανός έκανε μεγάλο θόρυβο για το γεγονός ότι ο Αντώνιος είχε ζητήσει να ταφεί δίπλα στην Κλεοπάτρα στην Αλεξάνδρεια, ενισχύοντας τους φόβους των Ιταλών ότι προγραμμάτιζε να κάνει την Αίγυπτο νέο κέντρο της αυτοκρατορίας. Ο Οκταβιανός και το κόμμα του δυσφήμισαν την Κλεοπάτρα «με μία από τις πιο φοβερές εκστρατείες μίσους στην ιστορία».
Αναμένοντας τον πόλεμο, ο Αντώνιος συγκέντρωσε τις δυνάμεις του στην Ελλάδα. Είχε 19 λεγεώνες, περίπου 70.000 άνδρες, με ίσως 12.000 ιππείς. Ο στόλος του, που πλαισιωνόταν από αιγυπτιακά και φοινικικά πλοία, ανερχόταν σε περίπου 450 σκάφη, πολλά από τα οποία ήταν μεγαλύτερα και βαρύτερα εξοπλισμένα από εκείνα που διέθετε ο Οκταβιανός. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα του 32/31 π.Χ. ο Αντώνιος με τις δυνάμεις του στρατοπέδευσε στο Άκτιο στην ακτή της Ηπείρου, 60 χιλιόμετρα νότια της Κέρκυρας. Αλλά ένας τέτοιος μεγάλος στρατός είχε προβλήματα λογιστικής υποστήριξης, που η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να τα επιλύσει μόνιμα, ενώ τα τρόφιμα θα έπρεπε να έρχονται συνεχώς από την Αίγυπτο.
Οι πρώτες αψιμαχίες.
Ο Οκταβιανός προετοίμασε το στρατό των 16 λεγεώνων του – 80.000 άνδρες, οι περισσότεροι βετεράνοι – και στόλο 400 σκαφών στο νότο της Ιταλίας, στους λιμένες του Βρινδήσιου και του Τάραντα. Είχε ήδη δώσει τη διοίκηση του στόλου σ’ έναν από τους πολύ στενούς τους φίλους, τον ικανό Μάρκο Αγρίππα, διατηρώντας ο ίδιος τη διοίκηση του στρατού.
Ο ορμητικός Αγρίππας αιφνιδίασε τον Αντώνιο με μία έξοχη επίθεση κατά του αιγυπτιακού εμπορικού στόλου στη Μεθώνη, αλλά όταν ο Οκταβιανός προσπάθησε με οκτώ λεγεώνες να αποβιβασθεί στην ακτή της Ηπείρου, στο Φανάρι, ο Αντώνιος ήταν έτοιμος και τον απέκρουσε πολύ γρήγορα. Ο Οκταβιανός έστησε κατόπιν το στρατόπεδό του στο Μικαλίτζι, 7,5 χιλιόμετρα πιο βόρεια. Σαν τους αξιωματικούς σε μια παρτίδα σκακιού, ο Οκταβιανός και ο Αγρίππας παρέκαμπταν τον αργοκίνητο Αντώνιο σε κάθε ευκαιρία.
Μόνο τώρα ο Αντώνιος αντέδρασε – αλλά ήταν ήδη αργά. Επιβιβάζοντας σε πλοία μία δύναμη ιππικού και αποβιβάζοντάς τη βόρεια από το στρατόπεδο του Οκταβιανού, προσπάθησε να αποκόψει τον εχθρό του από τον ανεφοδιασμό υδάτων από τον ποταμό Λούρο. Το σχέδιο θα μπορούσε να έχει επιτύχει, αλλά ένα τμήμα της δύναμης του Αντωνίου αυτομόλησε στον Οκταβιανό και η προσπάθεια κατέληξε σε φιάσκο. Η θηλιά του Οκταβιανού έσφιγγε ακόμη περισσότερο κάθε ημέρα. Καθώς το ηθικό έπεσε κατακόρυφα, οι λιποταξίες στο στρατόπεδο του Αντωνίου έγιναν καθημερινό φαινόμενο, ενώ ένας από τους ανώτερους διοικητές του Αντωνίου, ο Δομίτιος Αηνόβαρβος πέρασε στον Οκταβιανό. Οι ανώτεροι αξιωματικοί του προσπάθησαν να τον πείσουν να αποσύρει το στρατό του στο εσωτερικό και να υποχωρήσει μαχόμενος, αλλά ο Αντώνιος ήξερε ότι θα αντιμετώπιζε ακόμα και έτσι το φάσμα της πείνας.
Απελπισμένος συγκάλεσε πολεμικό συμβούλιο για να συζητήσει τις υπόλοιπες επιλογές: θα μπορούσε να εγκαταλείψει το στόλο του και να αποσύρει το στρατό του στην ανατολική Ελλάδα, ή θα μπορούσε να προσπαθήσει να παραβιάσει το ναυτικό αποκλεισμό του εχθρού και να αφήσει το στρατό να μεριμνήσει για τη σωτηρία του. Ο διοικητής του στρατού του, Κανίδιος Κράσσος, υποστήριξε έντονα την αποχώρηση προς το εσωτερικό. Εξάλλου, ο Οκταβιανός είχε την υπεροχή στη θάλασσα, αλλά στην ξηρά ο Αντώνιος ήταν καλύτερος στρατηγός. Ο Κανίδιος όμως βρήκε αντίπαλο στο πρόσωπο της Κλεοπάτρας. Αυτή υποστήριξε ότι μία υποχώρηση, με το στρατό τόσο καταπτοημένο, ήταν ριψοκίνδυνη, ιδιαίτερα εάν δεν μπορούσαν να βρεθούν αποθέματα τροφίμων και πως το πρόβλημα των προμηθειών θα μπορούσε να λυθεί μόνο με μία νίκη στη θάλασσα. Ο στόλος θα έπρεπε να διασπάσει τον αποκλεισμό του Αγρίππα και να αποκαταστήσει την επαφή με την Αίγυπτο. Τα επιχειρήματα της Κλεοπάτρας ήταν καθοριστικά. Ακόμα όμως ο Αντώνιος δεν επιδίωκε μια αποφασιστική νίκη επί του Αγρίππα, καθώς ο στόλος του είχε πλέον χαμηλό ποσοστό επάνδρωσης και πολλά από τα σκάφη του ήταν αναξιόπλοα. Το καλύτερο, που θα μπορούσε να ελπίζει ήταν να δραπετεύσουν στην Αίγυπτο με όσο το δυνατόν περισσότερα σκάφη. Εκεί θα μπορούσε να ξαναφτιάξει το στρατό του με άλλα στρατεύματα – έξι λεγεώνες – στην Αίγυπτο και τη Συρία.
Οι βετεράνοι στρατιώτες του Αντωνίου ανησύχησαν από την απόφασή του να πολεμήσει στη θάλασσα αντί στην ξηρά. Ο Σαίξπηρ στο Αντώνιος και Κλεοπάτρα βάζει το αντεπιχείρημα στα χείλη ενός από τους στρατιώτες του:
Ω ευγενή αυτοκράτορα, μην πολεμήσεις στη θάλασσα
εμπιστοσύνη μην έχεις στις σάπιες σανίδες.
Αμφιβάλλεις γι’ αυτό το ξίφος και τις πληγές μου;
Άφησε τους Αιγυπτίους και τους Φοίνικες να δειλιάσουν.
Εμείς έχουμε συνηθίσει να κατακτούμε στέκοντας στη γη,
και να πολεμούμε πόδι με πόδι.
Η ναυμαχία στο Άκτιο.
Ο Οκταβιανός δεν είχε ανάγκη κατασκόπων. Η καθημερινή ροή ανώτερων αξιωματικών του Αντωνίου στον εχθρό, τον κράτησε πλήρως ενήμερο για τη δυσάρεστη κατάστασή του. Ακόμα και μετά από το πολεμικό συμβούλιο, στο οποίο συζητήθηκε η απόφαση για διάσπαση του κλοιού, ο Δέλλιος αυτομόλησε και ενημέρωσε τον Οκταβιανό και τον Αγρίππα για τις πιο πρόσφατες σκέψεις του Αντωνίου.
Χωρίς κωπηλάτες για να επανδρώσει όλα τα σκάφη του, ο Αντώνιος δεν είχε άλλη επιλογή παρά να κάψει πολλά από τα σκάφη του. Εξοπλίζοντας ακριβώς 230 γαλέρες, κυμαινόμενες σε μέγεθος από τριήρεις σε «δεκακώπους» τεράστια, ασταθή τέρατα με θωρακισμένα έμβολα στην πλώρη τους – ο Αντώνιος ήξερε ότι τα σκάφη του ήταν βαρύτερα και μεγαλύτερα από του Αγρίππα, αλλά δυστυχώς λιγότερα – 230 έναντι 400 – και πολύ λιγότερο ευέλικτα. Στη ρωμαϊκή πολεμική ναυτική τέχνη, το μέγεθος μετρούσε πολύ, ιδιαίτερα στον εμβολισμό, όμως στόχος του Αντωνίου δεν ήταν η νίκη, αλλά η διάσπαση του κλοιού.
Στις 2 Σεπτεμβρίου 31 π. Χ. ο στόλος του Αντωνίου, που αποτελείτο από τρεις μάχιμες μοίρες (170 σκάφη) και μία τέταρτη – της Κλεοπάτρας – από εμπορικά πλοία, που έφεραν το θησαυροφυλάκιό της και τα προσωπικά τιμαλφή της, βγήκαν αργά από το Άκτιο, μεταφέροντας 20.000 λεγεωνάριους. Ο υπόλοιπος στρατός του – τώρα είχε λιγότερους από 50.000 άνδρες – παρέμεινε με τον Κανίδιο Κράσσο στους λόφους παρακολουθώντας τη μοίρα τους να κρίνεται στο λιμάνι και πιο πέρα.
Ο Μάρκος Αντώνιος και η Κλεοπάτρα στο Άκτιο. Η φυγή, πρώτα της βασίλισσας και μετά του Ρωμαίου, κατέστρεψε τα όνειρά τους για να δημιουργήσουν ένα βασίλειο στην ανατολική Μεσόγειο.
Ο Οκταβιανός, γνωρίζοντας πλήρως τις προθέσεις του Αντωνίου, φοβόταν ακόμα μία ναυμαχία στα ρηχά νερά του λιμανιού του Ακτίου, όπου ο πιο ευέλικτος στόλος του θα στερείτο χώρου. Προτίμησε να επιτρέψει στον Αντώνιο να πλεύσει μπροστά του χωρίς να τον εμποδίσει και κατόπιν να του επιτεθεί στις ανοικτές θάλασσες. Ο Αγρίππας όμως εναντιώθηκε σε αυτό. Τα πλοία του Αντωνίου έφεραν ιστία και, αν περνούσαν μπροστά από το στόλο του Οκταβιανού, θα ήταν ίσως αδύνατον να τα πιάσει. Ο Αγρίππας συνιστούσε απλά: μπλοκάρετε τη διαφυγή του Αντωνίου και αναγκάστε τον να βγει στα βαθιά. Θα έπρεπε τελικά να βγει από το λιμάνι ή να λιμοκτονήσει.
Οι τρεις μάχιμες μοίρες του Αντωνίου διέσχισαν αργά τα ρηχά νερά του αποκλεισμού και εξήλθαν του λιμένος. Ο ίδιος ο Αντώνιος με τον Ποπλικόλα διοικούσε τη δεξιά πτέρυγα, που ήταν ενισχυμένη με μερικά από τα μεγαλύτερα σκάφη του – τις «εννεακώπους» και τις «δεκακώπους». Το πιο αδύναμο κέντρο του διοικείτο από τον Μάρκο Οκτάβιο, ενώ το αριστερό κέρας, που επίσης ενισχύθηκε με τα πιο βαριά θωρακισμένα σκάφη, διοικείτο από τον καλύτερο αξιωματικό του Αντωνίου, τον ναύαρχο Σώσιο. Ο Αντώνιος επιδίωκε σαφώς να προσελκύσει την εχθρική δύναμη μακρά από το κέντρο και προς τις δύο πτέρυγες, εκεί όπου αυτός και ο Σώσιος είχαν ταχθεί. Αυτό ίσως θα άνοιγε ένα κενό στη μέση του στόλου του Αγρίππα, ώστε η μοίρα της Κλεοπάτρας να περάσει μέσα από αυτό και να διαφύγει. Εάν αυτό συνέβαινε, ο υπόλοιπος στόλος θα έπρεπε να προσπαθήσει να απαγκιστρωθεί και να την ακολουθήσει. Ήταν μία λογική στρατηγική, προϊόν ρεαλισμού και όχι φόβου.
Ο στόλος του Αντωνίου περίμενε ακριβώς έξω από το λιμάνι την επίθεση του Αγρίππα, αλλά ο πανούργος ναύαρχος του Οκταβιανού δεν είχε πρόθεση να τραβηχτεί στα ρηχά και απέφυγε την πρόκληση. Μέχρι το μεσημέρι οι δύο στόλοι ατένιζαν ο ένας τον άλλον σε απόσταση 1.5 χιλιομέτρου. Ο Αντώνιος ανέμεινε όμως το θεό των ανέμων να απαντήσει στο κάλεσμά του. Ο Πλούταρχος σημειώνει ότι, μόλις πέρασε το μεσημέρι, ένα αεράκι φύσηξε πάνω από τη θάλασσα. Γι’ αυτόν ακριβώς τον άνεμο ο Αντώνιος είχε κρατήσει τα ιστία του και τώρα είχε έλθει η ώρα να επιτεθεί στους αντιπάλους του. Ο Αντώνιος προσέγγισε τον εχθρό στα αριστερά, εκεί όπου διοικούσε προσωπικά ο Αγρίππας. Καθώς οι δύο αντίπαλες μοίρες κινήθηκαν βόρεια σε μία προσπάθεια υπερκέρασης, αποκόπηκαν από τα αντίστοιχα κέντρα τους, αφήνοντας χάσμα που αμέσως εκμεταλλεύτηκε η μοίρα με τα υψωμένα πανιά. Ο Πλούταρχος έγραψε πως «ο εχθρός τους παρακολούθησε έκπληκτος καθώς έκαναν χρήση του αέρα για να πλεύσουν μακριά προς την κατεύθυνση της Πελοποννήσου (νότια)».
Ο Αντώνιος είχε επιτύχει τον πρώτο στόχο του: η Κλεοπάτρα και τα μεταγωγικά του είχαν διασπάσει τον κλοιό. Πώς μπορούσε όμως να απαγκιστρωθεί και να την ακολουθήσει; Οι δύο ρωμαϊκοί στόλοι ήταν τώρα πλήρως «αγκαλιασμένοι». Γάντζοι έδεναν το ένα σκάφος στο άλλο, δημιουργώντας μία πλατφόρμα για τους ναυτικούς και τους πεζοναύτες να πολεμήσουν σώμα με σώμα στα καταστρώματα. Οι καταπέλτες έριχναν φλεγόμενα βλήματα καίγοντας σχοινιά και υπερκατασκευές. Τα κουπιά θρυμματίζονταν με την επαφή των σκαφών, τα μεγάλα μεταλλικά έμβολα των πλοίων προκαλούσαν ρήγματα στα εχθρικά σκάφη, επιτρέποντας την εισροή υδάτων. Ο καπνός των φλεγόμενων σκαφών αγκάλιαζε το πεδίο της μάχης, σαν σάβανο. Καθένα από βαρύτερα πλοία του Αντωνίου ήταν τώρα περικυκλωμένο από δύο ή τρία σκάφη του Αγρίππα και το πλεονέκτημα του Οκταβιανού σε πεζοναύτες – 40.000 εναντίον 20.000 – άρχιζε να φαίνεται. Με τη ναυαρχίδα του να βρίσκεται περικυκλωμένη απ’ όλες τις πλευρές, ο Αντώνιος επιβιβάστηκε σε ένα μικρότερο, γρηγορότερο σκάφος και έπλευσε μακριά αναζητώντας τη βασίλισσα της Αιγύπτου. Το πώς ένιωσαν εκείνοι από τους άνδρες του που είδαν τη φυγή του, μπορεί να γίνει αντιληπτό μόνο με τη χρήση της φαντασίας. Ολόγυρα, Ρωμαίοι μάχονταν και πέθαιναν για τον Μάρκο Αντώνιο και εκείνος τους εγκατέλειπε. Είχε προφανώς επιλέξει να διοικήσει τη δεξιά πτέρυγα, επειδή οι πιθανότητας διαφυγής ήταν καλύτερες σ’ εκείνη την πλευρά. Στο νότο, ο Σώσιος και η μοίρα του ήταν καταδικασμένοι, καθώς η θαλάσσια αύρα δεν επρόκειτο να τους σώσει.
Από το στόλο των 300 πλοίων του, ο Αντώνιος κατάφερε να περισώσει, από την καταστροφή στο Άκτιο, μόνο 70. Αποκομμένος από τον ανεφοδιασμό του στην Αίγυπτο, ο Αντώνιος έδωσε μία περίεργη μάχη που διέφυγε τις ελπίδες του να ηγηθεί της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Το αποτέλεσμα της ναυμαχίας.
Με το πλεονέκτημα των ιστίων τους, ο Αντώνιος και η Κλεοπάτρα διέφυγαν από το Άκτιο. Ο Αντώνιος έσωσε ίσως 70 σκάφη από το στόλο του, αλλά ο στρατός του χάθηκε και η φήμη του, μετά από το Άκτιο, κηλιδώθηκε. Η εγκατάλειψη του στρατού του – διαπραγματεύτηκε την παράδοσή του στον Οκταβιανό – σήμαινε την απώλεια ολόκληρης της αξιοπιστίας στα μάτια των Ρωμαίων. Είχε κάνει την επιλογή του, όταν ακολούθησε την Αιγυπτία μάγισσα. Η Κλεοπάτρα, εντούτοις, ήταν χαρούμενη και έπλευσε στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας με τα πλοία της ανθοστολισμένα. Γι’ αυτήν, η διάσπαση του κλοιού ήταν μια νίκη. Ο Οκταβιανός και οι δυνάμεις του δεν άργησαν να τους ακολουθήσουν στην Αίγυπτο. Ό,τι επακολούθησε έδωσε τροφή για να εμπνευστεί ο Σαίξπηρ το τελευταίο μέρος της τραγωδίας του: η αυτοκρατορία του Μάρκου Αντωνίου, ενός μεγάλου Ρωμαίου, και ο θάνατος, από δάγκωμα φιδιού, της όμορφης Κλεοπάτρας, που δεν ήθελε να επιστρέψει στη Ρώμη ως έκθεμα στο θρίαμβο του Οκταβιανού.
ΡΩΜΑΪΚΕΣ ΓΑΛΕΡΕΣ: Η ΔΕΚΑΚΩΠΟΣ
Μήκος: 15 μέτρα
Ύψος: 7 μέτρα, διάμετρος 9,5 μέτρα
Μήκος κουπιών: 13 μέτρα
Πλήρωμα: 572 κωπηλάτες, 30 ναύτες, 250 πεζοναύτες
Εξοπλισμός: 2 πύργοι και μέχρι 6 καταπέλτες
Αυτός ήταν ο μεγαλύτερος τύπος ρωμαϊκού πολεμικού πλοίου και αναμφισβήτητα ο Αντώνιος χρησιμοποίησε ορισμένα τέτοια στο Άκτιο, όπου ο Αγρίππας είχε συγκεντρώσει μικρότερες τετρήρεις, που ήταν πιο ευέλικτες. Η δεκάκωπος έφερε μία άρπαγα, που αγκίστρωνε τα εχθρικά πλοία μέχρι να είναι αρκετά κοντά για να γίνει απόβαση στα καταστρώματά τους.
ΕΠΙΜΥΘΙΟ
Το Άκτιο ήταν μια ανηρωική ναυμαχία, αλλά οι συνέπειές της ήταν μεγάλες. Η νίκη του Οκταβιανού έβαλε τέλος στην περίοδο των εμφυλίων πολέμων και στη μάχη εξουσίας μεταξύ της ανατολής και της δύσης, μέσα στο ρωμαϊκό κόσμο, εξασφαλίζοντας ότι η Ρώμη θα παρέμενε το κέντρο του. Ο Οκταβιανός λεηλάτησε τους θησαυρούς της Αιγύπτου και επέτρεψε στη Ρώμη ως αδιαφιλονίκητος ηγεμόνας. Με το τέλος της τριανδρίας, φάνηκε πως δεν θα μπορούσε να υπάρξει επιστροφή στη δημοκρατία. Μέσα σε τρία χρόνια, ο Οκταβιανός έλαβε τον τίτλο «Αύγουστος» με την ψήφο της Συγκλήτου και έγινε ο μοναδικός κυρίαρχος του ρωμαϊκού κόσμου. Κατ’ αυτό τον τρόπο, η ναυμαχία του Ακτίου σήμανε τη γέννηση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Από το βιβλίο: Θαλασσινός Γ. Δημήτριος, Ναυμαχίες.
Το τέλος της Δυτικής Αυτοκρατορίας
Οι ιστορικοί σήμερα γενικά τοποθετούν το τέλος της Δυτικής Αυτοκρατορίας στο 476 μ.Χ.. Αυτή είναι η χρονιά που ο αυτοκράτορας Ρωμύλος Αυγουστύλος καθαιρέθηκε από το βάρβαρο στρατηγό Οδόακρο, ο οποίος ανακηρύχθηκε ο ίδιος ο βασιλιάς της Ιταλίας. Αλλά είναι παραπλανητικό να επικεντρωθεί κάποιος πάρα πολύ σε οποιαδήποτε συγκεκριμένη ημερομηνία. Οι τελευταίοι αυτοκράτορες πριν τον Ρωμύλο Αυγουστύλο ήταν αυτοκράτορες μόνο στο όνομα. Πεινασμένοι λόγω των φορολογικών εσόδων που απαιτούνται για να θέσουν ένα σοβαρό στρατό, στον έλεγχό τους επάνω στην ονομαστικά(μόνο) ρωμαϊκή επικράτεια ήταν όλο και πιο αδύναμοι. Όταν ο Οδόακρος και άλλοι βάρβαροι στρατηγοί σκαρφάλωσαν στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία επάνω σε βασίλεια, ήταν σε μεγάλο βαθμό απλώς η επισημοποίηση της de facto πραγματικότητας ,'οτι οι αυτοκράτορες είχαν μικρή ''πραγματική'' εξουσία πάνω μακρινές περιοχές τους.
Η Ανατολή γίνεται η Βυζαντινή Αυτοκρατορία
Οι ιστορικοί αναφέρονται γενικά στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία μετά από το 476 ως Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Αλλά αυτό είναι μια αυθαίρετη διάκριση εφευρέθηκε για τη διευκόλυνση των ιστορικών? δεν θα είχε νόημα για τους ανθρώπους που ζουν στην Κωνσταντινούπολη, την Ανατολική πρωτεύουσα, εκείνη την εποχή. Οι άνθρωποι στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία συνέχισαν να θεωρούν τους εαυτούς τους ως τους Ρωμαίους, και η αυτοκρατορία τους ως Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, για αιώνες μετά από 476. Το 527, ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός ανέλαβε την εξουσία στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και άρχισε μια εκστρατεία για να κατακτήσει το δυτικό μισό της αυτοκρατορίας .
Με το θάνατό του το 565, είχε σημειώσει σημαντική πρόοδο, ανακατάληψη της Ιταλίας, το μεγαλύτερο μέρος της Ρωμαϊκής Αφρικής, ακόμη και κάποια μέρη της Ισπανίας. Ενώ οι διάδοχοί του δεν θα είναι σε θέση να κρατήσουν αυτά τα νέα εδάφη, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία θα υπομείνει ως μια χριστιανική αυτοκρατορία για τα επόμενα χίλια χρόνια, μέχρι που τελικά θα κατακτηθούν από τους Οθωμανούς το 1453.
ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΟ,ΤΟ ΙΕΡΟ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΡΙΟ
Στον εκθεσιακό χώρο “Ασκληπιείο, το ιερό θεραπευτήριο” φιλοξενούνται μοναδικά ευρήματα από το ιερό του Ασκληπιού στην Αρχαία Κόρινθο, κυρίως πήλινα αναθήματα πιστών στη μορφή ανθρώπινων μελών του 4ου – 3ου αιώνα π.Χ., αλλά και βυζαντινές επιτύμβιες στήλες του 5ου-6ου αιώνα μ.Χ. από το παρακείμενο πρωτοχριστιανικό νεκροταφείο της πόλης.
Στον εκθεσιακό χώρο “Ασκληπιείο, το ιερό θεραπευτήριο” φιλοξενούνται μοναδικά ευρήματα από το ιερό του Ασκληπιού στην Αρχαία Κόρινθο, κυρίως πήλινα αναθήματα πιστών στη μορφή ανθρώπινων μελών του 4ου – 3ου αιώνα π.Χ., αλλά και βυζαντινές επιτύμβιες στήλες του 5ου-6ου αιώνα μ.Χ. από το παρακείμενο πρωτοχριστιανικό νεκροταφείο της πόλης.
 |
| Πήλινα ομοιώματα ανθρώπινων μελών ως αφιερώματα (τάματα) στο Ασκληπιείο της Αρχαίας Κορίνθου,Αρχαιολογικό Μουσείο Αρχαίας Κορίνθου |
Tα θαύματα στα αρχαία Ασκληπιεία.
Τα Ασκληπιεία ήταν ιερά και τόποι λατρείας του ήρωα, ιερού ιατρού και θεραπευτή θεού Ασκληπιού. Ηταν στην πραγματικότητα τα πρώτα νοσοκομεία ή μάλλον συγκροτήματα κτιρίων υγείας, όχι μόνο του ελληνικού χώρου αλλά και όλου του δυτικού πολιτισμού και πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στην ελληνική ευρύτερη περιφέρεια για πολλούς αιώνες, από την εποχή περίπου του Τρωικού πολέμου ως τον 6ο αιώνα μ.Χ., εποχή της πλήρους επικράτησης του χριστιανισμού. Θα πρέπει να τονίσουμε ιδιαίτερα ίσως εδώ ότι, παρ' όλο το διωγμό που υπέστη ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός ως ειδωλολατρική πρακτική, κύρια από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο το 392 μ.Χ., η λατρεία του Ασκληπιού και ιδιαίτερα η φροντίδα υγείας στα Ασκληπιεία δεν έγινε κατορθωτό να εξαλειφθεί τελείως για περίπου δύο ακόμη αιώνες.
Στα Ασκληπιεία, εκτός από τον ίδιο τον Ασκληπιό, λατρεύονταν παράλληλα και περιπτωσιακά τόσο οι μυθολογικοί πρόγονοί του, ο Απόλλωνας και η Αρτεμις, όσο και τα μυθολογικά παιδιά του, η Υγεία, η Πανάκεια, ο Τελεσφόρος, η Ιασώ, η Αίγλη, η Ακεσώ, η Αύρα, η Νίκη, ο Ευμαρίων, ο Αλεξίνωρ κ.ά., που παρουσίαζαν τις προσωποποιημένες ιδιότητες της θεραπευτικής του τέχνης. Λατρεύονταν συγχρόνως και τα θεωρούμενα φυσικά παιδιά του, ο Μαχάων και ο Ποδαλείριος, που, σύμφωνα με τον Ομηρο, ήταν και αυτοί γιατροί που πήραν μέρος στον Τρωικό πόλεμο ως αρχηγοί των στρατευμάτων της Τρίκκης, της Ιθώμης και της Οιχαλίας, πόλεων της Θεσσαλίας. Τα φίδια και οι σκύλοι ήταν τα ιερά ζώα του Θεού Ασκληπιού.
Ο Ασκληπιός και οι δύο υιοί του, αυτοί οι πρώτοι ήρωες-γιατροί, που παρουσιάζονται να συγκεντρώνουν τη βαθιά εκτίμηση και αναγνώριση όχι μόνο του Ομήρου αλλά και όλων των Ελλήνων της εποχής τους, φαίνονται ως ιδρυτές της μεγάλης οικογένειας των Ασκληπιαδών, απογόνων του Ασκληπιού, που από γενεά σε γενεά κληρονομούσαν τα μυστικά της ιατρικής τέχνης και πρόσφεραν τις ιατρικές τους υπηρεσίες στη μυθολογική και ιστορική μας αρχαιότητα στο όνομα του μεγάλου πρώτου ήρωα γιατρού, του Ασκληπιού. Ανάμεσα στους φημισμένους Ασκληπιάδες μπορούμε να αναφέρουμε εδώ τους μεγάλους δασκάλους Ιπποκράτη και Αριστοτέλη.
 |
| Πήλινα ομοιώματα ανθρώπινων μελών ως αφιερώματα (τάματα) στο Ασκληπιείο της Αρχαίας Κορίνθου,Αρχαιολογικό Μουσείο Αρχαίας Κορίνθου |
Σήμερα γνωρίζουμε ότι έχουν αναφερθεί σε γραπτές πηγές ή/και έχουν βρεθεί αρχαιολογικά στοιχεία που αποδεικνύουν την ύπαρξη περίπου 320 Ασκληπιείων στον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Σύμφωνα όμως με άλλες πηγές, τα Ασκληπιεία στον αρχαίο κόσμο ξεπερνούσαν τα 500. Από αρχαίες γραπτές μαρτυρίες και αρχαιολογικά ευρήματα γνωρίζουμε σήμερα ότι τα Ασκληπιεία, επενδυμένα με τις μυθολογικές, ιδεολογικές και φιλοσοφικές αντιλήψεις για την υγεία των προγόνων μας, προσέφεραν αυτό που λέμε σήμερα «ολιστική φροντίδα υγείας».
Σύμφωνα με την αντίληψη αυτή, οι ιερείς/ιατροί στα Ασκληπιεία λάτρευαν τον Ασκληπιό με την προσφορά υγείας προς τον άνθρωπο. Και ο άνθρωπος (ασθενής και ικέτης) αντιμετωπιζόταν με ιερό σεβασμό, ως ολοκληρωμένο ον με αδιαχώριστα και ιδιαίτερα πνευματικά, ψυχικά, συναισθηματικά, κοινωνικά, ηθικά, φυσικά κ.ά. χαρακτηριστικά, που βρισκόταν σε απόλυτη συνάρτηση με το άμεσο και απώτερο γήινο και συμπαντικό περιβάλλον του. Η ασθένεια εθεωρείτο ως ένα αποτέλεσμα πολύπλοκων και αρνητικών αλληλεπιδράσεων περιβαλλοντικών, κοινωνικών, ψυχολογικών, πνευματικών, συναισθηματικών και φυσικών παραγόντων και η φροντίδα υγείας φαίνεται να στόχευε στην εξομάλυνση των συγκρούσεων και στην αποκατάσταση της αρμονίας ανάμεσα στους παράγοντες αυτούς έχοντας ως επικουρική βοήθεια την ιατρική επέμβαση, χειρουργική ή φαρμακευτική.
Το να επισκεφθείς τον Ναό του Ασκληπιού δεν ήταν απλή υπόθεση. Έπρεπε να σε καλέσουν οι Ιερείς του Ναού. Έπρεπε να προηγηθεί νηστεία, καθαρτικό λουτρό και ψυχικός καθαρμός. Πριν κοιμηθείς στην Ιερά Κλίνη έπρεπε να μάθεις τα τελετουργικά καθαρμού και να κάνεις θυσίες. Όλα αυτά πριν εισέλθεις στον Ναό.
Της όλης διαδικασίας προϊστατο ο Πρωθιερέας ή Μεγάλος Ιερέας και τον βοηθούσαν οι Πυροφόροι, που εκτελούσαν χρέη διακόνου και βοηθών στις ιατρικές εργασίες, οι Ιερομνήμονες και οι θεράποντες νοσοκόμοι που ονομάζονταν Ασκληπιάδες. Ανάμεσά τους υπήρχαν και γυναίκες οι οποίες ανήκαν στην τάξη των Νακόρων ή Ζακόρων. Ο Γαληνός λέει ότι πριν από τον Ασκληπιό, η ιατρική ήταν «απολύτως εμπειρική και όνο δια φυτών εθεραπεύοντο οι άνθρωποι, ενώ αυτός την ανύψωσε σε θεία επιστήμη».
Ασθενείς με ανίατες παθήσεις εθεραπεύοντο. Τυφλοί εύρισκαν το φως τους. Χωλοί και παραπληγικοί περπατούσαν ξανά. Εθεραπεύοντο άμεσα, χωρίς μακροχρόνια παραμονή στον Ναό. Την τρομερή ιαματική δύναμη του Θεού γνώριζαν οι Ιερείς του Ασκληπιού από τα πανάρχαια χρόνια που χάνονται στην αχλύ της Ιστορίας. Η ιαματική τους παράδοσή ήταν μυστική και δεν την απεκάλυπταν παρά μόνον στους νέους Μύστες.
Όμως ξέρουμε ότι την νύκτα που σε καλούσαν οι Ιερείς να κοιμηθείς στο Άβατον, ντυνόσουν στα λευκά. Καθόσουν δίπλα στο Ιερό Άγαλμα του Θεού το οποίο περιβαλλόταν από ζωντανά φίδια. Έπρεπε να τα ταΐσεις με γλυκά εδέσματα, για να τα τραβήξεις μακριά από το Άγαλμα, και ύστερα να προσευχηθείς στον Θεό. Ώφειλες να τραγουδήσεις ύμνους προς στον Θεό. Ύστερα ένας Ιερεύς σε έβαζε να κοιμηθείς στην Ιερά Κλίνη και σου έλεγε «Μην φοβηθείς από αυτά που θα δεις στο όνειρό σου την νύκτα».
Το πρωί οι Ιερείς συζητούσαν με τους ασθενείς το όνειρο που είδαν. Η ευθύνη των Ιερέων ήταν να προετοιμάσουν τον ασθενή να δει το θεϊκό όνειρο και, αν χρειαζόταν, να ερμηνεύσουν στον άρρωστο τις εντολές του Θεού.
Το πρωί οι Ιερείς συζητούσαν με τους ασθενείς το όνειρο που είδαν. Η ευθύνη των Ιερέων ήταν να προετοιμάσουν τον ασθενή να δει το θεϊκό όνειρο και, αν χρειαζόταν, να ερμηνεύσουν στον άρρωστο τις εντολές του Θεού.
 |
| Apollo entrusts his son Asclepius to the centaur Chiron- Christopher Unterberger.Ο Απόλλων εμπιστεύεται τον γιο του Ασκληπιό στον κένταυρο Χείρωνα. |
Στα Ασκληπιεία γίνονταν και διάφορες χειρουργικές επεμβάσεις και τοπικές αφαιμάξεις, ορισμένα δε από τα Ασκληπιεία είχαν αναπτύξει και ειδικό τρόπο θεραπείας όπως για παράδειγμα το Αμφιάρειο με ειδίκευση στην ονειροθεραπεία. Στην Κω υπήρχε σε μαρμάρινη πλάκα στην θύρα η περίφημη συνταγή κατά των δηγμάτων ζώων και στην Έφεσσο χρησιμοποιούσαν ένα θαυματουργό κολύριο για οφθαλμολογικά περιστατικά.
Στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου η τελική θεραπεία που δινόταν από τον Ασκληπιό γινόταν με την «εγκοίμηση» στο Άβατο.Την κρίσιμη ημέρα γινόταν ξανά θυσία. Ο θεραπευόμενος αφού έτρωγε από το θυσιασμένο ζώο και έπινε πολύ ποτό και νέκταρ, με τη συνοδεία μουσικής από τον αυλό του Ασκληπιού οδηγείτο σε κατάσταση έκστασης - διευρυμένης κατάσταση συνειδητότητας - μέσω πολλών διαδρόμων στη λαβυρινθώδη κατασκευή του Θόλου, όπου κοιμόταν πάνω στο ακόμη ζεστό δέρμα του θυσιασμένου ζώου -πιθανόν για να επωφεληθεί από την ενέργεια του καθυγιασμένου ζώου- και του ζητούσαν να μείνει σιωπηλός οτιδήποτε κι αν άκουγε ή έβλεπε.
Στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου η τελική θεραπεία που δινόταν από τον Ασκληπιό γινόταν με την «εγκοίμηση» στο Άβατο.Την κρίσιμη ημέρα γινόταν ξανά θυσία. Ο θεραπευόμενος αφού έτρωγε από το θυσιασμένο ζώο και έπινε πολύ ποτό και νέκταρ, με τη συνοδεία μουσικής από τον αυλό του Ασκληπιού οδηγείτο σε κατάσταση έκστασης - διευρυμένης κατάσταση συνειδητότητας - μέσω πολλών διαδρόμων στη λαβυρινθώδη κατασκευή του Θόλου, όπου κοιμόταν πάνω στο ακόμη ζεστό δέρμα του θυσιασμένου ζώου -πιθανόν για να επωφεληθεί από την ενέργεια του καθυγιασμένου ζώου- και του ζητούσαν να μείνει σιωπηλός οτιδήποτε κι αν άκουγε ή έβλεπε.
 |
| Κιονόκρανο από το Ασκληπιείο στην Αρχαία Κόρινθο |
Οι Ιερείς του Ασκληπιού ήταν ιατροί και θεολόγοι ταυτοχρόνως. Ήξεραν από ονειρομαντεία, από βότανα, από χειρουργική. Πριν κοιμηθεί ο άρρωστος στην Ιερά Κλίνη, οι Ιερείς τον παρακολουθούσαν όταν κοιμόταν για να εντοπίσουν σημεία που θα έδειχναν ότι είναι έτοιμος να κοιμηθεί στο Άβατον. Όταν οι οιωνοί ήταν σωστοί, ο ασθενής εισέρχετο στο Άβατον. Εκεί εθεωρείτο ότι θα κοιμηθεί δίπλα στον Θεό Ασκληπιό. Θα έβλεπε ένα όνειρο, όπου είτε θα τον θεράπευε άμεσα ο Θεός, είτε θα του έλεγε τί να κάνει για να θεραπευθεί. Όταν θεραπευόταν, έπρεπε να χαράξει σε μία επιγραφή την εμπειρία που έζησε, ώστε οι νέοι ασθενείς να θαυμάζουν την ιαματική δύναμη του Θεού Ασκληπιού.
Το Ασκληπιείο στην Κορινθία
Ο Αλεξάνορας, γιος του Μαχάονα κι εγγονός του Ασκληπιού, έχτισε το Ασκληπιείο στην Τιτάνη, που υπαγόταν στο κράτος της Σικυώνας. Πήρε το όνοµά της από τον Τιτάνα, αδερφό του Ήλιου, και αποτέλεσε το θρησκευτικό κέντρο των Σικυωνίων. Ο αρχαίος περιηγητής Παυσανίας αναφέρει το δύο ξόανα του Ασκληπιού και της Υγείας στον ναό της Αθηνάς, καθώς και τον βωµό του Ανέµου στον οποίο ο αρχιερέας πραγµατοποιούσε τελετές της Μήδειας ηµερούµενος των πνευµάτων το άγριον… Σήµερα, στο εκκλησάκι του Αγίου Τρύφωνα στο χωριό, σώζεται εντοιχισµένη ενεπίγραφη µαρµάρινη πλάκα η οποία µε ψήφισµα της αρχαίας βουλής αφιερώθηκε στον Ασκληπιό.
Βορειοδυτικά του αρχαιολογικού χώρου της Αρχαίας Κορίνθου βρίσκεται το ιερό του Ασκληπιού, που έχει διάρκεια ζωής 1.000 ετών περίπου. Η θέση επιλέχθηκε ως κατάλληλη για τη δηµιουργία του θεραπευτηρίου λόγω του άφθονου νερού στην κοντινή κρήνη της Λέρνας.
 |
| Ο ναός του Ασκληπιού στην Αρχαία Κόρινθο |
Στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ., πιθανώς εξαιτίας καταστροφικού σεισµού, το ιερό ανακαινίσθηκε, το τέµενος οριοθετήθηκε και ο ναός πλαισιώθηκε στα ανατολικά από βωµό θυσιών και στα δυτικά από το Άβατο, ένα ευρύχωρο κτίριο στο οποίο λάµβανε χώρα η εγκοίµηση. Για την εξυπηρέτηση των πολυάριθµων επισκεπτών του, ο ναός πλαισιώθηκε από στοές, όπου πιθανώς τοποθετούσαν ή αναρτούσαν τα άφθονα αναθήµατα των ασθενών, τα σηµερινά τάµατα. Πολλά από αυτά τα αναθήµατα, που σήµερα εκτίθενται σε ειδική αίθουσα στο Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αρχαία Κόρινθο, είναι πήλινα οµοιώµατα ανθρώπινων µελών και οργάνων, καθώς και πλήθος άλλων αντικειµένων, όπως αγγεία ή ειδώλια.
Η εγκοίµηση
Το φρέαρ ή η κρήνη ήταν βασικά στοιχεία της ίασης, που επιτυγχανόταν µε τη διαδικασία της κάθαρσης και της εγκοίµησης κοντά στο νερό. Η αναγέννηση των θεών, που κάθε φορά επέστρεφαν στη ζωή µετά τον περιοδικό θάνατο µέσα στη γη, αποτελούσε την αρχετυπική διαδικασία της µύησης των προσκυνητών, που επέλεγαν αυτή τη συµβολική πράξη µε την ελπίδα να ιαθούν. Σε αυτόν τον διαφορετικό «ύπνο», που έµοιαζε περισσότερο µε θάνατο, κάθε ασθενής κοιµόταν στο ιερό έδαφος µε το αυτί του να ακουµπά στη γη, καθώς ο θεός τον συµβούλευε και του έδειχνε τον κατάλληλο τρόπο ίασης. Ίσως κι εµείς σήµερα ελπίζοντας στην αναγέννηση συµµετέχουµε σε µια εκούσια υπνωτική αναµονή, αρκεί µονάχα κάποιος «θεός» να φανεί.
ΠΉΛΙΝΑ ΟΜΟΙΏΜΑΤΑ ΠΟΔΙΏΝ(βλέπε επάνω φωτογραφίες)
Ανακαλύφθηκαν εντός πηγαδιού βορείως του ναού, από κοινού με άλλα αναθήματα του πρώιμου τεμένους του Απόλλωνος και του Ασκληπιού. Ομοίωμα αριστερού ποδιού, πλασμένου με μήτρα. Σώζεται ακέραιο. Κοίλο στο εσωτερικό του, κλείνει στο ύψος του γονάτου, το οποίο διαγράφεται ελαφρώς, όπως και ο αστράγαλος. Τα δάχτυλα έχουν πλαστεί με δεξιοτεχνία, μολονότι είναι κάπως δυσανάλογα προς το λοιπό πόδι. Διακρίνονται μεταξύ τους με αυλακώσεις ενώ προσεκτικά σχεδιασμένες εγχαράξεις διαγράφουν τα νύχια. Αντί της απόδοσης της ποδικής καμάρας, το πέλμα έχει πλαστεί επίπεδο και κλειστό στην κάτω πλευρά του. Τα ομοιώματα ποδιών του κορινθιακού Ασκληπιείου είναι πλασμένα σχεδόν στο σύνολό τους σε φυσικό μέγεθος. Παρόλο που οι διαμπερείς οπές στο πάνω μέρος τους υποδηλώνουν ανάρτησή τους, τα επίπεδα πέλματα είναι ενδεικτικά της έδρασής τους σε κάποιο θρανίο, ράφι ακόμη και το δάπεδο του χώρου που τα φιλοξενούσε. Το πορτοκαλόχρωμο επίχρισμα πιθανώς δηλώνει την ανδρική φύση των αναθετών. Καθώς στα περισσότερα εξ αυτών δεν υπάρχουν εμφανή σημάδια ασθένειας, θα πρέπει να αποδώσουμε την αφιέρωσή τους πρωτίστως σε κατάγματα ή τραύματα. Tο μελανό χρώμα στο πρόσθιο μέρος του πέλματος πιθανόν να δηλώνει μελανιά που οφειλόταν σε μωλωπισμό ή άλλη εξωτερική ή παθολογική αιτία. Η πολυάριθμη παρουσία ομοιωμάτων ποδιών στο κορινθιακό Ασκληπιείο αναλογικώς προς τα άλλα ομοιώματα οργάνων και μελών είναι ενδεχομένως ενδεικτική της ειδίκευσης του θεραπευτηρίου στην θεραπεία καταγμάτων και τραυμάτων, σε μία κοινωνία κατεξοχήν αγροτική που τα αντιμετώπιζε καθημερινώς.
Σε απόσταση 450 περίπου μ. βορείως του λόφου του Ναού του Απόλλωνος, στις βόρειες υπώρειες του Ακροκορίνθου, ανασκάφηκε από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών το ιερό θεραπευτήριο του Ασκληπιού, ένα από τα σημαντικότερα ιερά της πόλης, με διάρκεια ζωής μεγαλύτερη των 800 ετών.
Η επιλογή της θέσης θεωρείται ιδανική λόγω της απόστασης από το κέντρο της Κορίνθου, των δυνατών βοριάδων που πνέουν στην περιοχή καθαρίζοντας την ατμόσφαιρα, και φυσικά λόγω του άφθονου νερού που αντλείται από την γειτονική κρήνη της Λέρνας. Στην θέση αυτή επιβεβαιώνεται η ύπαρξη ενός αρχαϊκού, ανοιχτού τεμένους αφιερωμένου στην λατρεία του Απόλλωνος, δίπλα στο οποίο προστέθηκε περί τον 5ο αιώνα π.Χ. ένα δεύτερο αφιερωμένο στον υιό του Ασκληπιό.
Περί τα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ., πιθανώς εξαιτίας ενός καταστροφικού σεισμού, το ιερό ανακαινίζεται και στον χώρο οικοδομείται ένας ναός τετράστυλος, πρόστυλος, με πρόδομο και σηκό, προσανατολισμένος στον άξονα Ανατολή ? Δύση, αφιερωμένος στον Ασκληπιό και πιθανώς στην Υγιεία. Το τέμενος οριοθετήθηκε και ο ναός πλαισιώθηκε στα ανατολικά από βωμό θυσιών και θησαυρό, και στα δυτικά από το άβατο, ένα ευρύχωρο κτήριο στο οποίο λάμβανε χώρα η εγκοίμηση. Δύο συμμετρικά λαξευμένοι στον βράχο, ορθογώνιοι λάκκοι, εκατέρωθεν του ναού, ίσως προορίζονταν για τα ιερά φίδια του θεού.
Για την εξυπηρέτηση των πολυάριθμων επισκεπτών του, ο ναός πλαισιώθηκε από στοές, όπου πιθανώς τοποθετούνταν ή αναρτώνταν τα πολυάριθμα αναθήματα των ασθενών. Στα δυτικά του ιερού και αρκετά χαμηλότερα από το πλάτωμά του, μία περίστυλη αυλή κατασκευάστηκε για να στεγάσει την φυσική κρήνη της Λέρνας, το νερό της οποίας ήταν απαραίτητο για την θεραπεία. Εκτός από τις δεξαμενές του καθαρτήριου ύδατος, οι περιμετρικές στοές στέγαζαν εστιατόρια, βαλανείο, καθώς και χώρους ανάπαυλας και αναψυχής για τους καταπονημένους ασθενείς.
Το Ασκληπιείο και η κρήνη της Λέρνας πιθανότατα έπαυσαν την λειτουργία τους λόγω της καταστροφής της πόλης το 146 π.Χ., ωστόσο μετά την επανίδρυση της Κορίνθου ως ρωμαϊκής, αυτοκρατορικής αποικίας το 27 π.Χ. ανακαινίστηκαν και επαναλειτούργησαν. Τον 2ο αιώνα μ.Χ. ο Παυσανίας, κατά την περιήγησή του στην Κόρινθο αναφέρει έναν ναό του Ασκληπιού, «τα δε αγάλματα Ασκληπιός μεν και Υγεία λευκού λίθου» (Παυσανίας ΙΙ, 4, 5).
ΤΑ ΠΗΛΙΝΑ ΑΝΑΘΗΜΑΤΑ
Τα περίπου 900 πήλινα ομοιώματα ανθρώπινων μελών και οργάνων βρέθηκαν σε επτά συνολικά αποθέτες περιμετρικά του ναού των ελληνιστικών χρόνων. Πρόκειται για χώρους απόρριψης αντικειμένων του πρώιμου ιερού του Απόλλωνος και του Ασκληπιού, οι οποίοι εκτός των πήλινων ομοιωμάτων περιείχαν και πλήθος άλλων αντικειμένων όπως αγγεία, ειδώλια κ.ά.
Τα ομοιώματα χρονολογήθηκαν στο σύνολό τους μεταξύ του τέλους του 5ου και του β΄ μισού του 4ου αιώνα π.Χ. Πρόκειται για ένα μοναδικό σύνολο αναθημάτων, αφιερωμένων από τους ίδιους τους ασθενείς, που είτε είχαν θεραπευτεί από τον θεό ή προσέβλεπαν στην θεραπεία τους. Ανάμεσά τους περιλαμβάνονται ακέραιες κεφαλές ανδρών και γυναικών, ομοιώματα χεριών, ποδιών, ανδρικών γεννητικών οργάνων και γυναικείων μαστών σε φυσικό μέγεθος, ανδρικοί θώρακες, καθώς και ομοιώματα ματιών, αυτιών, γλωσσών, ακόμη και μαλλιών.
Πλασμένα στο σύνολό τους με ντόπιο πηλό, τα ομοιώματα του Ασκληπιείου εντάσσονται στην μακραίωνη και επιτυχημένη παράδοση των κορινθίων κεραμέων, οι οποίοι φιλοτέχνησαν εκτός των άλλων τα περίφημα κορινθιακά αγγεία που ταξίδεψαν σε όλη την Μεσόγειο. Κατά τα φαινόμενα, οι ντόπιοι κεραμείς προσέφεραν εξ αρχής στους επισκέπτες του Ασκληπιείου μία μεγάλη ποικιλία ομοιωμάτων, καλύπτοντας σχεδόν εξολοκλήρου τις ανάγκες των ειδικών παθήσεών τους. Αν και στην πλειονότητά τους δεν διακρίνονται για το άρτιο πλάσιμό τους, ορισμένα εξ αυτών αποδίδουν με εμφανή ρεαλισμό την ασθενή κατάσταση ανθρώπινων σωμάτων, μελών και οργάνων. Η επιλογή των χρωμάτων, λευκού και ερυθρού που κάλυπταν τα περισσότερα εξ αυτών, έχει ερμηνευθεί ως απόπειρα διάκρισης των αναθημάτων που αφιερώνονταν από άνδρες (ερυθρό) και γυναίκες (λευκό). Η θέση του εργαστηριού παραγωγής τους παραμένει άγνωστη έως σήμερα.
Η μοναδικότητα των κορινθιακών αναθημάτων σε συνδυασμό με την ισχυρή κορινθιακή παρουσία στις ελληνικές αποικίες της Ν. Ιταλίας και της Σικελίας, έχει συνδεθεί με την ανάθεση πήλινων ομοιωμάτων σε ετρουσκικά και ιταλιωτικά ιερά ? θεραπευτήρια, όπως αυτό της Diana Nemorensis στο Nemi της κεντρικής Ιταλίας, στους Veii, αλλά και το Ασκληπιείο στο νησί του Τίβερη.
 |
| Ένθρονος Ασκληπιός,Αρχαιολογικό Μουσείο Αρχαίας Κορίνθου.Βρίσκεται στην έκθεση ''θεοί και ήρωες των Αρχαίων Ελλήνων'' στη Μόσχα. |
Το 1999 στη θέση Παναγιά,900μ Νοτιοανατολικά του Ασκληπιείου, βρέθηκε σε δωμάτιο ρωμαϊκής οικίας το αγαλματίδιο του ένθρονου Ασκληπιού.(Νο74 δεξιά στην προθήκη της αίθουσας).
Αποτελούσε μέρος μιας ομάδας από οκτώ αγαλματιδίων που απεικόνιζαν τους αρχαίους θεούς Άρτεμη(2 αγαλματίδια),Πάνα,Διόνυσο,Ευρώπη,Ρώμη και άλλον έναν Ασκληπιό.
Η τεχνοτροπία του αγαλματιδίου που εκτίθεται στο Αρχαιολογικό μουσείο της Αρχαίας Κορίνθου, μιμείται εκείνη των χρυσελεφάντινων λατρευτικών αγαλμάτων της αρχαιότητας, με την εναπομείνασα κόκκινη χρωστική ουσία να μην εξυπηρετεί ως διακοσμητικό στοιχείο αλλά ως υπόστρωμα για την επικόλληση φύλλου χρυσού.Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την χρονολόγηση της οικίας, βάση του στρώματος καταστροφής της από φωτιά τον 4ο αιώνα μ.χ, μας επιτρέπει να εικάσουμε ότι ο θεός της ιατρικής πιθανότατα λατρεύονταν στην περιοχή μέχρι τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες.
Δύο αιώνες αργότερα όταν η νέα θρησκεία ισχυροποιηθεί και οι αρχαίοι θεοί έχουν εκλείψει, το ίδιο το Ασκληπιείο είχε μετατραπεί σε χριστιανικό κοιμητήριο.Οι τάφοι που χρονολογούνται τον 6ο-7ο αι.μ.χ. κατ ελάμβαναν την αυλή της Λέρνας, όπως και τον χώρο βόρεια του ναού.Οι αιτίες που ο ίδιος ο ναός δεν είχε συμπεριληφθεί στο κοιμητήριο είναι αδιευκρίνιστες.Μπορούν να αποδοθούν στον σεβασμό ή και στην απόρριψη που ενδεχομένως έδειξαν οι πρώτοι χριστιανοί προς τον παλαιότερο θεό ή απλά σε λόγους λειτουργικότητας.
 |
| Επιγραφή από το Ασκληπιείο στην Αρχαία Κόρινθο,Αρχαιολογικό Μουσείο Αρχαίας Κορίνθου |
Σημαντικές πληροφορίες για την ζωή τους αντλούνται από τα ενεπίγραφα σήματα (αριστερή προθήκη της αίθουσας του μουσείου),αφού συχνά εκεί αναγράφονται όχι μόνο το όνομα, το επάγγελμα ή η ιδιότητα του θανόντος, αλλά και αυτά του συζύγου ή του συγγενή που φρόντισε για την αγορά του τάφου καθώς και του πρώην ιδιοκτήτη.
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει το σήμα Ν066 (υπόμνημα αριστερής προθήκης.Παράδειγμα σήματος με προειργασμένη επιγραφή) αφού φαίνεται πως είχε ήδη χαρακτεί για μελλοντική πώληση, με το τυποποιημένο κείμενο (έντονα γράμματα) να έχει κενό στα σημεία των ονομάτων,των επαγγελμάτων και την ημερομηνία θανάτου (πλάγια και υπογραμμισμένα γράμματα).
Αυτή η υπόθεση μπορεί να εξηγήσει τις ανακολουθίες που υπάρχουν στο κείμενο, όπως την συμπτυξη του ονόματος της νεκρής Μαρίας και την ημιτελή εγχάραξη του τελευταίου γράμματος του.(ΜΑΡΙΑ σειρά 1).
 |
Ομοιώματα ομοιώματα χεριών, ποδιών,μαλλιών. |
Στις φωτογραφίες επάνω και κάτω:Ομοιώματα ανδρικών γεννητικών οργάνων και γυναικείων μαστών σε φυσικό μέγεθος
 |
| Πήλινο πλακίδιο με ανάγλυφα αυτιά.Τέλη 5ου – β΄ μισό 4ου αι. π.Χ. |
Ήλθε στο φως κατά την ανασκαφή πηγαδιού βορείως του ναού, όπου συγκεντρώθηκαν αντικείμενα του πρώιμου τεμένους του Απόλλωνα και του Ασκληπιού. Το λευκό επίχρισμα, το οποίο περιορίζεται στα αυτιά, παραπέμπει πιθανώς στο φύλο της αναθέτριας. Οι λοβοί τους είναι διάτρητοι, ένδειξη ότι έφεραν μεταλλικά ενώτια. Η απουσία των τελευταίων αποδίδεται στην αφαίρεσή τους από κάποιο μέλος του ιερατείου ή εργαζόμενο στο θεραπευτήριο κατά την απόρριψη του αναθήματος στον αποθέτη. Εφόσον η ανάθεση του πλακιδίου συνδέεται με κάποιου είδους ασθένεια των αυτιών ή ακόμη και μόλυνση των λοβών από την χρήση των ενωτίων, συμπεραίνουμε ότι η άσκηση της ωτολογίας περιλαμβανόταν μεταξύ των θεραπευτικών πρακτικών που ασκούνταν στο θεραπευτήριο της Κορίνθου. Από την άλλη πλευρά, η ανάθεση ομοιωμάτων αυτιών σε ιερά έχει ερμηνευτεί ως η απεικόνιση των εὐήκοων ὤτων του θεού, τα οποία, εν προκειμένω, έτεινε ο Ασκληπιός κατά την προσευχή του λάτρη και την παράκληση για θεραπεία. Αναθήματα στα οποία απεικονίζονται αυτιά είναι γνωστά από διάφορα ιερά – θεραπευτήρια, συχνά συνοδευόμενα από ευχαριστήρια επιγραφή για την θεραπεία.
Θεραπείες στους ναούς του Ασκληπιού:
Πολλοί θεωρούν ότι ο θεός αυτός καταπιάστηκε κυρίως με τη θεραπεία των σωματικών ασθενειών, όμως αυτή είναι μόνο μία πλευρά, καθότι ο Ασκληπιός ουσιαστικά διοχέτευσε στους ανθρώπους εκείνη την εσώτερη αρμονία που αποτελεί την υψηλότερη προστασία τους ενάντια στις ασθένειες, όχι μονάχα τις σωματικές αλλά και τις ψυχικές.
Είναι γεγονός ότι οι ασθένειες είναι ψυχικές και σωματικές, ουσιαστικά όμως έχουν ψυχική προέλευση και οι γιατροί πρέπει να εμβαθύνουν στα αίτιά τους, προκειμένου να τις εξαλείψουν αποτελεσματικά στην πηγή τους. Ως αληθινός γιατρός ο Ασκληπιός διέθετε την απαραίτητη σοφία για μια τέτοια βαθύτερη προσέγγιση. Μέσα από τα χέρια του πολλοί άνθρωποι γιατρεύτηκαν αλλά και πολλοί γιατροί εκπαιδεύτηκαν.
Στα Ασκληπιεία συγκεντρώνονταν πολυάριθμοι πιστοί για να ικετέψουν το θεό να τους θεραπεύσει από τις ασθένειές τους. Εκεί ο Ασκληπιός εφάρμοζε θεραπείες μέσω ονείρων ή έστελνε θεραπευτικούς χρησμούς, με τη μέθοδο της εγκοίμησης, κατά την οποία ο συμβουλευόμενος κοιμόταν στο ιερό έδαφος με το αυτί του να ακουμπά τη γη, για να λάβει το θεραπευτικό όνειρο από κάτω.
Προαπαιτούμενα για την εγκοίμηση στον ιερό χώρο ήταν το τελετουργικό λουτρό και η προσφορά θυσιών, πράξεις συμβολικές και ταυτόχρονα ουσιαστικές, που δήλωναν το σεβασμό προς το θεό. Σύμφωνα με τον Πορφύριο (Περί αποχής, ΙΙ, 19), στην Επίδαυρο υπήρχε μια επιγραφή που προειδοποιούσε τον επισκέπτη ότι «καθαρός πρέπει να είναι όποιος μπαίνει στο λαμπρό ναό και καθαρότητα είναι να έχεις άγιες σκέψεις».
Οι ασθενείς, ξαπλωμένοι στο δάπεδο του ναού, κοιμισμένοι ή βυθισμένοι σε μια ιδιαίτερη κατάσταση μεταξύ ύπνου και ξύπνιου, έβλεπαν όνειρα ή οράματα, όπου εμφανιζόταν ο θεός. Είχε τη μορφή γενειοφόρου άνδρα με έκφραση γαλήνια και ευγενική, κρατώντας ραβδί, ή νέου με εμφάνιση όμορφη και λεπτή. Ήταν χαρούμενος, χωρίς κάτι τρομακτικό στη μορφή του, μιλούσε με αρμονική φωνή και ενέπνεε εμπιστοσύνη, ωθώντας τον ασθενή σε ένα άνοιγμα ψυχής, που απελευθέρωνε το ενεργειακό δυναμικό του και συνέβαλλε τα μέγιστα στην επιτυχία της θεραπείας.
Η πρόνοια του Ασκληπιού ήταν εμφανής στην άμεση βοήθειά του· πλησίαζε τον ασθενή, ερχόταν μαζί του σε προσωπική επαφή και ύστερα προχωρούσε στην ίαση της ασθένειας αυτοστιγμεί ή συνιστούσε μια θεραπευτική αγωγή. Το πρωί, μετά την εγκοίμηση, ο ασθενής ξυπνούσε υγιής ή ενημερωμένος για το τι έπρεπε να κάνει ώστε να γιατρευτεί.
Η θεραπευτική διαδικασία που ακολουθούσε ο Ασκληπιός παραμένει γενικά απροσδιόριστη. Κατά την πρώιμη εποχή της λατρείας του επικρατούσε η άποψη ότι ο Ασκληπιός ενεργούσε κυρίως ως τελεστής θαυμάτων· οι θεραπείες του ήταν μια θρησκευτική εμπειρία, πέρα από κάθε ανθρώπινη κατανόηση.
Απάλειφε την αρρώστια με το θείο του χέρι, αγγίζοντας το σώμα του ασθενή ή απλώνοντάς το προς το μέρος του· το θεϊκό φιλί ήταν κι αυτό ένα από τα μέσα που χρησιμοποιούσε. Βοηθούς στις θεραπείες είχε τα ιερά ζώα του, τα φίδια και τους σκύλους.
Ήταν εξαίρετος και τολμηρός χειρούργος. Σε πολλές περιπτώσεις δεν δίσταζε να ανοίξει ολόκληρο το σώμα του ασθενούς· έκανε τομές στα πιο εσωτερικά μέρη του ανθρώπινου σώματος. Πέρα από τις θαυμαστές θεραπείες και τις παρεμβάσεις, ο Ασκληπιός έδινε συχνά στους ασθενείς του σαφείς και άμεσες οδηγίες που αφορούσαν μεθόδους ίασης και φυσικά γιατρικά ή χρησμούς τους οποίους στη συνέχεια ερμήνευε και εφάρμοζε ο ιερέας του ναού. Τα γιατρικά του θεού είχαν ασυνήθιστα αποτελέσματα και η επίδρασή τους ενισχυόταν όταν λαμβάνονταν σε ιερό μέρος του ναού.
 |
| Ομοιώματα ποδιών. Τα ανδρικά χρωματίζονταν με κόκκινο χρώμα ενώ τα γυναικεία με άσπρο. |
Γενικά είναι αποδεκτό ότι οι άρρωστοι γιατρεύονταν από τον Ασκληπιό στα ιερά του κατά την εγκοίμηση (επιβεβαιώνεται από αναφορές γιατρών όπως ο Ρούφος και ο Γαληνός). Στα όνειρα που έβλεπαν εκεί, η ψυχή τους ερχόταν σε επαφή με εκείνες τις θεϊκές θεραπευτικές δυνάμεις που περιβάλλουν τον άνθρωπο και τον κόσμο χωρίς να γίνονται αντιληπτές.
Το γεγονός ότι ο Ασκληπιός εμφανιζόταν σε ασθενείς και τους γιάτρευε ο ίδιος ή τους έλεγε πώς να φροντίσουν την αρρώστια τους, δεν ήταν παράξενο για τον αρχαίο κόσμο. Οι μέθοδοι του θεού αυτού δεν έρχονταν σε αντίθεση προς την καθιερωμένη γνώση της εποχής. Απλά ενεργούσε ως θεός μέσα στα όρια ενός κόσμου που οι αρχαίοι αναγνώριζαν ως αληθινό.
Αναζητώντας τη θεραπευτική δύναμη της Ψυχής: Σε όλη αυτή την πορεία μπορούμε να αναγνωρίσουμε την ιερή-αρχετυπική προέλευση της Ιατρικής. Η καταγωγή της χάνεται βαθιά, σε πρώιμες εποχές, σε κόσμους υπερβατικούς, όπου κινούνται μεγάλες φωτεινές μορφές, καθοδηγητές και εκπαιδευτές για το ανθρώπινο γένος.
Ο ηλιακός Απόλλωνας είναι ο πνευματικός πατέρας, η πνευματική πηγή της θεραπείας. Μέσα από την καρδιά του μεταβιβάζει το θεραπευτικό ρεύμα στο γιο του Ασκληπιό, που λειτουργεί ως μεσολαβητής για τη διοχέτευσή του προς την ανθρωπότητα μέσω των Ασκληπιάδων. Ο Ασκληπιός είναι μια διευρυμένη οντότητα με διττή φύση· κινείται σε έναν κόσμο μεταξύ θεών και ανθρώπων.
Ανάμεσα στους μελετητές και εκφραστές της θεραπευτικής παράδοσης του Ασκληπιού ήταν και ο Ιπποκράτης, που εκπαιδεύτηκε στο ιερό της Κω, εξελίχθηκε σε μεγάλο Ασκληπιάδη και αναγνωρίζεται παγκοσμίως ως ιδρυτής της ιατρικής. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι οι γιατροί όλου του κόσμου ξεκινούν τη θητεία τους με τον «όρκο του Ιπποκράτη», ορκιζόμενοι στο θεό Απόλλωνα τον ιατρό και στο θεό Ασκληπιό και στην Υγεία και στην Πανάκεια και επικαλούμενοι τη μαρτυρία όλων των θεών.
Κατά την αρχαιότητα, ο τρόπος που οι άνθρωποι είχαν συλλάβει τους φυσικούς νόμους δεν ήταν τόσο άκαμπτος όσο ο σύγχρονος. Έγκυρες μαρτυρίες πιστοποιούσαν θαύματα και θεϊκές πράξεις που δεν μπορούν να ερμηνευτούν με τρόπο ορθολογικό, εφόσον προέρχονταν από κόσμους θεϊκούς που αδυνατεί να συλλάβει η ανθρώπινη διάνοια.
Στην ιατρική του αρχαίου κόσμου οι άνθρωποι συνήθιζαν να επικαλούνται τη θεϊκή βοήθεια· το θεωρούσαν όχι μόνον δικαίωμα αλλά και καθήκον τους, σε περιπτώσεις που η ανθρώπινη δύναμη αποδεικνυόταν ανήμπορη. Η θεϊκή και η ανθρώπινη γνώση και δράση, αν και διαφορετικής φύσης, δεν απέκλειαν η μία την άλλη και οι αρχαίοι Έλληνες γιατροί δεν εναντιώθηκαν ποτέ στη θρησκευτική ιατρική.
Ο Ασκληπιός αποτελεί μία από τις σημαντικότερες θεραπευτικές μορφές της ελληνικής μυθολογίας και υπήρξε από τους πλέον αγαπητούς θεούς των αρχαίων προγόνων μας, στον οποίο κατέφευγαν για να τους ανακουφίσει από τους πόνους και τις ασθένειες. Η λατρεία του Ασκληπιού, είτε ως θεού είτε ως θεοποιημένου ήρωα, είναι παλαιότατη. Ολόκληρη η Ελλάδα τον τιμούσε, ενώ μυθογράφοι, αγγειογράφοι και ποιητές τον περιελάμβαναν μεταξύ των πρωτεργατών οποιουδήποτε μεγάλου έργου τους.
Ο Ασκληπιός δεν υπήρξε μονάχα γιατρός αλλά και χρησμωδός (κατείχε μαντικές ικανότητες)· ήταν ευεργετικός θεός, προστάτης και παντοδύναμος σωτήρας των ανθρώπων. Πρόσφερε απλόχερα τη βοήθειά του σε κάθε άνθρωπο που είχε ανάγκη, δείχνοντας έμπρακτα αγάπη και συμπόνια. Με αυτό τον τρόπο μας διδάσκει ότι αληθινός γιατρός είναι εκείνος που, χωρίς ιδιοτελή κίνητρα, προσφέρει τον εαυτό του στη μείζονα μάχη για τη θεραπεία του κόσμου.
Η αρχαία σοφία μιλάει για τον αληθινό γιατρό, που αντλεί θεραπευτική δύναμη και γνώση από τους πνευματικούς κόσμους, για να τα προσφέρει απλόχερα οπουδήποτε υπάρχει ανάγκη· δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένας υπηρέτης της Φύσης, που ακολουθεί τη θέλησή της και βρίσκει την πίστη του μέσα στο Φως της.
Η γέννηση του παρουσιάζεται μέσα από έναν αρχαίο θεσσαλικό μύθο, σύμφωνα με τον οποίο μητέρα του ήταν μια θνητή, ευγενούς καταγωγής, η Κορωνίδα, και πατέρας του ο θεός Απόλλωνας. Ο μύθος λέει ότι ενώ κυοφορούσε τον Ασκληπιό, η Κορωνίδα ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε ένα θνητό τον ‘Ισχυ, που θεωρήθηκε έτσι πατέρας του θεϊκού παιδιού της.
Όμως τα νέα έφτασαν γρήγορα στον Απόλλωνα με το μαντατοφόρο του πουλί, τον κόρακα, που έλεγαν πως είχε τότε χρώμα λευκό. Η είδηση ξεσήκωσε την οργή του θεού, που έπεσε βαριά επάνω στο πτηνό με τη μορφή κατάρας, κάνοντας το χρώμα του για πάντα μαύρο. Ευθύς ο θεός σκότωσε τον ΄Ισχυ και διέταξε τη δίδυμη αδελφή του, τη θεά Άρτεμη, να εξοντώσει με τα βέλη της την Κορωνίδα· μαζί με εκείνη σκότωσε και άλλες γυναίκες και τότε λέγεται πως συνέβη ένας καταστρεπτικός λοιμός.Αργότερα, όταν το νεκρό σώμα της Κορωνίδας τέθηκε για καύση στην πυρά, εμφανίστηκε ο Απόλλωνας, ο αθάνατος πατέρας, που έσπευσε να βγάλει το γιο του Ασκληπιό, το θεϊκό σπόρο του, μέσα από τη διάπυρη μήτρα της ευγενούς γήινης μητέρας. Ήταν μια γέννηση γεμάτη πόνο, θυσία και θάνατο, προκάλεσε όμως μεγάλη χαρά στον κόσμο, γιατί ο Ασκληπιός ήταν ένας λυτρωτής που θα έφερνε θεραπεία και ανακούφιση στο ανθρώπινο γένος.
Ο μύθος λέει πως ο νεογέννητος Ασκληπιός οδηγήθηκε από τον Απόλλωνα στο όρος Πήλιο της Θεσσαλίας και παραδόθηκε στον ευσεβή και σοφό Κένταυρο Χείρωνα, για να τον μεγαλώσει και να τον εκπαιδεύσει.Ο Χείρωνας είναι σύμβολο μιας προαιώνιας σοφίας, που υπάρχει πριν από το σχηματισμό των θεών. Η σοφία του είναι παρούσα στη διάπλαση των ηρώων της ελληνικής μυθολογίας, καθώς υπήρξε εκπαιδευτής πολλών από αυτούς, όπως ο Αχιλλέας, ο Ακταίων, ο Ιάσων, ο Πάτροκλος, ο Πηλέας κ.α.
Κοντά στο Χείρωνα ο Ασκληπιός διδάχτηκε την τέχνη του κυνηγιού, την ιατρική, καθώς και τον τρόπο συλλογής των θεραπευτικών βοτάνων. Έγινε μεγάλος γιατρός, που θεράπευε όλες τις ασθένειες μέσω φαρμάκων, εγχειρήσεων αλλά και μαγικών ψαλμών (επωδών).
Στην εκπαίδευσή του συμμετείχε ένα ακόμα αρχέτυπο της σοφίας -ολύμπιο αυτή τη φορά- η θεά Αθηνά, που πρόσφερε στον Ασκληπιό το πολύτιμο αίμα της αποκεφαλισμένης Γοργόνας, που είχε διπλή δύναμη· μπορούσε να χρησιμοποιηθεί είτε για θεραπεία ανθρώπων και ανάσταση νεκρών, είτε για θάνατο και καταστροφή. Σύμφωνα με μια άλλη άποψη έλαβε μόνο το αίμα της δεξιάς φλέβας, που ήταν θεραπευτικό, ενώ της αριστερής το κράτησε η Αθηνά.
Η φήμη του Ασκληπιού έγινε μεγάλη και διαδόθηκε σε πολλά μέρη, κάποια από τα οποία διεκδίκησαν τον τίτλο της γενέτειράς του και διαμόρφωσαν τη δική τους ιδιαίτερη παράδοση, με ποικιλομορφία παραλλαγών του μύθου.
Σύμφωνα με τον αρχαίο θεσσαλικό μύθο, που προαναφέρθηκε και θεωρείται ως ο πλέον αποδεκτός, ο Ασκληπιός κατάγεται από την Λακέρεια, την πατρίδα της μητέρας του Κορωνίδας. Ήταν μια πόλη της θεσσαλικής πεδιάδας, στο Δώτιον Πεδίον, κοντά στη λίμνη Βοιβηίδα (είναι η λίμνη Κάρλα, αποξηραμένη από το 1962). Ο ίδιος μύθος μας λέει πως η μητέρα του ήταν κόρη του Φλεγύα· υπήρξε βασιλιάς τριών λαών, που αποκαλούνταν Φλεγύες, Λαπίθες και Μινύες, και κατοικούσε στη Λακέρεια. Ο θνητός άντρας της ο Ίσχυς, ήταν βασιλιάς της Αρκαδίας, καταγόταν από τη φυλή των Λαπιθών και είχε πατέρα τον Έλατο.
Σύμφωνα με μία άλλη εκδοχή, που αναφέρεται στην Ιλιάδα του Ομήρου, η γέννηση του Ασκληπιού τοποθετείται στην Τρίκκη (σημερινά Τρίκαλα) της Θεσσαλίας· εκεί αναφέρονται ως γιοι του ο Μαχάονας και ο Ποδαλείριος, πολύ πιθανόν εξαιτίας των ιαματικών ιδιοτήτων τους· ήταν ήρωες-γιατροί της θεσσαλικής Τρίκκης, που είχαν πάρει μέρος και στον Τρωικό Πόλεμο.
Στην ελληνική μυθολογία ως γιοι του μνημονεύονται επίσης ο Αετός, ο Ευμαρίων (δηλαδή εκείνος που παρέχει την καλή υγεία, τη χαρά απ’ την ευεξία), ο Άκεσις (από το ρήμα ακέομαι, δηλαδή εκείνος που θεραπεύει δι’ οξέως οργάνου), ο Ιανίσκος (από το ρήμα ιώμαι, δηλαδή εκείνος που θεραπεύει/θεραπεύεται), ο Τελεσφόρος (δηλαδή εκείνος που καθιστά μια θεραπεία αποτελεσματική) και ο Αλεξήνωρ (δηλαδή εκείνος που βοηθά τους ανθρώπους και αποτρέπει κάθε κακό).
Σύζυγός του ήταν η Ηπιόνη, που λατρευόταν στην Αθήνα, την Κω και την Επίδαυρο· είχε θεραπευτικές-νοσηλευτικές γνώσεις και ήξερε να απαλύνει τους πόνους. Οι κόρες του Υγεία, Ιασώ, Ακεσώ και Πανάκεια συμβόλιζαν την υγεία και τη γιατρειά. Ως κόρη του αναφέρεται και η Αίγλη, που λένε ότι εκπροσωπούσε τη φωτοδότρα δύναμη του ίδιου του Ασκληπιού. Κάποιοι βέβαια θεωρούν όλα αυτά τα παιδιά του Ασκληπιού μάλλον προσωποποιημένες ιδιότητες της ιατρικής τέχνης παρά υπαρκτά πρόσωπα.
Κατά τη μυθολογία ο Ασκληπιός συμμετείχε στην αργοναυτική εκστρατεία ως έξοχος θεραπευτής – ιατρός,καθώς και στο κυνήγι του Καλυδώνιου Κάπρου. Διέθετε μοναδικές ικανότητες· θεράπευσε τις μανιασμένες θυγατέρες του Προίτου και το βασιλιά της Επιδαύρου Άσκλη· θεράπευσε πολλούς ήρωες και έφτασε στο σημείο να αναστήσει και νεκρούς, όπως τον Τυνδάρεω, το Γλαύκο (γιο του Μίνωα), τον Ιππόλυτο (γιο του Θησέα και αγαπημένο της θεάς Άρτεμης), τους Καπανέα και Λυκούργο (που σκοτώθηκαν στη διάρκεια του πολέμου των Επτά επί των Θηβών) και άλλους.
Η ανάσταση νεκρών προκάλεσε όμως ανησυχία στο βασιλιά του Άδη τον Πλούτωνα, που φοβήθηκε για την ερήμωση του βασιλείου του και παραπονέθηκε στον αδελφό του Δία, ο οποίος έσπευσε να αποκαταστήσει την τάξη βάζοντας με τον κεραυνό του τέρμα στη ζωή του ιερού γιατρού.
Ο Απόλλωνας εκδικήθηκε το χαμό του γιου του σκοτώνοντας τους Κύκλωπες, που είχαν δωρίσει το θανατηφόρο κεραυνό στο Δία. Ο Απολλόδωρος αναφέρει ότι ο Ασκληπιός μετά το θάνατό του αποθεώθηκε, έγινε δηλαδή δεκτός στη θεϊκή κατοικία του Ολύμπου, ταυτόχρονα με τον Ηρακλή.
Υπήρξε το πρότυπο του γιατρού που ακολουθεί τα υψηλά πανανθρώπινα ιδανικά του, προσφέροντας τον εαυτό του στην υπηρεσία του κόσμου· ακολούθησε το δρόμο που ακολούθησαν και άλλοι ήρωες που θεοποιήθηκαν στους ελληνικούς μύθους και θρύλους. Με όλα αυτά φαίνεται να συμφωνούν τα στοιχεία που μας παραδόθηκαν από τον Όμηρο, τον Ησίοδο και τον Πίνδαρο.Κατά μία άλλη εκδοχή ο Ασκληπιός παρουσιάζεται ως γήινη – χθόνια θεότητα. Στο έργο του «Heroic Cults in Ancient Greece and the Ideas of Immortality» ο Lewis Farnell αναφέρει ότι υπήρχε από παλιά στην Τρίκκη της Θεσσαλίας και ανήκε στις φυλές των Φλεγυών, Λαπιθών και Μινυών· σε ύστερες περιόδους η λατρεία του συγχωνεύτηκε τελικά με εκείνη των ουράνιων θεοτήτων.
Κάποιοι συγγραφείς τον παρουσιάζουν μάλιστα ως θεό του αέρα, άλλοι της καταιγίδας ή της αστραπής και άλλοι του Ήλιου, υποδηλώνοντας τη σχέση του με τον Απόλλωνα και τις ανανεωτικές δυνάμεις της φύσης.
Ηλιακοί θεοί πηγή ζωής και θεραπείας:
Οι ηλιακοί θεοί επέφεραν πάντοτε ορθή διευθέτηση της ζωικής ενέργειας κάθε οργανισμού και προκαλούσαν θεραπεία. Ο Ήλιος ήταν ανέκαθεν πηγή ζωής και ταυτόχρονα θεραπευτής· κέντρο μιας βαθύτερης πνευματικής όψης, που εκδηλώνεται στον κόσμο και επιδρά στην ψυχική υγεία. Γνωρίζοντας το χειρισμό της ηλιακής δύναμης, οι αρχαίοι μυημένοι – ιερείς επικαλούνταν τους θεούς αυτούς και εκτελούσαν τις θεραπείες τους.
Στη σύγχρονη εποχή, η αποκοπή από την πνευματική αυτή όψη ευθύνεται για την διαταραχή και την ανισορροπία που επικρατεί και οφείλεται στον ορθολογικό τρόπο λειτουργίας του ανθρώπινου νου. Η ανθρωπότητα δεν συνειδητοποιεί τη βαθύτερη αλληλεπίδρασή της με τη Φύση· παρεμποδίζει την ελεύθερη ροή του ζωικού μαγνητισμού και την επικοινωνία της με την ευρύτερη Δημιουργία. Έτσι, πολλά φυσικά στοιχεία απαραίτητα για την πνευματική μας ισορροπία απουσιάζουν και η ψυχική μας υγεία εξασθενεί.
Στους αρχαίους χρόνους ο Ήλιος ως θεός ενσάρκωνε τις λειτουργίες του πνεύματος. Υπέρτατη θεότητα της υγείας θεωρούταν ο Απόλλωνας, που η αρμονία του αποτελεί την υπέρτατη αρχή όλων των θεραπειών. Είναι ο ηλιακός θεός που οι ακτίνες του επιδρούν ευεργετικά στο σώμα κάθε ανθρώπου και κάθε ζωντανής ύπαρξης γενικότερα.
Ο χαρακτήρας του Απόλλωνα μεταβιβάζεται στο γιο του τον Ασκληπιό, που διατηρεί πάντοτε μια ζωντανή συνεργασία με το θεϊκό του πατέρα· ως γιος και μαθητής του Απόλλωνα, κληρονομεί τη γνώση και τις αρχές, τα περιεχόμενα και τις ιδιότητες του πατρός του για να τα μεταβιβάσει στους ανθρώπους που τον λάτρεψαν βαθιά σε πολλές περιοχές.
Πήλινο ομοίωμα θώρακα και δεξιού βραχίονα ανδρικής μορφής.Τέλη 5ου – β΄ μισό 4ου αι. π.Χ.
Βρέθηκε σε πηγάδι βορείως του ναού, από κοινού με άλλα αναθήματα του πρώιμου τεμένους του Απόλλωνα και του Ασκληπιού.
Το ομοίωμα, ένα από τα τρία που συνολικά βρέθηκαν στο Ασκληπιείο της Κορίνθου, διακρίνεται για την λεπτομερή απεικόνιση του στήθους, των θηλών και της κοιλιακής χώρας, ενώ στην πλάτη δηλώνονται, με λιγότερη λεπτομέρεια, τόσο η δεξιά ωμοπλάτη όσο και η επιμήκης αύλακα της σπονδυλικής στήλης. Τοποθετημένο προφανώς σε θρανίο ή ράφι, έστρεφε την αριστερή πλευρά του προς τον θεατή. Ο πήχης του χεριού που εμφανώς απουσιάζει θα μπορούσε να ερμηνευτεί είτε ως ένα ελλείπον, ένθετο μέλος, είτε ως ενδεχόμενη αναπηρία του αναθέτη.
Η απουσία εμφανών τραυμάτων ή κάποιας δερματικής ασθένειας ευνόησε την άποψη ότι η αφιέρωση συνδέεται με την θεραπεία ενός μη απεικονιζόμενου τραύματος ή ασθένειας που προκάλεσε στηθάγχη, όπως άσθμα, καρδιολογικά προβλήματα, ακόμη και πνευμονία. Από την άλλη, εάν η ελαφρά προβολή της ωμοπλάτης αποτελεί ένδειξη τραύματος, εξάρθρωσης ή ακόμη και κατάγματος, τότε προφανής είναι ο συσχετισμός του αναθήματος της Κορίνθου τόσο με την ιστορία της θεραπείας του πόνου στον δεξιό ώμο του Πόπλιου Γράνιου Ρούφου στο Ασκληπιείο της Λεβήνας, όσο και με το αναθηματικό ανάγλυφο του Αρχίνου από τον Ωρωπό, όπου το φίδι ενός άλλου ήρωα – θεραπευτή, του Αμφιαράου, γλύφει τον δεξί ώμο του ασθενούς για να τον θεραπεύσει.
 |
| Πήλινο πλακίδιο με ανάγλυφο ομοίωμα γυναικείου στήθους |
Τέλη 5ου – β΄ μισό 4ου αι. π.Χ.
Βρέθηκε σε πηγάδι βορείως του ναού (Αποθέτης V), από κοινού με άλλα αναθήματα του πρώιμου τεμένους του Απόλλωνος και του Ασκληπιού. Οι δύο διαμπερείς οπές που έχουν διανοιχθεί άνωθεν των δύο μαστών, υποδηλώνουν την ανάρτησή του αναθήματος σε τοίχο. Πρόκειται για ένα από τα συνολικά εξήντα πέντε ομοιώματα γυναικείου στήθους που ανατέθηκαν μονά ή σε ζεύγη και εντοπίστηκαν στους αποθέτες του πρώιμου ιερού. Ως επί το πλείστον οι μαστοί είναι συμφυείς με πήλινα πλακίδια που βάφονταν με μπλε χρώμα, ενώ οι μαστοί συχνά καλύπτονταν με λευκό χρώμα. Η απουσία στοιχείων που θα μπορούσαν να ερμηνευτούν ως εξογκώματα, μελανώματα κ.α., συνηγορεί στην άποψη ότι το συγκεκριμένο ανάθημα συνδέεται με την εκδήλωση ευγνωμοσύνης της αναθέτριας για την γονιμότητα ή έναν επιτυχημένο τοκετό που της προσέφερε ο θεός. Άλλωστε το εμφανές μέγεθος των μαστών και οι τονισμένες θηλές δεν αποκλείεται να παραπέμπουν στην γαλακτοφορία της εγκυμοσύνης της νεαρής γυναίκας. Αξίζει να σημειωθεί ότι η παρουσία των γυναικών στα Ασκληπιεία ήταν ιδιαίτερα έντονη, σχετιζόμενη ως επί το πλείστον με την ανάγκη θεραπείας προβλημάτων γονιμότητας, ευτοκίας αλλά και πρόληψης επιπλοκών κατά τον τοκετό, καθώς ο θεός έφερε ιδιότητες παρόμοιες με αυτές των άλλων θεοτήτων που προστάτευαν την γέννα και την γονιμότητα. Ποικίλες είναι οι περιγραφές ονείρων, κατά τα οποία σημείο αναφοράς αποτελούσε η κοιλιά της ασθενούς, όπου ο θεός θεράπευε την ανεπιθύμητη στειρότητα ή διασφάλιζε έναν γρήγορο τοκετό. Μολονότι δεν είναι γνωστά ονόματα γυναικών από το Ασκληπιείο της Κορίνθου, σε γειτονικά Ασκληπιεία, όπως αυτό της Επιδαύρου, καταγράφονται όνειρα εμφάνισης του ίδιου του θεού ή του ιερού του φιδιού που χαρίζει εγκυμοσύνη, όπως στην περίπτωση της Ιθμονίκης από την Πελλήνη που γέννησε μετά από τρία χρόνια εγκυμοσύνης και της Νικασιβούλας από την Μεσσήνη που συνέλαβε και γέννησε δίδυμα αγόρια.
 |
| Πλακίδιο με ανάγλυφο ομοίωμα ανδρικών γεννητικών οργάνων |
Πλακίδιο με ανάγλυφο ομοίωμα ανδρικών γεννητικών οργάνων.Τέλη 5ου – β΄ μισό 4ου αι. π.Χ.
Βρέθηκε σε πηγάδι βορείως του ναού από κοινού με άλλα αναθήματα του πρώιμου τεμένους του Απόλλωνος και του Ασκληπιού. Πρόκειται για ένα από τα τριανταπέντε συνολικά ομοιώματα ανδρικών γεννητικών οργάνων που βρέθηκαν στους αποθέτες του πρώιμου Ασκληπιείου της Κορίνθου, τα οποία κοσμούνταν με ποικίλα χρώματα στην ηβική χώρα (κόκκινο, μαύρο, μπλε), ένα μάλιστα εξ αυτών είχε επενδυθεί με χρυσό. Εάν θεωρήσουμε ότι στο συγκεκριμένο ομοίωμα δεν διακρίνονται εμφανώς τα ίχνη της ασθένειας του αναθέτη, μπορούμε να αποδώσουμε την ανάθεσή του σε λόγους στυτικής δυσλειτουργίας, γονιμότητας, ακόμη και ασθένειας του ουροποιητικού συστήματος. Προς τούτο, χαρακτηριστική είναι η περιγραφή της ιστορίας ενός ασθενούς που κατέφυγε στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου υποφέροντας από πέτρα στην ουροδόχο κύστη. Ο άνδρας αυτός, κατά την εγκοίμησή του στο άβατο ονειρεύτηκε μία ομοφυλοφιλική ερωτική περίπτυξη με αποτέλεσμα την ονείρωξή του· όταν ξύπνησε κρατούσε στα χέρια του την πέτρα και έφυγε από το θεραπευτήριο με αυτήν. Από την άλλη πλευρά, ο τονισμός της ακροποσθίας, με εμφανή την σχηματοποίησή της, δεν αποκλείεται να υποδηλώνει ότι ο ασθενής υπέφερε από φίμωση και υποβλήθηκε σε εγχείρηση αφαίρεσής της. Στην ερμηνεία αυτή συνηγορεί η ομοιότητα του αναθήματος της Κορίνθου με ομοιώματα ανδρικών γεννητικών οργάνων από ρωμαϊκά ιερά στην Ιταλία και την Ισπανία που έχουν ερμηνευθεί ως αναθέσεις ασθενών με φίμωση, χωρίς ασφαλώς η απεικόνιση ενός πέους σε χαλαρότητα να συνδέεται απαραιτήτως με το πρόβλημα αυτό.
 |
| Πήλινο ομοίωμα αριστερής παλάμης με εξόγκωμα στην εξωτερική πλευρά. Τέλη 5ου – β΄ μισό 4ου αι. π.Χ. |
Πήλινο ομοίωμα αριστερής παλάμης με εξόγκωμα στην εξωτερική πλευρά
Βρέθηκε σε κανάλι αγωγού, όπου συγκεντρώθηκαν αφιερώματα του πρώιμου τεμένους του Απόλλωνος και του Ασκληπιού. Επάνω στην άρθρωση του παράμεσου δακτύλου προβάλλει εξόγκωμα. Η ερυθρή βαφή που το κάλυπτε δηλώνει ενδεχομένως ότι το χέρι ανήκε σε κάποιον άντρα ασθενή. Η απουσία οπής ανάρτησης υποδηλώνει ότι το χέρι είχε τοποθετηθεί όρθιο σε ράφι ή θρανίο ανάθεσης των προσφορών των ασθενών, απλώς στηριζόμενο στην επίπεδη βάση του καρπού του. Το εξόγκωμα που ταλαιπωρούσε τον ασθενή και αποδίδεται ευκρινώς στο ομοίωμα, οφειλόταν πιθανώς είτε σε οίδημα που προκλήθηκε κατόπιν τραυματισμού / δαγκώματος εντόμου ή ζώου, είτε σε οίδημα λόγω αρθρίτιδας, καθώς τοποθετείται απευθείας επάνω στην άρθρωση, ενώ δεν αποκλείεται να πρόκειται ακόμη και για σπίλο (σ.σ. κηλίδα στο δέρμα ή δερματική βλάβη με αλλοιωμένου χρώματος κηλίδα). Η απεικονιζόμενη πάθηση έχει ερμηνευτεί και ως όγκος ή απόστημα. Λόγω της ιδιαιτερότητας της τελευταίας, το πήλινο ομοίωμα πιθανώς αποτέλεσε ξεχωριστή παραγγελία του ασθενή.
 |
Πήλινο σύμπλεγμα Κενταύρου που αγκαλιάζει ανθρώπινη μορφή.
Τέλος 7ου - αρχές 6ου αιώνα π.Χ.
|
Πήλινο σύμπλεγμα Κενταύρου που αγκαλιάζει ανθρώπινη μορφή
Εκθεσιακός Χώρος: Ασκληπιείο, το ιερό θεραπευτήριο
Πρόκειται για ένα από τα 150 περίπου ειδώλια που βρέθηκαν θαμμένα στους αποθέτες του πρώιμου τεμένους του Απόλλωνος και του Ασκληπιού. Το πλάσιμό του θυμίζει ειδώλια ιππέων από τον κορινθιακό Κεραμεικό. Αρχικά ταυτίστηκε ως κένταυρος που απάγει ένα κορίτσι (Λαπιθίδα), στην συνέχεια ωστόσο ερμηνεύτηκε ως Κένταυρος Χείρων που αγκαλιάζει τον νεαρό Ασκληπιό. Σύμφωνα με τον μύθο, μετά την θανάτωση από τον Απόλλωνα της εγκύου ερωμένης του Κορωνίδος, ο θεός έβγαλε το βρέφος Ασκληπιό από την κοιλιά της και το παρέδωσε στην φροντίδα του Χείρωνος στο Πήλιο. Εκεί ο νεαρός ημίθεος ανατράφηκε από τον Κένταυρο και διδάχθηκε την ιατρική τέχνη, όπως αργότερα ο ήρωας Αχιλλέας, ο οποίος πολύ συχνά απεικονίζεται ως παιδί στην αγκαλιά του ιππόμορφου δασκάλου. Πιθανώς και προκειμένου να αποδώσουν το ιδεώδες του θεού μέσα από έναν γνώριμο μύθο, αλλά και τα συναισθήματα όσων συνέρρεαν στο ιερό, οι κορίνθιοι κοροπλάστες επιστράτευσαν μία οικεία σε Κορινθίους και ξένους παράσταση, επιχειρώντας είτε να απεικονίσουν ένα περιστατικό από την νεαρή ηλικία του θεού, είτε να υποδηλώσουν την σχέση του θεού με την ζωώδη δύναμη του ιππόμορφου Χείρωνος. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ερμηνεία των ονείρων στα οποία εμφανίζονται τα θεϊκά άλογα του Ασκληπιού έχει συνδεθεί με την θεραπεία ασθενειών που σχετίζονται με την σεξουαλική ή την γονιμοποιητική ικανότητα ανδρών και γυναικών.
ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΙΘΟΥΣΑ-ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΜΙΑ ΙΣΧΥΡΗ ΠΟΛΗ ΚΡΑΤΟΣ
 |
Χάλκινο κράνος κορινθιακού τύπου.500-475 π.χ.
|
Χάλκινο κράνος κορινθιακού τύπου
Ο συγκεκριμένος τύπος κράνους σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές έχει την καταγωγή του στην Κόρινθο και για αυτό ονομάζεται κορινθιακός. Κάλυπτε πλήρως την κεφαλή, αφήνοντας ελεύθερα μόνο τα μάτια, τη μύτη και το στόμα. Το βασικό του μειονέκτημα ήταν ότι περιόριζε την όραση και κυρίως την ακοή, ωστόσο αποτέλεσε ένα από τα δημοφιλέστερα κράνη των οπλιτών που πολεμούσαν συντεταγμένα στο πλαίσιο της οπλιτικής φάλαγγας. Το συγκεκριμένο κράνος προέρχεται από έναν τάφο στο Βόρειο Νεκροταφείο. Βρέθηκε μαζί με έναν χάλκινο λέβητα που περιείχε τα καμμένα οστά του νεκρού, ενώ ίχνη δέρματος και υφάσματος πιθανώς ανήκουν στον θώρακα του νεκρού. Εικάζεται ότι ο νεκρός ήταν πολεμιστής που σκοτώθηκε μακριά από την Κόρινθο και μεταφέρθηκε στην πατρίδα του, όπου τάφηκε μαζί με τον οπλισμό του.
 |
| Χάλκινο αγαλμάτιο έλληνα στρατηγού.2ος αι. π.Χ. |
Ο εκθεσιακός χώρος “Κόρινθος, μια ισχυρή πόλη κράτος” αποτελείται από δύο πτέρυγες: Στην πρώτη εκτίθενται οι δίδυμοι Κούροι που κατασχέθηκαν σε χέρια αρχαιοκάπηλων στην Κλένια Κορινθίας, συνευρήματα από το νεκροταφείο της Τενέας, αλλά και αντικείμενα από σημαντικές κώμες και ιερά της πόλης – κράτους.
 |
| Οι δυο Κούροι της Κλένιας,φωτογραφία από την ιστοσελίδα του Μουσείου. |
Οι περίφημοι Κούροι της Κλένιας
Το 2010, δύο Κούροι κατασχέθηκαν σε χέρια αρχαιοκάπηλων στην Κλένια Κορινθίας. Οι αρχαιοκάπηλοι υπέδειξαν το σημείο όπου είχαν βρει τα αγάλματα και έτσι ξεκίνησε άμεσα ανασκαφή από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κορινθίας. Η έρευνα έφερε στο φως κομμάτια που έλειπαν από τους Κούρους, αλλά και ένα εκτεταμένο νεκροταφείο. Τα αγάλματα κατασκευάστηκαν στο 530 – 520 π.Χ. Είναι από παριανό μάρμαρο. Ήταν στημένα το ένα δίπλα στο άλλο, σε περίοπτο σημείο του νεκροταφείου. Ένας μικρός τύμβος σκέπαζε δύο σαρκοφάγους από πωρόλιθο που είχαν τοποθετηθεί σε κοινό λάκκο. Μέσα στις σαρκοφάγους βρέθηκαν οστά ανδρών. Η ανάλυση των δοντιών τους έδειξε ότι οι δύο νέοι είχαν πεθάνει σε ηλικία περίπου 35 χρονών. Οι δίδυμοι Κούροι αποτελούν το μοναδικό αρχαϊκό επιτύμβιο «σύνταγμα αγαλμάτων» στον ελλαδικό χώρο.
Τα δύο μοναδικά γλυπτά βρέθηκαν σπασμένα σε πολλά τμήματα, εξαιτίας της βίαιης ανέλκυσής τους από το σημείο εύρεσης τους. Εμφανίζουν φθορές, κυρίως στο κεφάλι και στον θώρακα, από κάποιο αγροτικό μηχάνημα που πέρασε από πάνω τους.
Οι Κούροι, μετά την κατάσχεσή τους από τη Γενική Αστυνομική Διεύθυνση Αττικής, μεταφέρθηκαν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, όπου φιλοξενήθηκαν για περισσότερο από δεκαπέντε μήνες.
Στα μέσα Αυγούστου του 2011, τα δύο γλυπτά επέστρεψαν στην περιοχή προέλευσής τους και παραδόθηκαν στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αρχαίας Κορίνθου , προκειμένου να εκτεθούν μαζί με τα συνευρήματά τους από το νεκροταφείο της Κλένιας, που ανασκάφηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κορινθίας.
Την πανηγυρική επιστροφή τους ακολούθησε η προκαταρκτική συντήρησή τους. Έγιναν οι απαραίτητες αναλύσεις για την αναγνώριση του πετρώματος κατασκευής και των ανασκαφικών αποθέσεων στις επιφάνειες των μνημείων, ώστε τεκμηριωμένα να επιλεγεί η καταλληλότερη μέθοδος επέμβασης. Παράλληλα έγινε ψηφιακή αποτύπωση των αγαλμάτων με τη μέθοδο της φωτογραμμετρίας.
Ακολούθησε η εκπόνηση της «Μελέτης συντήρησης» από τους συντηρητές της ΕΦΑ Κορινθίας, Αργυρώ Τσίγκρη, Βλάσιο Δεληστάθη και Ευφροσύνη Κούμπουλα.
Για την επίτευξη ασφαλούς ανάταξης των αγαλμάτων, τη στατική επίλυση της συγκόλλησης των αποσπασμένων μελών και τον σχεδιασμό αντισεισμικού βάθρου στήριξης, συντάχθηκε η «Μελέτη συγκόλλησης των μελών και μελέτη του βάθρου στήριξης», από τους πολιτικούς μηχανικούς Άλκιμο Παπαθανασίου και Άγγελο Ζαγκότση, και τον αρχιτέκτονα – συντηρητή Νικόλαο Κυριακόπουλο.
Σημαντική υπήρξε η συνδρομή της Διεύθυνσης Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων, ιδίως της πολιτικού μηχανικού Δρος Ελένης – Εύας Τουμπακάρη, και της Διεύθυνσης Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων.
Η συγκόλληση των θραυσμένων μελών των Κούρων και η ανάταξή τους στο νέο εκθεσιακό χώρο του Αρχαιολογικού Μουσείου Αρχαίας Κορίνθου, με τίτλο “Κόρινθος, μια ισχυρή πόλη- κράτος” έγινε από τον συντηρητή Χρήστο Στεφανίδη, με τη συνδρομή του γλύπτη Αθανάσιου Γκριτζάπη.
Η «Μελέτη συγκόλλησης των μελών και μελέτη του βάθρου στήριξης» και η υλοποίησή της χρηματοδοτήθηκε από την Περιφέρεια Πελοποννήσου.
Το 2012, η τότε ΛΖ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, ανέλαβε την πρωτοβουλία εκσυγχρονισμού των υποδομών και του εκθεσιακού προγραμματισμού του Μουσείου. Στο πλαίσιο αυτό υλοποιήθηκε η επανέκθεση της Νότιας (πρώην Κλασικής) Αίθουσας, ενώ στους εκθεσιακούς χώρους προστέθηκε μία νέα αίθουσα, η Ανατολική, η οποία έως τότε λειτουργούσε ως αποθήκη.
Στην έκθεση της Ανατολικής Αίθουσας εκτίθενται αντικείμενα από τις κώμες και τα ιερά της αρχαίας Κορινθίας, μεταξύ των οποίων το επιτύμβιο σύνταγμα των δύο μαρμάρινων Κούρων με τις σαρκοφάγους τους, από το νεκροταφείο της αρχαίας Τενέας, η «Σαρκοφάγος του Χιλιομοδίου» με την επιζωγραφισμένη καλυπτήρια πλάκα της και ο «Λέων του Κοράκου», ένα μοναδικό επιτύμβιο μνημείο, που διασώθηκε από τα χέρια αρχαιοκαπήλων.
Στην έκθεση της Νότιας Αίθουσας, εκτίθενται αντικείμενα από την πόλη, τα ιερά και τα νεκροταφεία της αρχαίας Κορίνθου, που αντιπροσωπεύουν όλες τις πτυχές του δημόσιου και ιδιωτικού βίου των Κορινθίων. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν η μαρμάρινη επιτύμβια «Σφίγγα της Αετόπετρας», αρχιτεκτονικά μέλη του Ναού του Απόλλωνα και πλήθος αντικειμένων που συνδέονται με την καθημερινή ζωή των αρχαίων Κορινθίων, αλλά και την υπερπόντια εξάπλωση της πόλης στη δυτική Μεσόγειο.
Οι Δίδυμοι Κούροι της Κορίνθου, (χρονολογούνται περίπου στο 530 π.Χ.) έχουν μία περιπετειώδη και γοητευτική ιστορία να διηγηθούν. Πρόκειται για δύο αγάλματα εξαιρετικής τέχνης, αρχαϊκής γλυπτικής, εργαστηρίων από το Άργος του 6ου αιώνος π.Χ, από μάρμαρο Πάρου, οι ομοιότητες των οποίων δείχνουν ότι ο γλύπτης σκόπιμα τους έφτιαξε πανομοιότυπους. Ήταν αφιερωμένοι στον Απόλλωνα από τους Αργείους, ενώ η επιγραφεί κατονομάζει ως δημιουργό τους τον γλύπτη Πολυμήδη, που καταγόταν από το Άργος. Οι δύο κούροι έχουν ύψος περίπου 1,80, ενώ βρέθηκαν σε κομμάτια, σε 12 ο πρώτος και σε 14 ο δεύτερος, πρακτική που συνήθως χρησιμοποιούν οι αρχαιοκάπηλοι, για να είναι πιο εύκολη η μεταφορά τους. Ο πρώτος κούρος είναι σε καλύτερη κατάσταση, σύμφωνα με τους επιστήμονες.
Οι Δίδυμοι Κούροι βρέθηκαν ύστερα από λαθραία ανασκαφή, που έγινε στην περιοχή της Κλένιας που βρίσκεται σε υψόμετρο 380 μέτρων, 22 χιλιόμετρα νότια της Κορίνθου. Οι αρχαιοκάπηλοι επρόκειτο να τους πουλήσουν έναντι 10.000.000 ευρώ. Κατασχέθηκαν, κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή, στις 14 Μαΐου 2010. Την ίδια περίοδο ξεκίνησαν ανασκαφές σε σημείο που υπέδειξαν οι αρχαιοκάπηλοι, οι οποίες έφεραν στο φως ένα νεκροταφείο. Οι αρχαιολόγοι εντωμεταξύ, περισυνέλεξαν τα κομμάτια των κούρων, ενώ η έρευνά τους οδήγησε στην εξής ανακάλυψη: οι κούροι έστεκαν πάνω από δύο σαρκοφάγους, αποτελώντας έτσι ένα επιτύμβιο μνημείο, σε κομβικό σημείο αρχαίας οδού.
18 Μαΐου του 2010, μέσα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Πατησίων, έκθαμβοι οι παρευρισκόμενοι σκύβουν πάνω ένα μικρό θαύμα: τους δίδυμους Κούρους που μόλις είχαν διασωθεί από τα χέρια αρχαιοκαπήλων oι οποίοι ήταν έτοιμοι να τους πουλήσουν σε αγοραστή του εξωτερικού (κάποιες πηγές λένε πως επρόκειτο για μουσείο). Μια πρωτοφανής συντονισμένη επιχείρηση του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη και του υπουργείου Πολιτισμού απέτρεψαν την αγοροπωλησία, αφού προηγουμένως ένα δίκτυο πληροφοριών, ένας «υποψήφιος αγοραστής» και μια βαλίτσα γεμάτη με εκατομμύρια ευρώ έστρωσαν τον δρόμο για τη σύλληψη.
Είναι οι πρώτες μέρες του Μαΐου, το 2010. Στο γραφείο της τότε γενικής γραμματέως Λίνας Μενδώνη φτάνει από συνεργαζόμενους πληροφοριοδότες (φυσικά το υπουργείο διαθέτει τέτοιο δίκτυο) η είδηση ότι δύο μοναδικής αξίας Κούροι πρόκειται να πωληθούν από αρχαιοκαπήλους σε ιδιώτη του εξωτερικού. «Ειδοποίησα αμέσως τόσο τον υπουργό Πολιτισμού Παύλο Γερουλάνο όσο και τον υπουργό Προστασίας του Πολίτη Μιχάλη Χρυσοχοϊδη. Την ίδια στιγμή άρχισε να καταστρώνεται ένα επιχειρησιακό σχέδιο με τη συμμετοχή αυτοπροσώπως των δυο υπουργών, του τότε διοικητή Ασφαλείας Αττικής Γιάννη Δικόπουλου και τη δική μου», θυμάται η κυρία Μενδώνη.
Οι χειρισμοί έπρεπε να είναι λεπτοί, η μυστικότητα απόλυτη, η δράση άμεση και η προτεραιότητα μία: Να μην τεθεί σε κίνδυνο η ακεραιότητα των αγαλμάτων σε καμία περίπτωση. «Δεν θέλαμε να γίνει μια επιχείρηση που θα έχει σαν αποτέλεσμα μόνο τη σύλληψη των αρχαιοκαπήλων. Θέλαμε να προστατεύσουμε στο έπακρο τα αγάλματα. Πράγμα που πετύχαμε», αφηγείται η κυρία Μενδώνη.
Ανθρωπος της ελληνικής αστυνομίας, κατάλληλα εκπαιδευμένος και με το ποσό των δέκα εκατομμυρίων ευρώ που ζητούσαν οι αρχαιοκάπηλοι στη διάθεσή του, ήταν έτοιμος να παρουσιαστεί ως υποψήφιος αγοραστής της τελευταίας στιγμής. Σημειώνουμε πως υπάρχει ένα σχετικό κονδύλι στο υπουργείο Οικονομικών για αντίστοιχες περιπτώσεις, προκειμένου να χρησιμοποιούνται τα χρήματα ως δόλωμα για να προσεγγίσουν απαγωγείς, αρχαιοκάπηλους κ.ο.κ.
Οι συνεννοήσεις έγιναν, το ραντεβού ορίστηκε: αργά το βράδυ της 14ης Μαΐου, στην περιοχή κοντά στο χωριό Κλένια της Κορινθίας. Οι τρεις αρχαιοκάπηλοι φαίνεται πως δέχθηκαν να δουν την τελευταία στιγμή τον «υποψήφιο αγοραστή» επειδή προσέφερε περισσότερα χρήματα από τον ξένο ιδιώτη (μουσείο;) που είχε εκδηλώσει ενδιαφέρον.
«Ο “άνθρωπός μας” εμφανίστηκε στο ραντεβού με τα 10 εκατομμύρια ευρώ που ζητούσαν οι αρχαιοκάπηλοι. Προφανώς η αξία των Κούρων είναι πολύ μεγαλύτερη, όμως αυτοί ζητούσαν το συγκεκριμένο ποσό», εξηγεί η κυρία Μενδώνη, και συνεχίζει. «Η επιχείρηση ήταν εξαιρετικά επικίνδυνη… Υπήρξαν στιγμές μεγάλης έντασης και αγωνίας και από τις δυο πλευρές. Σύμφωνα μάλιστα με πληροφορίες αυτοπτών μαρτύρων έγινε και ανταλλαγή πυροβολισμών.»
Ξάγρυπνη η επιχειρησιακή ομάδα παρακολουθούσε λεπτό προς λεπτό τις εξελίξεις. Τελικά η αστυνομία κατόρθωσε να συλλάβει τους δύο από τους τρεις δράστες και να τους κάνει να ομολογήσουν επιτόπου. Αποκάλυψαν ότι είχαν εντοπίσει τους Κούρους τυχαία πριν από περίπου δέκα χρόνια, θαμμένους σε ένα χωράφι. Μάλιστα έφεραν φθορές και ραγίσματα καθώς προφανώς είχε περάσει από πάνω τους κάποιο αγροτικό μηχάνημα σε ανύποπτο χρόνο.
«Μας υπόδειξαν τον τόπο όπου βρίσκονταν θαμμένοι και με το πρώτο φως της ημέρας ο έφορος αρχαιοτήτων Κορινθίας Κωνσταντίνος Κίσσας έδωσε εντολή να γίνει ανασκαφή. Ετσι βρήκαμε τους Κούρους και μετά από περίπου τρεις μέρες εντοπίσαμε και τα δεξιά πόδια που έλειπαν (από το γόνατο και κάτω) και από τους δύο Κούρους» επισημαίνει η κυρία Μενδώνη. Βρέθηκαν επίσης μικρότερα θραύσματα, ακροδάχτυλα, ένα κομμάτι από την εντυπωσιακή κώμη.
Μεταφέρθηκαν στην Αθήνα και η πρώτη έγνοια των αρχαιολόγων ήταν να δουν τι ζημιά έχει κάνει η αξίνα στα σώματά τους. «Ηταν τραυματισμένοι, όμως ευτυχώς οι βλάβες ήταν τέτοιες που μπορούσαν να επιδιορθωθούν και να αποκαταστήσουμε την επιδερμίδα τους», λέει η κυρία Μενδώνη. Ακολούθησαν μήνες εργασιών αποκατάστασης και συντήρησης στα εργαστήρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου στην Αθήνα.
Ταυτόχρονα το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο εκλήθη να πάρει μια σημαντική απόφαση: πού θα εκτεθούν οι Κούροι μόλις αποκατασταθούν. «Συμφωνήσαμε σε μια μεγάλη και πολύωρη συνεδρίαση πως οι Κούροι πρέπει να επιστρέψουν στο σημείο με το οποίο έχουν ταυτιστεί ανασκαφικά. Να επιστρέψουν στον τόπο τους», λέει η κυρία Μενδώνη. Ακολούθησε η εκπόνηση μελετών για την στήριξή τους και την επανέκθεσή τους, σε συνδυασμό με την εκπόνηση των μελετών για το προς ανακαίνιση τότε μουσείο της Αρχαίας Κορίνθου.
Εξι χρόνια μετά, οι Κούροι επιστρέφουν. Ορθιοι, αρτιμελείς, καθηλωτικά όμορφοι, με τα τραύματα στο κεφάλι και τον θώρακα να έχουν επουλωθεί. Μπορούμε να τους συναντήσουμε στην Αρχαία Κόρινθο. Και να διαπιστώσουμε πόσο μοιάζουν με τον περίφημο «Κούρο της Τενέας» που βρέθηκε στην ίδια περιοχή και από το 1854 εκτίθεται στη Γλυπτοθήκη του Μονάχου. Το σημαντικό είναι πως μετά τον εντοπισμό τους, συνεχίζονται οι ανασκαφές στην ευρύτερη περιοχή φέρνοντας νέα ευρήματα στην επιφάνεια.
Οσο συναρπαστικοί και αν είναι οι Κούροι και η ιστορία τους, άλλο τόσο ενδιαφέρον έχει να δει κανείς τα υπόλοιπα εκθέματα του μουσείου και κυρίως τις δύο ανακαινισμένες αίθουσες με θέμα τη ζωή και την ιστορία της πόλης–κράτους της Κορίνθου, από τον 10ο αιώνα έως το 146 π.Χ. οπότε και καταστράφηκε από τα ρωμαϊκά στρατεύματα.
Στην έκθεση της Ανατολικής Αίθουσας εκτίθενται αντικείμενα από τις κώμες και τα ιερά της αρχαίας Κορινθίας, μεταξύ των οποίων και το επιτύμβιο σύνταγμα των δύο Κούρων με τις σαρκοφάγους τους από το νεκροταφείο της αρχαίας Τενέας. Επίσης, εκεί παρουσιάζονται η «Σαρκοφάγος του Χιλιομοδίου» με την επιζωγραφισμένη καλυπτήρια πλάκα της και ο «Λέων του Κοράκου», επιτύμβιο μνημείο που διασώθηκε από τα χέρια αρχαιοκαπήλων.
Στη δεύτερη παρουσιάζονται αντικείμενα και οπτικοακουστικό υλικό που εικονογραφούν το ιδιαίτερο πολιτισμικό στίγμα της Κορίνθου και φωτίζουν την εμπορική δραστηριότητα, τα καλλιτεχνικά επιτεύγματα, τις λατρευτικές αντιλήψεις, τις ταφικές πρακτικές, την ζωή στο σπίτι και τα πολεμικά γεγονότα που σημάδεψαν την τύχη της ελληνικής πόλης.
 |
| Κόρινθος στα αρχαία ελληνικά.Φωτο/φια από τον Τ.Τσετση(http://www.phototsetsi.gr/) |
Στην έκθεση της Νότιας Αίθουσας εκτίθενται αντικείμενα από την πόλη, τα ιερά και τα νεκροταφεία της αρχαίας Κορίνθου, η μαρμάρινη επιτύμβια «Σφίγγα της Αετόπετρας» και αρχιτεκτονικά μέλη του Ναού του Απόλλωνα.
 |
| Eπιτύμβια Σφίγγα από μάρμαρο. 575-550 π.χ. |
Η Σφίγγα, ασαφής και αινιγματική, μορφολογικά αποτελείται από ένα παροιμιώδες μείγμα των έμβιων όντων: το σώμα και τα νύχια του λιονταριού, φτερά στις πλευρές του αετού και ανθρώπινο κεφάλι. Αυτή η σωματική δομή παραπέμπει σε συμβολισμούς του μυστικού και του μυστηρίου και συνδέεται με τις Αρπυιες, τη Χίμαιρα, τις Σειρήνες, τις Ερινύες, πλάσματα εξώκοσμα όλα και τρομακτικά. Κανένα άλλο πλάσμα δε δηλώνει τόσο πολύ την έννοια της προστασίας όσο η Σφίγγα. Τεράστια, μυστηριώδης, μοιάζει με ένα σιωπηλό φύλακα στην είσοδο του αγνώστου παραμένει αιώνιο σύμβολο του ανεξιχνίαστου.
Στην πραγματικότητα για τους αρχαίους Έλληνες η σφίγγα ήταν μια άγρια μορφή που σχετιζόταν με τον θάνατο, μπορούσε όμως, όπως και άλλες τρομακτικές και δαιμονικές μορφές, να είναι αποτροπαϊκή, να προστατεύει δηλαδή από το κακό και να φυλάει έναν τόπο. Δεν είναι, επομένως, παράξενο που συναντούμε από νωρίς σφίγγες στημένες σε μεγάλα μνημεία.
Στην ελληνική μυθολογία η Σφίγγα είναι στενά συνδεδεμένη με το μύθο των Λαβδακιδών. Η Ήρα και ο Άρης την έστειλαν από την πατρίδα της, την Αρχαία Θήβα. Εκεί στεκόταν και ρωτούσε τους περαστικούς «Ποιο ον το πρωί στέκεται στα τέσσερα, το μεσημέρι στα δύο και το βράδυ στα τρία;». Όποιον δεν μπορούσε να λύσει το γρίφο, η Σφίγγα τον έσφιγγε, μέχρι να πεθάνει. Ο Οιδίπους έλυσε τον γρίφο απαντώντας ότι το ον αυτό είναι ο άνθρωπος, αφού όταν είναι βρέφος περπατάει στα τέσσερα, μετά σηκώνεται στα δύο του πόδια και στα γηρατειά περπατάει όρθιος αλλά χρησιμοποιεί σαν τρίτο πόδι ένα μπαστούνι. Μόλις λύθηκε το αίνιγμά της η Σφίγγα γκρεμίστηκε από τον βράχο που στεκόταν και σκοτώθηκε. Ωστόσο, ο ακριβής γρίφος που έδινε η Σφίγγα δεν είναι γνωστός από αρχαίες πηγές, αλλά από μεταγενέστερα κείμενα.
Σύμφωνα με τον Ησίοδο ήταν κόρη της Χίμαιρας και του Όρθρου ή κατά άλλους του Τυφώνος και της Έχιδνας. Η Έχιδνα είχε γεννήσει επίσης τον Κέρβερο, τον Όρθρο (φύλακας των κοπαδιών του Γηρυόνη), το Λιοντάρι της Νεμέας, τη Λερναία Ύδρα και τη Φαία της Κρομμυώνας. Της αποδίδουν επίσης τη Χίμαιρα, το δράκοντα της Κολχίδας, το φύλακα του χρυσόμαλλου δέρατος, το δράκοντα που φυλούσε τα χρυσά μήλα των Εσπερίδων και τον αετό του Προμηθέα. Στις ελληνικές αναπαραστάσεις η Σφίγγα απεικονίζεται ως φτερωτό λιοντάρι με κεφάλι γυναίκας (εν αντιθέσει με τη Σφίγγα της Αιγύπτου, που δεν έχει φτερά) ή ως γυναίκα με πέλματα και στήθη λιονταριού , ουρά ερπετού και φτερά πτηνού.
 |
| Odipus And Sphinx. |
Το όνομά της υποστηρίζουν ότι προέρχεται από τη λέξη σφίγγω. Υπάρχει και μια άλλη εκδοχή για την Σφίγγα την οποία παρουσιάζει ο Παυσανίας. Σύμφωνα λοιπόν με τον Παυσανία η Σφίγγα ήταν νόθα κόρη του Λάιου. Ο Λάιος εμπιστεύθηκε μόνο σε αυτή τον χρησμό που πήρε από την Πυθία και της ανέφερε πως αφορούσε μόνο την Ιοκάστη και τους καρπούς της. Αυτό γιατί ο Λάιος είχε παιδιά και από παλλακίδες, αφού απέφευγε την συνεύρεση του με την Ιοκάστη. Όμως σε ένα από τα μεθύσια του κοιμήθηκε με τη γυναίκα του και γεννήθηκε ο Οιδίποδας.
Έτσι, παρότι εγκατέλειψε τον Οιδίποδα στον Κιθαιρώνα, διατηρώντας τις επιφυλάξεις του, όταν κάποιος από τους γιους διεκδικούσε τον θρόνο τον έστελνε στην Σφίγγα. Αυτή με τον γρίφο της εξέταζε αν αυτοί ήταν γνήσια παιδιά του Λάιου. Επειδή τη γνώση του χρησμού την είχαν μόνο αυτοί που κατάγονταν από τη βασιλική γενιά, όσοι δεν μπορούσαν να απαντήσουν στον γρίφο της θανατώνονταν. Ο Οιδίποδας πριν συναντήσει τη Σφίγγα είχε μάθει για τον γρίφο στον ύπνο του. Έτσι μπόρεσε να τον λύσει.
 |
| Fabre FrancoisXavier- Oedipus and The Sphinx |
Η πιο διάσημη της οικογενείας, η Σφίγγα της Γκίζας. Αυτό το τεράστιο γλυπτό είναι το πρώτο ίσως δείγμα της κουλτούρας του αιγυπτιακού πολιτισμού, το έμβλημα και το σήμα ενός πολιτισμού με παραδόσεις αποκρυφισμού που αφομοιώθηκε στη συνέχεια από τον ελληνικό πολιτισμό. Είναι ένα σύμβολο της κυρίαρχης εξουσίας. Με μήκος 73,5 μέτρα, πλάτος 6 και ύψος 20.22 μέτρα, αποτελεί το μεγαλύτερο μονολιθικό άγαλμα στον κόσμο. Είναι επίσης το αρχαιότερο γνωστό άγαλμα μνημειακού τύπου, και θεωρείται ότι κτίστηκε από τους Αιγύπτιους του Αρχαίου Βασιλείου, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Φαραώ Χεφρήνου (2558 - 2532 π.Χ.).
Διάσημη ελληνική, η σφίγγα των Ναξίων, η οποία ήταν στημένη κοντά στον ναό του Απόλλωνα, επάνω σε έναν ψηλό κίονα με ιωνικό κιονόκρανο και βάση όμοια με εκείνες των κιόνων του «οίκου των Ναξίων» στη Δήλο. Παρόμοιες σφίγγες, επάνω σε ψηλούς κίονες, υπήρχαν και σε άλλα ιερά, σώζονται όμως αποσπασματικά. Σφίγγες συναντούμε επίσης στην κορυφή επιτύμβιων στηλών από την Αττική. Στο μουσείο του Μαραθώνα, στην αίθουσα του Ιερού των Αιγυπτίων θεών που βρέθηκε στην Μπρεξίζα εκτίθεται μαρμάρινη αιγυπτιάζουσα σφίγγα.
Ο ΛΕΩΝ ΤΟΥ ΚΟΡΑΚΟΥ
Το 2001 οι διωκτικές αρχές κατάσχεσαν αυτό το λιοντάρι από αρχαιοκάπηλους.Η Βάση και το κιονόκρανο είχαν εντοπισθεί ήδη από το 1995 στο λόφο Κοράκου.
Το λιοντάρι ήταν κατασκευασμένο από πωρόλιθο. Ήταν ζωγραφισμένο με μαύρο και κόκκινο χρώμα,που τώρα έχει χαθεί. Το γλυπτό στέκονταν πάνω σε κίονα και ήταν τοποθετημένο σε τάφο. Το συνολικό ύψος έφτανε τα 3.5 μέτρα. Λιοντάρι που κατασπαράζει κριάρι,επήσις πάνω σε κίονα,στόλιζε και τον τάφο της εταίρας Λαίδας στο Κράνειο.
550-540 Π.Χ
 |
| Ο ΛΕΩΝ ΤΟΥ ΚΟΡΑΚΟΥ.550-540 Π.Χ. |
Η ΣΑΡΚΟΦΑΓΟΣ ΤΟΥ ΧΙΛΙΟΜΟΔΙΟΥ
Ένα άλλο εξαιρετικό έκθεμα είναι η σαρκοφάγος του χιλιομοδίου. Η Κόρινθος ήταν πρωτοπόρος στην τέχνη της ζωγραφικής.Εφευρέτης του γραμμικού σχεδίου θεωρείται ο Κορίνθιος ζωγράφος Κλεάνθης.Ακόμη και το κόκκινο χρώμα από τριμμένο κεραμίδι θεωρείται κορινθιακή καινοτομία. Οι ζωγράφοι χρησιμοποιούσαν χρώματα για να στολίσουν αγάλματα,ξύλινους πίνακες,μετόπες κτηρίων ακόμη και σαρκοφάγους.Η σαρκοφάγος του Χιλιομοδίου είναι ένα εξαιρετικό δείγμα Κορινθιακής ζωγραφικής.
Στην καλυπτήρια πλάκα ο καλλιτέχνης ζωγράφισε δυο υπέροχα Λιοντάρια.
Η Αρχαϊκή ζωγραφική, παραμένει ζωγραφική δύο διαστάσεων. Χρησιμοποιούνται, άλλοτε (ιδίως στην επιχρωμάτιση των αρχιτεκτονικών μελών των Ναών) τα Πολυγνώτεια χρώματα, και άλλοτε χρώματα όπως το κόκκινο, το μαύρο, το μπλε, το πράσινο, το λευκό, το κίτρινο, χωρίς ανάμειξη των χρωμάτων και φωτοσκιάσεις. Προέχει η καθαρότητα και σαφήνεια των μορφών και ο εσωτερικός ρυθμός της σύνθεσης.
Σημαντικοί ζωγράφοι την Αρχαϊκή εποχή ήταν: Ο Τηλεφάνης από την Σικυώνα, οι Κορίνθιοι Κλεάνθης, Αρίδικος, και Έκφαντος, ο Φιλοκλής πιθανώς από τη Ναύκρατη, ο Κίμων από τις Κλεωνές.
Από τα έργα των αρχαϊκών χρόνων που έχουμε, μπορούμε να αναφέρουμε:
-Πολυάριθμα ίχνη χρωμάτων σε αρχιτεκτονικά μέλη και γλυπτά.
-Τέσσερις πινακίδες που βρέθηκαν σε σπήλαιο της Σικυώνας. Τα χρώματα που χρησιμοποιούνται είναι το κόκκινο, το καφέ, το μπλέ, το μαύρο και το άσπρο.
-Λείψανα τοιχογραφίας από το ναό του Απόλλωνα στο Θέρμο της Αιτωλίας (πήλινες μετόπες, κλπ).
-Πέντε τοιχογραφίες από την Ποσειδωνία (στην Ιταλία, σημερινό Παίστουμ).
Από την περιοχή της Κορίνθου προέρχονται και τα λιγοστά δείγματα μεγάλης ζωγραφικής του ακόλουθου αιώνα. Στα Πεντεσκούφια Κορινθίας βρέθηκε μία σειρά από πήλινες αναθηματικές πλάκες των μέσων του 6ου αιώνα π.Χ., που απεικονίζουν μερικά στάδια της αγγειοπλαστικής εργασίας και είναι πιθανότατα αφιερώματα κεραμέων και αγγειογράφων. Στο σπήλαιο του Πιτσά, κοντά στη Σικυώνα, βρέθηκαν μερικοί ξύλινοι πίνακες που χρονολογούνται γύρω στο 530 π.Χ. Είναι καλυμμένοι με λευκό επίχρισμα και οι μορφές τους εκτελεσμένες σε πολυχρωμία. Ο καλύτερα διατηρημένος από αυτούς παριστάνει μία σκηνή θυσίας.
Προφανώς δεν είναι τυχαία η διατήρηση μνημείων της αρχαϊκής ζωγραφικής στην κορινθιακή σφαίρα επιρροής. Σύμφωνα με τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο, η ζωγραφική ξεκίνησε από την Κόρινθο ή τη Σικυώνα και οι επιφανέστεροι πρωτοπόροι της ήταν οι Κορίνθιοι Κλεάνθης, Αρίδικος και Έκφαντος και ο Σικυώνιος Τηλεφάνης.
Στον Κλεάνθη μάλιστα αποδίδει πίνακες με την άλωση της Τροίας και τη γέννηση της Αθηνάς, που βρίσκονταν στο ναό της Αλφειονίας Αρτέμιδος στην Πίσσα της Ηλείας. Όλοι οι παραπάνω ζωγράφοι τοποθετούνται στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. και σ' αυτούς αποδίδονται διάφορες καινοτομίες, όπως ο υπομνηματισμός των μορφών και η δήλωση των γραμμικών λεπτομερειών στο εσωτερικό τους, εφόσον μέχρι τότε σχεδιάζονταν μόνο με περίγραμμα.
Στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ. πρέπει να έδρασε ο Κίμων από τις Κλεωνές, στον οποίο προσγράφονται βελτιώσεις στην απόδοση των χαρακτηριστικών των προσώπων, στις κατά τομή μορφές και στις ανατομικές λεπτομέρειες (αρθρώσεις και φλέβες).
TA ΕΚΘΕΜΑΤΑ
 |
| 6th century BCE pyxis from Corinth, painted by the Honolulu Painter, Honolulu Academy of Arts |
 |
| Πήλινο άγαλμα ανδρικής μορφής.425-415 π.χ |
 |
| Αφιερώματα σε ιερό οικιακής λατρείας. 6ος-4ος αι.π.χ |
 |
| Είδη οικιακής χρήσης |
 |
| Παιχνίδια και μουσικά όργανα. |
και αμφορείς χωμένοι στην άμμο που περιείχαν λάδι ,κρασί κ.α
 |
| Κύλικα και κρατήρας από την Αττική. 550-525 π.χ και 475-450 π.χ |
 |
| Αμφορέας με λέπια παστού ψαριού. 500-450 π.χ |
Η Κεραμική τέχνη της Αρχαίας Κορίνθου ''ταξιδεύει'' με τους ''γνωστούς'' τρόπους στον κόσμο
σε μουσεία και συλλογές.
 |
| Αρχαία Ελληνική αμφορίσκος δείχνει ζώα και μια σειρήνα. Εγινε στην Κόρινθο. |
Ancient Greek pottery amphoriskos, or small jug, showing animals and a siren. This amphoriskos was made in Corinth.
 |
| Black-figure trefoil-mouth amphora with lid From Corinth. Corinthian workshop. In the manner of Dodwell Painter. 600-575 B.C.Μελανόμορφη τριφυλλόστομη στόμα αμφορέας με πώμα Από την Κόρινθο. Κορινθιακού εργαστηρίου. Με τον τρόπο του Dodwell Ζωγράφος. 600-575 π.Χ. |
 |
| Αρχαία Ελληνική πρωτο-Κορινθιακή κεραμική όλπη με λιοντάρια, ταύροι, αγριοκάτσικο και σφίγγες, ca.640-30 π.Χ. Λούβρο.Ancient Greek proto-Corinthian ceramic olpe with lions, bulls, ibex and sphinxes, ca.640-30 BC Louvre. |
 |
| Κεραμικό δοχείο λεκανίδα - Κατασκευάστηκε στηνΚόρινθο και αγοράστηκε στηνΑθήνα - Ελληνικά Περίοδος, Αρχαϊκή περίοδος, Μέση Κορινθιακή, περίπου 600-575 π.Χ.. Μουσείο Καλών Τεχνών, Βοστώνη.Ceramic Lekanis vessel - Made in Corinth and bought in Athens - Greek Period, Archaic Period, Middle Corinthian, about 600 – 575 BC. Museum of Fine Arts, Boston. |
 |
| Κορινθιακή κεραμική αρυβάλλου σφαιρική σε μορφή με σειρήνα, που απλώνει τα φτερά της για να πετάξει και δύο πουλιά? ρόδακες στο πεδίο. Γα 600 π.Χ. |
 |
| CORINTHIAN POTTERY ARYBALLOS . Ca. 600 BC.Αρύβαλλος 600 π.χ |
 |
| CORINTHIAN POTTERY LIDDED PYXIS Earlier 6th Century BC.Κορινθιακή κεραμική καπάκι και πυξίδα πρίν τον 6ο αιώνα π.Χ. |
 |
| CORINTHIAN POTTERY RING ARYBALLOS BY THE BLARICUM PAINTER Frieze of two horses and a snake. Ca. 600-575 Century BC.Κορινθιακός αρύβαλλος ΑΓΓΕΙΟΠΛΑΣΤΙΚΗ ΔΑΧΤΥΛΙΔΙ ΑΠΟ ΤΗΝ Blaricum δΖωφόρος ,δύο άλογα και ένα φίδι. Γα 600-575 π.Χ. αιώνας. |
 |
| Cosmetics Container with Animals Greek made in Corinth about 570 BCE perhaps produced by the Chimaera Painter Terracotta.Καλλυντικό εμπορευματοκιβωτίο με τα ζώα ελληνικής κατασκευής στην Κόρινθο περίπου 570 BCE ίσως έγινε από τη ζωγράφο Χίμαιρα. |
 |
| Greek Proto-Corinthian Owl Aryballos, c. 630 BC Proto-Corinthian style Greek pottery is a style that flourished at Corinth during the Oriental period (c. 725–c. 600 BC).Ελληνική Proto-Κορινθιακό Κουκουβάγια Αρύβαλλος, γ. 630 π.Χ. Proto-κορινθιακού ρυθμού ελληνική κεραμική είναι ένα στυλ που άνθισε στην Κόρινθο κατά τη διάρκεια της περίοδου (περ. 725-γ. 600 π.Χ.). |
 |
| Greek, Early Corinthian attributed to the Heraldic Lions Painter Aryballos with Bellerophon riding Pegasos, ca. 625 – 600 B.C. Ceramic, Πρόωρη Κορινθιακήπου δόθηκε στη Εραλδική Λιοντάρια Αρύβαλλος με Βελλεροφόν και Πήγασο, 625-600π.χ |
Όλα αυτά που είδατε στις παραπάνω φωτογραφίες και άλλα πολλά σας περιμένουν να τα θαυμάσετε στο Αρχαιολογικό μουσείο της Αρχαίας Κορίνθου και στην νέα ανακαινισμένη αίθουσα των Δίδυμων Κούρων.
Αφού περιηγηθείτε στις Αίθουσες του μουσείου τέλος το Αίθριο είναι αυτό που θα δείτε φεύγοντας.
 |
| Αρχαία Ελληνίδα σε αίθριο.A Greek Woman- Sir Lawrence Alma-Tadema - 1869 Private collection. |
 |
Δείγματα Ελληνορωμαϊκή-γλυπτικής,Αγάλματα ακέφαλα που βρέθηκαν από τις ανασκαφικές εργασίες της αρχαίας Κορίνθου. |
Ποίοι κατέστρεφαν τους αρχαίους ναούς και τα αγάλματα?
Εύλογο ερώτημα. Μια απο τις εκδοχές σύμφωνα με τους αρχαιολόγους πρόκειται για πρακτική των εργαστηρίων γλυπτικής ώστε να κερδίζουν χρόνο και χρήμα.Είχαν έτοιμο τον κορμό και ο κάθε πελάτης πρόσθετε κατα παραγγελία το δικό του κεφάλι, είτε ήταν αξιωματούχος,εύπορος ή αυτοκράτορας.Αργότερα όταν εξελίχτηκε η γλυπτική τέχνη μπορούσαν να προσθέτου ή να αφαιρούν χέρια ή πόδια.Βέβαια στα περισσότερα αγάλματα και τις προτομές παρατηρούμε ότι ''λέιπουν'' μύτες,γεννητικά όργανα και άλλα.Αυτό αποδίδεται σε βανδαλισμούς των βάρβαρων λαών αλλά και σε εκείνους που ασπάστηκαν την νέα θρησκεία τον χριστιανισμό.
Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι υπήρξαν, κατά την πορεία της επικράτησης του Χριστιανισμού, και περιπτώσεις ανεξέλεγκτης εκδικητικής συμπεριφοράς των επί αιώνες καταδιωκομένων Χριστιανών κατά των θρησκευτικών συμβόλων των πρώην διωκτών τους. Ή, ακόμη, και αυστηρές αυτοκρατορικές αποφάσεις εναντίον εκπροσώπων της αρχαίας ειδωλολατρικής θρησκείας ή νόμοι που επέβαλλαν το κλείσιμο των ειδωλολατρικών ναών. Ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος ο Β' υπέγραψε και νόμο με εντολή καταστροφής ναών και ιερών της αρχαίας θρησκείας.
Ο συγγραφέας, λοιπόν, στο τρίτομο έργο του «Υπέρ της των Ελλήνων νόσου», τόμ. Γ', «Η συρρίκνωση της αρχαίας ψυχής», (ο τρίτος τόμος του βιβλίου φέρει τόν υπότιτλο «Ες έδαφος φέρειν»), μας πληροφορεί ότι ήδη από τον 3ο π. Χ. αιώνα αρχίζει η καταστροφή ελληνικών πόλεων και ιερών από επιδρομείς. Γράφει ότι πρώτοι οι Αιτωλοί, τον 3ο π.Χ. αιώνα, «απογύμνωσαν ή κατέστρεψαν τα ιερά και τους τόπους λατρείας που αποτελούσαν τον κυριότερο συνδετικό ιστό, τον θρησκευτικό δεσμό μεταξύ των κρατουπόλεων... Το 219 π. Χ. ο στρατηγός της αιτωλικής Συμπολιτείας Σκόπας, κυριεύει το Δίον την ιερή πόλη των Μακεδόνων και καταστρέφει τα πάντα. Γκρεμίζει όλα τα κτίσματα, πυρπολεί και τους χώρους λατρείας. Τα ίδια και στο ιερό της Δωδώνης από τον στρατηγό των Αιτωλών Δωρίμαχο. Καταπάτησε κάθε ιερό και όσιο γράφει ο Πολύβιος».
Στην συνέχεια, ο Φίλιππος με τους Μακεδόνες του, σε αντίποινα, «πυρπόλησαν και κατεδάφισαν τα ιερά και ανέτρεψαν η κατέστρεψαν 2.000 ανδριάντες». Και δεν περιορίστηκαν μόνο στην Αιτωλία, αλλά προχώρησαν και στην Αττική, το 200 π. Χ., όπως εξιστορεί ο Λίβιος, όπου «Κατέστρεψαν και τα μνημεία και ανέσκαψαν τους τάφους διασκορπίζοντας τα οστά των νεκρών».
Ακολουθούν οι επιδρομές των Ρωμαίων, που κράτησαν δύο ολόκληρους αιώνες και έφεραν πράγματι «ες έδαφος» πόλεις, ναούς, ιερά και αγάλματα σε ολόκληρη την Ελλάδα. Το 194 π. Χ., ο Τίτος Φλαμίνιος, μετά την νίκη του κατά του Φιλίππου, «στέλνει καραβιές ολόκληρες από κλεμμένα μαρμάρινα και χάλκινα αγάλματα για να κοσμήσουν το θρίαμβο του στη Ρώμη».
Το 189 π.Χ., «ο Μάρκος Φούλβιος Νοβιλίορ λεηλατεί σύμφωνα με την καταγραφή του Πολύβιου την Αμβρακία συμπεριλαμβανομένων και των Ιερών της και στέλνει σα λάφυρα στη Ρώμη, αγάλματα, επιγραφές και θησαυρούς»11. Το 181 π.Χ., «η Σύγκλητος είχε ρίξει στην πυρά τα έργα των Πυθαγορείων».
Το 87 π.α.χ.χ.13, «ο άξεστος Σύλλας, καταστρέφει την Αθήνα που είχε συμπαραταχθεί με τον Μιθριδάτη, και αμέτρητα αγάλματα, πίνακες ζωγραφικής και θησαυροί, γίνονται αντικείμενα λεηλασίας και μεταφέρονται στη Ρώμη, συμπεριλαμβανομένης της ονομαστής βιβλιοθήκης του Απελλικώνος και του περίφημου πίνακα του Ζεύξιδος... Ο ίδιος άρπαγας στρατοκράτης ήταν επίσης αυτός που άρπαξε το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς του Αλαλκομένειου ιερού της Βοιωτίας, έβαλε χέρι στα ιερά της Επιδαύρου... της Ολυμπίας και των Δελφών».
Το 55 π.α.χ.χ., «ο φοβερός Βέρρης... λεηλάτησε τα καλλιτεχνήματα και τους θησαυρούς όλης της νότιας Ελλάδας, έκλεψε το χρυσό από τον Ναό της Αθηνάς στην Αθήνα... άρπαξε από την Τένεδο το λατρευτικό άγαλμα του τοπικού ημίθεου Τέννητος, καταλήστεψε τον πανάρχαιο Ναό της Ήρας στη Σάμο, το Ναό της Αρτέμιδος στην Πέργαμο, λεηλάτησε όλα τα μνημεία της Ασπένδου στην Παμφυλία».
«Ο Αύγουστος... κλέβει από την Τεγέα και μεταφέρει στη Ρώμη το περίφημο άγαλμα της Αλέας Αθηνάς... Ο Καλιγούλας διάλεγε ελληνικές προτομές και πρόσταζε να τις αποκεφαλίζουν και να προσθέσουν σε αυτές το δικό του κεφάλι... Ο Νέρωνας, κλέφτης επίσης πεντακοσίων χάλκινων γλυπτών από τους Δελφούς...».
Συμπερασματικά, ο εν λόγω συγγραφέας μας πληροφορεί ότι οι Ρωμαίοι «μέσα σε λιγώτερο από δύο αιώνες τη μετέτρεψαν (την Ελλάδα) σε ερειπωμένη επαρχία τους, σε μια χώρα όπου "οι λίθοι μόνον" θύμιζαν "τη σεμνότητα και το μέγεθος της Ελλάδος" (Δίων Χρυσόστομος)». Και καταλήγει: «ο Παυσανίας (σσ. 2ος μ. Χ. αι.) ουσιαστικά θα δει και θα περιγράψει μια χώρα ερειπωμένη και ολιγάνθρωπη, της οποίας αρκετές πόλεις είναι ήδη έρημες, τα δε ιερά είναι κατά πλειοψηφία χορταριασμένα και με γκρεμισμένες τις στέγες... Ο Ρωμαίος ποιητής Γιουβενάλλης... θα γράψει επίσης και τα εξής:...
Σήμερα δεν μπορείς να αρπάξεις από αυτούς, όταν πατήσεις το φτωχό τους τόπο, τίποτε άλλο από μερικά βόδια και φοράδες, τους εφέστιους Θεούς από το σπιτικό τους και κανένα περίεργο άγαλμα, αν έχει μείνει κανένα στα ιερά τους...».
«Οι πληροφορίες που παραδίδουν ο Παυσανίας, ο Στράβων και ο Πολύβιος για τις εκτεταμένες επιχειρήσεις αρπαγής ελληνικών έργων τέχνης εντυπωσιάζουν, όσον αφορά στους αριθμούς και την αξία των μνημείων, που μεταφέρθηκαν στη Ρώμη. Πεντακόσια αγάλματα από τους Δελφούς, τρεις χιλιάδες από τη Ρόδο και εκατοντάδες γλυπτά και έργα ζωγραφικής από την Κόρινθο έγιναν λεία κατακτητών. Ό,τι είχε απομείνει μέχρι την επικράτηση του Χριστιανισμού ως επίσημης θρησκείας του Βυζαντίου, έγινε στόχος για καταστροφή από το νέο μισελληνικό καθεστώς, με την ανοχή και τις ευλογίες του οποίου «αλώνιζαν» ορδές βαρβάρων και λαφυραγωγούσαν, ό,τι εύρισκαν στο δρόμο τους. Εκτός απ' αυτούς όμως και οι χριστιανοί του ελλαδικού χώρου δεν ήταν άμοιροι μιαρών πράξεων. Όχι μόνον κατέστρεφαν κτήρια και ακρωτηρίαζαν αγάλματα, αλλά πωλούσαν "δι' ολίγα τάλλαρα" τα τεμάχιά τους σε ξένους επισκέπτες».
«Η λεηλασία του Ελληνικού πολιτισμού προσλαμβάνει δραματικές διαστάσεις επί Νέρωνος, ο οποίος "Πεντακόσιας θεών τέ αναμίξ αφείλετο και ανθρώπων εικόνας χαλκάς" (Παυσανίας, Φωκικά 71). Μεταξύ των κλοπιμαίων ήσαν και η πασίγνωστη Κόρη του Anzio, η Κασσάνδρα, ο έρως του Πραξιτέλους, ο θνήσκων Γαλάτης, ο ο Απόλλων του Σκόπα, η «εύκνημα» Αμαζόνα του Στρογγυλίωνος και ένα μικρό άγαλμα του Αλεξάνδρου, το οποίο είχε επιχρύσωση... Οι αυτοκράτορες και οι πλούσιοι Ρωμαίοι, αφού πρώτα έσβηναν τα επιγράμματα από τις βάσεις των αγαλμάτων, έκοβαν τα κεφάλια και στη θέση τους έβαζαν το μαρμάρινο ομοίωμα του δικού τους κεφαλιού».
Ας σημειωθεί, ότι η μαρτυρία του Παυσανία πρέπει να θεωρηθεί ως ιδιαιτέρως βαρύνουσα, αφού το έργο του «Περιήγησις της Ελλάδος», έχει γραφεί μεταξύ των ετών 160 και 180 μ. Χ.
Υπάρχουν περιπτώσεις που οι καταπιεσμένοι Χριστιανοί κατέστρεψαν αρχαίους ναούς και αγάλματα. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι μπορούμε να γενικοποιούμε τα πράγμα τα και να αποδίδουμε την φυσική φθορά της αρχαιοελληνικής θρησκείας και των ιερών της σε μια τακτική και σ' ένα «σχέδιο» του Χριστιανισμού για την επικράτησή του.
Όπως σημειώνει ο κ. Ιωάν. Τσέντος, «είναι εντελώς σαφές ότι κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει το ενδεχόμενον να υπήρξαν εκείνη την εποχή και κάποιες εκδηλώσεις φανατισμού. Ο ισχυρισμός όμως ότι οι χριστιανοί και το Βυζάντιο προέβησαν φερ' ειπείν σε συστηματική καταστροφή των αρχαίων αγαλμάτων, αποτελεί ασύστολο ψεύδος».
Ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χριστόδουλος παρατηρεί:«Οπωσδήποτε, οι καταστροφές των ειδωλολατρικών ναών στην Ελλάδα δεν οφείλονταν σε θρησκευτικές συγκρούσεις. Η Ελλάδα είχε σε πολύ μεγάλο βαθμό ρημάξει και καταστραφεί, πριν την αναγνώριση του χριστιανισμού ως θρησκείας, όταν ακόμη οι χριστιανοί ήσαν θύματα μεγάλων διωγμών ή και δεν είχαν καν εμφανισθεί στην ιστορία. Ήδη στην ελληνιστική εποχή, δεν είναι λίγες οι πόλεις που είχαν μετατραπεί σε μικρή ομάδα χαμόσπιτων, με σπασμένα αγάλματα και ερειπωμένους ναούς».
«Το μαντείο της Δωδώνης είχε σταματήσει προ πολλού να λειτουργεί και ήταν ερείπια, μας πληροφορεί ο Στράβων στα Γεωγραφικά του, τα οποία είχαν ήδη ολοκληρωθεί περίπου το 7 π.Χ. Ο Στράβων, επισημαίνει μάλιστα ότι όχι μόνο το μαντείο της Δωδώνης, αλλά και όλα τα άλλα μαντεία της Ελλάδος είχαν ουσιαστικά σβήσει στα χρόνια του».
«Όπως αποδεικνύει η έγκυρη επιστημονική έρευνα με βάση αρχαιολογικά ευρήματα (...., βλ. Ν. Παπαχατζή, Η θρησκεία στην αρχαία Ελλάδα, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1996) τα περισσότερα ειδωλολατρικά ιερά ή ναοί δεν καταστράφηκαν ούτε μετασκευάστηκαν σε χριστιανικά τεμένη, απλώς εγκαταλείφθηκαν».
«Τις παρατηρούμενες καταστροφές αποδίδουν οι αρχαιολόγοι στους σεισμούς, τις βαρβαρικές επιδρομές (4ο - 6ο αι.) και την εγκατάλειψη. Τα αρχαία μνημεία των Αθηνών και των Δελφών έμειναν απείραχτα από τους χριστιανούς. Η μετατροπή τους σε χριστιανικές εκκλησίες δείχνει περίτρανα τη συνείδηση της ιστορικής συνέχειας. Όσο και αν αυτό δεν ικανοποιεί τους σημερινούς αρχαιολάτρες».
Ο αρχαιολόγος Άγγ. Χωρέμης γράφει: «Αυτό που πράγματι έγινε είναι καταστροφές και ακρότητες σε τοπικό επίπεδο, από φανατικούς εκκλησιαστικούς και πολιτικούς παράγοντες, κυρίως εναντίον αγαλμάτων αρχαίων θεοτήτων με συνηθέστερο το φαινόμενο της ρινοκοπής και καταστροφής των προσώπων. Οι άνθρωποι αυτοί εξαγρίωναν τον όχλο, πράγμα όχι δύσκολο, αν σκεφτούμε ότι μόλις 75-80 χρόνια χώριζαν την εποχή αυτή από τους φοβερούς διωγμούς των Διοκλητιανού και Γαλερίου (+311) και 55-60 χρόνια από τον "ηπιότερο" διωγμό τον Λικινίου (310-324), τον εξαγριωμένο αυτόν όχλο τον εξαπέλυαν να κάψει και να καταστρέψει ο,τιδήποτε "εθνικό" εύρισκε μπροστά του. Αυτό όμως ουδέποτε υπήρξε πολιτική τον Μεγάλου Θεοδοσίου και, όταν έγινε, προσπάθησε να το σταματήσει και να το θεραπεύσει».
Σήμερα θυμόμαστε τους Βανδάλους αφενός από τα εναπομείναντα ίχνη του κράτους που ίδρυσαν στην υπέροχη Ανδαλουσία (Βανδαλουσία) στην νοτιοδυτική Ισπανία, όπου βρίσκονται οι πόλεις Σεβίλλη, Κόρδοβα, Γρενάδα και οι χιλιοτραγουδημένες οροσειρές Σιέρα Μορένα και Σιέρα Νεβάδα, που μετά την εισβολή των Αράβων το 711, θα αποτελέσουν την καρδιά του ισπανικού αραβικού κράτους και αφετέρου, από τις σπασμένες μύτες των ελληνικών και ρωμαϊκών αγαλμάτων.
Όλοι οι βάρβαροι και όχι μόνον οι Βάνδαλοι όταν έβλεπαν άγαλμα τους έπιανε αμόκ. Πίστευαν πως τα αγάλματα είναι ο τρόπος που βρήκαν οι εχθροί να αιχμαλωτίσουν τα πολεμικά πνεύματα και να τα αντιπαραθέσουν στα βαρβαρικά όπλα. Κατά κάποιον τρόπο, αντιλαμβάνονταν τα αγάλματα όπως τα κοράκια αντιλαμβάνονται τα σκιάχτρα στον σπαρμένο αγρό. Για να καταστρέψουν, λοιπόν, τα κακά πνεύματα κατέστρεφαν τα αγάλματα, ώστε να ελευθερωθούν και να καταστραφούν τα κακά πνεύματα, που υπήρχαν στο άγαλμα.
Όταν ήταν βιαστικοί και δεν είχαν καιρό να κάνουν θρύψαλα ένα άγαλμα, του έκοβαν τη μύτη. Το σπάσιμο της μύτης ήταν μια εύλογη και επαρκής, κατά την βαρβαρική λογική, καταστροφή του αγωγού απ΄ όπου τα πνεύματα μπαινοβγαίνουν στο σώμα υπό μορφήν αέρα. Πνεύμα άλλωστε, σημαίνει φύσημα, πνοή. Και αναπνοή σημαίνει πνοή που γίνεται κατ' επανάληψιν. Όταν πάψουμε να αναπνέουμε, τα πνεύματα σταματούν να μπαινοβγαίνουν στο κορμί και "παραδίδουμε το πνεύμα". Πράγμα που σημαίνει πως εκπνεύσαμε για τελευταία φορά χωρίς να εισπνεύσουμε ξανά. Η αναπνοή σταματάει τότε που βγαίνει η τελευταία πνοή.
Η βαρβαρική λογική δεν παύει να είναι λογική. Άλλωστε βαρβαρική λογική έχουν και πάμπολλοι από τους πολιτισμένους, και μάλιστα χωρίς κανένα άλλοθι, όπως οι βάρβαροι.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, μπορεί να καταλάβει κανείς εύκολα τη συμπεριφορά των βαρβάρων απέναντι στα έργα τέχνης, (και την κάθε μορφής λογοκρισία επίσης). Έχει μια πρωτόγονη λογική αυτή η συμπεριφορά.
Όμως, πώς να καταλάβεις τη σύγχρονη παραλλαγή του βανδαλισμού, που από βαρβαρική συμπεριφορά γενικά έφτασε να σημαίνει βαρβαρική συμπεριφορά κυρίως απέναντι στα έργα τέχνης;
Γιατί μισούν και γιατί καταστρέφουν (ή, λογοκρίνουν - κρύβουν) τα έργα τέχνης οι σημερινοί Βάνδαλοι;
Μα, διότι, μισούν το πνεύμα, γιατί το φοβούνται. Ξέρουν πως ένα έργο τέχνης, κατά κάποιον τρόπο κρατάει "αιχμάλωτο" το πνεύμα του δημιουργού. Καταστρέφοντας, λοιπόν, το έργο καταστρέφουν τον μάγο-καλλιτέχνη και την μαγεία της τέχνης.
(Τα ίδια έκαναν και οι Τούρκοι, σοβατίζοντας ή ξύνοντας τα μάτια και τις μορφές από τις Χριστιανικές εκκλησίες).
Τίποτα δεν έχει αλλάξει ουσιωδώς απ' την εποχή των Βανδάλων. Και δεν ξέρω ποιοι βανδαλίζουν περισσότερο, οι παλαιοβάνδαλοι ή οι νεοβάνδαλοι.(πρόσφατο παράδειγμα βανδαλισμού έργου τέχνης στην τοπική κοινωνία της κορίνθου είναι το ''πασάλειμμα'' με χρωματιστά σπρέυ του αγάλματος του Διογένη και του Μέγα Αλέξανδρου στην παραλία Καλάμια της Κορίνθου).
Η συμπεριφορά απέναντι στα έργα τέχνης είναι το μέτρο της πολιτιστικής στάθμης ενός λαού.
Πηγές,βιβλιογραφία:
Περιοδ. «Διϊπετές», τ. 31, σ. 34δ.
Περιοδ. «Άβατον», τ. 6, σ. 44.
Μάρ. Πλωρίτης, εφημ. «Το Βήμα», 11.6.2000.
Βλ. Στεφ. Μυτιληναίου, Ο Μονοθεϊσμός στην αρχαία Ελλάδα..., σσ. 11 εξ.
Βλ. Ρασσιά, Υπέρ της των Ελλήνων νόσου, τόμ Β', Η συρρίκνωση της αρχαίας ψυχής, σ. 50.
Κυρ. Σιμόπουλου, Ξενοκρατία, Μισελληνισμός και Ύποτέλεια, Αθήνα, 1990.
Μάρ. Μαμανέα, Η λεηλασία μιας αμύθητης καλλιτεχνικής κληρονομιάς. Η αργυρολογία και απολιτισιά των Ρωμιών, περιοδ. «Δαυλός», τ. 241, σσ. 155-534.
Βασ. Μισύρη, Οι βάρβαροι κτυπάνε την Ελλάδα, «Ές έδαφος φέρειν», περιοδ. «Ιχώρ», τ. 27, σ. 52.
Ιωάν. Τσέντου, Χριστιανισμός και αρχαία ελληνική τέχνη, περιοδ. «Ακτίνες», τ. 624, σσ. 256257.
Βλ. ένθετο του περιοδικού «Τόλμη», «Παλαιοχριστιανικές Βασιλικές Αθηνών». Και π. Βασ. Γεωργόπουλου, Οι νεοπαγανιστικές φαντασιώσεις και τα ιστορικά δεδομένα, μέρη Η' και Θ'
Χριστοδούλου Παρασκευαΐδη Αρχιεπ. Αθηνών, Ελληνισμός προσήλυτος. Η μετάβαση του Ελληνισμού από την αρχαιότητα στο χριστιανισμό, σ. 111.
π. Γεωργ. Μεταλληνού, Παγανιστικός Ελληνισμός ή Ελληνορθοδοξία;, σ. 132.
Θαν. Παπαθανασίου, (Αυτο)Κριτική ερμηνεία της καταστροφής παγανιστικών ιερών από χριστιανούς, περιοδ. «Σύναξη», τ. 69, σ. 63.
Υπάρχουν κι άλλοι λόγοι για την απουσία κεφαλιού σε πολλά αρχαία αγάλματα του Ρωμαϊκού και Ελληνικού πολιτισμού. Ο πρώτος και πιθανότερος, είναι ότι τα αγάλματα έχουν ταξιδέψει και μετακινηθεί πολύ με ακατάλληλες συνθήκες μέσα σε χιλιάδες χρόνια, όπως πολλά ελληνικά αγάλματα μεταφέρθηκαν στη Ρώμη, την πρωτεύουσα των αυτοκρατόρων.
Πιθανόν κάποιοι να τα λήστεψαν στο δρόμο, ή απλώς να μεταφέρθηκαν σε άλλους τόπους και πόλεις και επειδή τα κεφάλια, όπως συχνά τα χέρια, ή το πέος, για παράδειγμα, είναι τα αδύνατα σημεία που μπορούσαν πιο εύκολα να σπάσουν, έφτασαν στον προορισμό τους χωρίς κεφάλι.
Ίσως θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί απλώς βανδαλισμός, ίσως κάποια κεφάλια να αποτέλεσαν αντικείμενο πώλησης αφού είναι από τα ευκολότερα αποσπόμενα και μετακινήσιμα τμήματα του αγάλματος και τέλος ίσως να αποτελεί σατανική πολιτική πράξη.
Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, τα αγάλματα αυτά επέζησαν για κάποιους αιώνες, αλλά σε περιόδους που δεν προστατεύονταν τόσο πολύ οι τέχνες, καταστράφηκαν. Δεν θα πρέπει να διαφεύγει της προσοχής, άλλωστε, ότι μεγάλος αριθμών αγαλμάτων συχνά βρίσκονταν σε παλάτια ή άλλους χώρους, μέρη κρίσιμα όπου γράφτηκε η πολιτική ιστορία με τις όποιες ιδιαιτερότητες κάθε περιόδου.
Με τον τρόπο αυτό, το κεφάλι ενός αγάλματος θα μπορούσε να αποκοπεί για καθαρά πολιτικούς λόγους και αντεκδίκηση της στιγμής. Στην αρχαία Αθήνα, υπάρχουν καταγραμμένες αρκετές τέτοιες ιστορίες ακρωτηριασμού αγαλμάτων, κυρίως κεφαλής και πέους, που ανήκαν σε αντίπαλες οικογένειες.
Η εβραϊκή παρουσία στην Ελλάδα ξεκινά από την προχριστιανική εποχή. Έχουμε τεκμήρια για ανθηρές κοινότητες σε δραστήρια εμπορικά κέντρα του ελληνιστικού κόσμου (Δήλος, Ρόδος, Κόρινθος). Οι σταθμοί του αποστόλου Παύλου στην Ελλάδα, αντιπροσωπεύουν πόλεις με ανθηρές εβραϊκές κοινότητες, στις οποίες ήξερε ότι θα βρει φιλοξενία και ένα πρώτο ακροατήριο. Από αυτούς τους εβραίους προέρχονταν οι πρώτοι χριστιανοί.Ο αριθμός των Εβραίων στο ελληνικό έδαφος αυξήθηκε μετά τις διαδοχικές αποτυχημένες επαναστάσεις τους κατά των Ρωμαίων που οδήγησαν, μεταξύ άλλων, και στην καταστροφή του Ναού του Σολωμώντα.
Πιθανόν κάποιοι να τα λήστεψαν στο δρόμο, ή απλώς να μεταφέρθηκαν σε άλλους τόπους και πόλεις και επειδή τα κεφάλια, όπως συχνά τα χέρια, ή το πέος, για παράδειγμα, είναι τα αδύνατα σημεία που μπορούσαν πιο εύκολα να σπάσουν, έφτασαν στον προορισμό τους χωρίς κεφάλι.
Ίσως θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί απλώς βανδαλισμός, ίσως κάποια κεφάλια να αποτέλεσαν αντικείμενο πώλησης αφού είναι από τα ευκολότερα αποσπόμενα και μετακινήσιμα τμήματα του αγάλματος και τέλος ίσως να αποτελεί σατανική πολιτική πράξη.
Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, τα αγάλματα αυτά επέζησαν για κάποιους αιώνες, αλλά σε περιόδους που δεν προστατεύονταν τόσο πολύ οι τέχνες, καταστράφηκαν. Δεν θα πρέπει να διαφεύγει της προσοχής, άλλωστε, ότι μεγάλος αριθμών αγαλμάτων συχνά βρίσκονταν σε παλάτια ή άλλους χώρους, μέρη κρίσιμα όπου γράφτηκε η πολιτική ιστορία με τις όποιες ιδιαιτερότητες κάθε περιόδου.
Με τον τρόπο αυτό, το κεφάλι ενός αγάλματος θα μπορούσε να αποκοπεί για καθαρά πολιτικούς λόγους και αντεκδίκηση της στιγμής. Στην αρχαία Αθήνα, υπάρχουν καταγραμμένες αρκετές τέτοιες ιστορίες ακρωτηριασμού αγαλμάτων, κυρίως κεφαλής και πέους, που ανήκαν σε αντίπαλες οικογένειες.
 |
| "Αρχαία Κόρινθος,αίθριο-Εβραίκές λυχνίες" |
 |
| "Αρχαία Κόρινθος,αίθριο αρχ.μουσείου-Επιγραφή συναγωγής" |
 |
| Θραύσμα από την υστερορωμαϊκή συναγωγή της Κορίνθου. Διακρίνονται οι λέξεις [συνα]ΓΩΓΗ ΕΒΡ[αίων] |
Η εβραϊκή παρουσία στην Ελλάδα ξεκινά από την προχριστιανική εποχή. Έχουμε τεκμήρια για ανθηρές κοινότητες σε δραστήρια εμπορικά κέντρα του ελληνιστικού κόσμου (Δήλος, Ρόδος, Κόρινθος). Οι σταθμοί του αποστόλου Παύλου στην Ελλάδα, αντιπροσωπεύουν πόλεις με ανθηρές εβραϊκές κοινότητες, στις οποίες ήξερε ότι θα βρει φιλοξενία και ένα πρώτο ακροατήριο. Από αυτούς τους εβραίους προέρχονταν οι πρώτοι χριστιανοί.Ο αριθμός των Εβραίων στο ελληνικό έδαφος αυξήθηκε μετά τις διαδοχικές αποτυχημένες επαναστάσεις τους κατά των Ρωμαίων που οδήγησαν, μεταξύ άλλων, και στην καταστροφή του Ναού του Σολωμώντα.
Η εβραϊκή παρουσία στον ελλαδικό χώρο συνεχίζεται αδιάλλειπτη όλη τη βυζαντινή εποχή και αργότερα, στη φραγκοκρατία και την τουρκοκρατία. Σταδιακά, δημιουργήθηκε μια μοναδική πολιτιστική παράδοση, που λέγεται Ρωμανιώτικη, γιατί οι εβραίοι της Ελλάδας μιλούσαν «ρωμέικα». Τα ελληνικά ήταν η μητρική τους γλώσσα, στην οποία έγραφαν τα συμβόλαια και τα γράμματά τους, χρησιμοποιώντας όμως εβραϊκούς χαρακτήρες. Τα τραγούδια τους ήταν σε δεκαπεντασύλλαβους, η μουσική τους δε διέφερε από αυτήν των ελλήνων γειτόνων τους, χρησιμοποιούσαν τις ίδες εκφράσεις και παροιμίες, ντύνονταν κι έχτιζαν τα σπίτια τους με τον ίδιο τρόπο. Πρόκειται για ένα πολιτισμικό αμάλγαμα που δε συναντάται πουθενά αλλού στον κόσμο, το οποίο έμελλε να σβηστεί από προσώπου γης από τους Ναζί.Ο ελληνικός εβραϊσμός καταστράφηκε από το Χίτλερ. Το 98% των εβραίων της Ελλάδας δε γύρισαν ποτέ από τα στρατόπεδα. Τα σπίτια τους έμειναν άδεια, για να κατοικηθούν αργότερα από τους πρόσφυγες του εμφυλίου ή τους οικονομικούς μετανάστες του μεταπολέμου. Άλλα γκρεμίστηκαν στο βωμό της αντιπαροχής. Σήμερα οι εβραίοι της Αθήνας ζουν σε ανώνυμες πολυκατοικίες όπως όλοι μας. Τα μόνα μνημεία της κοινότητας που μπορεί να δει κανείς σήμερα είναι το εξαιρετικό Εβραϊκό Μουσείο, οι δύο συναγωγές στην οδό Μελιδώνη στο Θησείο και το διακριτικό μνημείο του Ολοκαυτώματος δίπλα τους.
Απόσπασμα από άρθρο από την ιστοσελίδα aristotelisguidegr.
Στον διάδρομο δίπλα στο αίθριο θα δείτε αγάλματα και τμήματα από την πρόσοψη του Αρχαίου θεάτρου της Κορίνθου.
 |
| Archaistic base with a depiction of Demeter (Zeus Cthonios and Persephone are depicted on the other sides).Roman period (1st century A.D)Αρχαϊστικη βάση με παράσταση της Δήμητρας (Δία Cthonios και την Περσεφόνη απεικονίζονται στις άλλες πλευρές) .Roman περίοδο (1ο μ.χ αιώνα) |
 |
| Η αρχαία κόρινθος εμπνέει τις τέχνες-Sir William Russell Flint |
ΜΥΘΟΙ
Όπως συμβαίνει και με άλλες αρχαίες Ελληνικές πόλεις, δεν έχουμε πληροφορίες για τα ιστορικά γεγονότα της αρχαίας Κορίνθου. Ό,τι γνωρίζουμε είναι από μύθους και αυτοί ακόμη διαφέρουν. Την εποχή του χαλκού η πόλη αναφέρεται σε πολλούς αρχαίους μύθους, όπως στο μύθο του Σίσυφου, στο μύθο του Βελλεροφόντη, στο μύθο του Ιάσονα και της Μήδειας κ.α. Στην πραγματικότητα η Κόρινθος οικειοποιήθηκε τους μύθους της κοντινής της πόλης Εφύρας, για την οποία ο Όμηρος αναφέρει ότι βρισκόταν στο εσωτερικό της πεδιάδας του Άργους. Από τον Όμηρο γνωρίζουμε επίσης ότι ο Σίσυφος ήταν βασιλιάς της Εφύρας και μαθαίνουμε για τον εγγονό του τον Βελλεροφόντη, που είχε στενές σχέσεις με τον βασιλιά της Τίρυνθας Προίτο. Όλες αυτές οι ιστορίες έγιναν τοπικές, όταν η περιοχή γύρω από τη Νεμέα καταλήφθηκε από την Κόρινθο. Σ’ αυτό συνέβαλε και ο αρχαίος Κορίνθιος ποιητής Εύμηλος, που ανήκε στη δωρική οικογένεια των Βακχιάδων.
 |
| Η ΚΡΗΝΗ ΓΛΑΥΚΗ ΟΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΕΡΑ |
 |
| Η Κρήνη Γλαύκη κατά την περίοδο των ανασκαφών από την ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ |
 |
| ΙΑΣΩΝΑΣ ΚΑΙ ΜΗΔΕΙΑ |
Η τραγωδία του Ευριπίδη Μήδεια, αναφέρεται σε μία ξένη γυναίκα, που την έφερε ο Ιάσονας στην Κόρινθο, και η οποία δολοφονεί την κόρη του βασιλιά Κρέοντα, που ο Ιάσωνας επρόκειτο να παντρευτεί, και αργότερα σκοτώνει τα δύο παιδιά της που είχε κάνει με τον Ιάσονα για να τον εκδικηθεί. Αυτή είναι τελείως διαφορετική ιστορία από τον κορινθιακό μύθο, ο δε τάφος της υπήρχε και τον επισκέπτονταν οι ξένοι μέχρι τον 2ο αιώνα μ.Χ.
Η κρήνη Γλαύκη, πήρε το όνομά της από την κόρη του βασιλιά Κρέοντα και δεύτερη σύζυγο του Ιάσονα, αρχηγού των Αργοναυτών, σύμφωνα με το μύθο, η Γλαύκη ρίχτηκε στην πηγή αυτή για να γλιτώσει από τις φλόγες που έκαιγαν το κορμί της, από το μαγικό μανδύα που της έστειλε δώρο η Μήδεια, πρώτη γυναίκα του Ιάσονα, για να την εκδικηθεί.
Ίδια είναι και η περίπτωση για τον φημισμένο Σίσυφο, που γνωρίζουμε από την Οδύσσεια του Ομήρου ότι είχε καταδικασθεί στον Άδη να ανεβάζει μία μεγάλη πέτρα στην κορυφή ενός βουνό και να ξεκινάει από την αρχή, όταν η πέτρα έπεφτε κάτω.
Ο κορινθιακός μύθος διέφερε ξανά, επειδή για τους Κορίνθιους ο Σίσυφος ήταν ένας φημισμένος και πανούργος βασιλιάς, που στη βασιλεία του, η Κόρινθος ευημερούσε. Οι Έλληνες αποδέχθηκαν την ιστορία της Οδύσσειας.
Ο Βελλεροφόντης
Ο φημισμένος μύθος της Κορίνθου, ήταν αυτός του Βελλεροφόντη, του εγγονού του Σίσυφου, του μεγάλου ήρωα που σκότωσε τη Χίμαιρα. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Βελλεροφόντης κοιμόταν στο Ναό της Αθηνάς και είδε ένα όνειρο, όπου η Αθηνά του έδωσε ένα καπίστρι και ένα χαλινάρι για να πιάσει το φτερωτό άλογο Πήγασος.
Ο Βελλεροφόντης το έπιασε την στιγμή που ο Πήγασος έπινε νερό στην πηγή της Πειρήνης, κάτω από την Ακροκόρινθο.
Το πρώτο όνομα του ήταν Ιππόνους και όταν σκότωσε ένα τέρας, ή όπως οι Κορίνθιοι έλεγαν, έναν άνδρα με το όνομα Βελλέρος, εξορίστηκε στην Τίρυνθα (ο Όμηρος αναφέρει στην Κόρινθο) και επήρε το όνομα Βελλεροφόντης.
Εκεί η Άντεια (Στενοβεία), η γυναίκα του Προίτου, τον ερωτεύθηκε και επειδή αυτός την απεδίωξε, τον κατηγόρησε στον άνδρα της, ο οποίος επειδή φοβήθηκε να κάνει κακό σε φιλοξενούμενο, τον έστειλε στον πεθερό του Ιοβάτη στη Λυκία, με μία γραφή που ανέφερε, να δολοφονηθεί ο αποστολέας.
ΠΗΓΑΣΟΣ
 |
| Στην Ελληνική μυθολογία η Χίμαιρα ήταν ένα φοβερό τέρας που εξέπνεε φωτιά, είχε σώμα κατσίκας, κεφάλι λιονταριού, και η ουρά του κατέληγε σε φίδι. |
 |
| Η ΠΕΙΡΗΝΗ ΚΡΗΝΗ |
ΑΡΧΑΪΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (700 π.Χ. - 508 π.Χ.)
ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΑΡΧΑΪΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ
Ο όρος Αρχαϊκός επινοήθηκε τον 18ο αιώνα. από ιστορικούς της τέχνης προκειμένου να χαρακτηρίσει την μεταβατική περίοδο της Ελληνικής τέχνης μεταξύ της γεωμετρικής (9ος - 8ος αιώνας π.Χ.) και της κλασικής εποχής (5ος - 4ος αιώνας π.Χ.). Τα χρονικά όρια της Αρχαϊκής περιόδου καλύπτουν σε γενικές γραμμές τον 7ο και 6ο αιώνα π.Χ. (700 - 500 π.Χ.). Η λήξη των Περσικών πολέμων (479 π.Χ.) σηματοδοτεί την μετάβαση στην επόμενη Κλασική περίοδο. Ο όρος Αρχαϊκός είχε αρχικά αξιολογικό περιεχόμενο και εθεωρείτο ότι αποτελούσε απλώς το «πρωτόγονο» προανάκρουσμα της μεγάλης κλασικής τέχνης, κυρίως στην πλαστική. Σήμερα ο όρος έχει μόνο χρονολογική σημασία και αναφέρεται στην μεγάλη πολιτική, κοινωνική, οικονομική και καλλιτεχνική μεταμόρφωση του Ελληνικού κόσμου κατά τον 7ο και 6ο αιώνα π.Χ...
Χρονολογικά η Αρχαϊκή εποχή αρχίζει με το συμβατικό 700 π.Χ. και τελειώνει το 508 π.Χ., χρονιά που ο Κλεισθένης θεμελίωσε την Αθηναϊκή δημοκρατία· θυμόμαστε όμως ότι τα όρια είναι ρευστά και ότι κατά κανόνα ο χωρισμός μιας ιστορικής εξέλιξης σε περιόδους, σε φάσεις κλπ. είναι αυθαίρετος, όπως αυθαίρετο είναι και να καθορίζεται κάποια χρονολογία ως όριο ανάμεσα στη μία και την άλλη περίοδο. Αυτό δε μας εμποδίζει να αναζητούμε κάθε φορά και να μελετούμε, πέρα και πίσω από τα συγκεκριμένα γεγονότα, τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά κάθε περιόδου.
Η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού κατά τον 8ο αιώνα π.Χ. και η ανάγκη εξεύρεσης περισσότερων πόρων οδήγησαν στην κατάρρευση της κοινωνικής οργάνωσης κατά γένη ή φυλές. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα αφ΄ ενός την μεγάλη εξάπλωση του Ελληνικού εμπορίου σε όλη τη Μεσόγειο και αφ΄ ετέρου την ανάδυση της πόλης - κράτους, που αναδείχθηκε στο βασικό κύτταρο πολιτικής και αστικής οργάνωσης στην αρχαία Ελλάδα, με αριστοκρατικό, ολιγαρχικό ή τυραννικό καθεστώς. Επίσης, με την βοήθεια νομοθετών, θεσπίζονται νόμοι, που βοηθούν στην αποτελεσματικότερη και δικαιότερη διοίκηση των πόλεων-κρατών και προσπαθούν να ρυθμίσουν τις μεταξύ τους διαρκείς διενέξεις.
Στην ενδυνάμωση των σχέσεων μεταξύ των πόλεων - κρατών βαρύνοντα ρόλο έχει η επίσημη ίδρυση των Πανελλήνιων αγώνων, στην Ολυμπία ήδη από τον 8ο αιώνα π.Χ. (Ολύμπια, 776 π.Χ.), τους Δελφούς (Πύθια, 590 π.Χ.), την Ισθμία (Ίσθμια, 582 π.Χ.) και την Νεμέα (Νέμεα, 573 π.Χ.), πολλών τοπικών, με επιφανέστερα τα Παναθήναια (Αθήνα, 566 π.Χ.) καθώς και θρησκευτικών - πολιτικών ενώσεων, των αμφικτιονιών (Δελφοί, Πανιώνιον, κλπ). Τόσο στα αστικά όσο και στα θρησκευτικά κέντρα, οι πόλεις - κράτη και τύραννοι, όπως π.χ. ο Πεισίστρατος στην Αθήνα, ο Πολυκράτης στη Σάμο συναγωνίζονται στην ίδρυση εντυπωσιακών οικοδομημάτων και την εκτέλεση δημόσιων οικοδομικών προγραμμάτων.
Η ραγδαία αύξηση του εμπορίου, ιδιαίτερα με την Ανατολή, και ο αποικισμός, δηλ. η ίδρυση πλήθους αποικιών και εμπορικών σταθμών σε όλες τις Μεσογειακές ακτές, έχει ως αποτέλεσμα την ευρύτερη χρήση του αλφαβήτου (είχε ήδη εισαχθεί τον 8ο αιώνα π.Χ. από τους Φοίνικες), και του νομίσματος από τους Λυδούς, προκειμένου να διευκολυνθούν οι εμπορικές σχέσεις. Η προσαρμογή του αλφαβήτου στις Ελληνικές διαλέκτους, εκτός από εμπορικούς σκοπούς οδήγησε στην μεγάλη διάδοση του γραπτού λόγου, με την καταγραφή των Ομηρικών Επών, την εμφάνιση της λυρικής ποίησης, τις πρώτες απόπειρες συστηματικής καταγραφής της ιστορίας (λογογράφοι) και την προσπάθεια κατανόησης του Κόσμου (Ίωνες φυσικοί φιλόσοφοι).
Η συνάντηση των Ελλήνων με τους ανατολικούς πολιτισμούς εμπλούτισε την Ελληνική τέχνη με νέα εκφραστικά μέσα. Κατά τον 7ο αιώνα π.Χ. (Ανατολίζουζα περίοδος) οι Έλληνες υιοθετούν Αιγυπτιακά και ανατολικά εικονογραφικά θέματα και ρυθμούς διακόσμησης (κούροι, μυθικά όντα, όπως γρύπες, σφίγγες), προσαρμοσμένους όμως στο δικό τους καλλιτεχνικό αισθητήριο. Η αρχαιότερη φάση της Αρχαϊκής πλαστικής (Δαιδαλική) χαρακτηρίζεται από μετωπικότητα και δυσαναλογία στην απόδοση των μερών του σώματος.
Βαθμιαία όμως επικρατεί η τάση προς φυσιοκρατικότερη απόδοση, ικανοποιώντας με την λεγόμενη «λανθάνουσα κίνηση», ένα από τα βασικότερα αιτήματα της αρχαίας Ελληνικής τέχνης, το «ζωτικόν φαίνεσθαι», δηλ., να φαίνεται ότι το γλυπτό ζεί ή κινείται. Από τα κεραμικά εργαστήρια του 7ου αιώνα π.Χ. ξεχωρίζουν το Κορινθιακό (Πρωτοκορινθιακή κεραμική) και το πιο συντηρητικό Αττικό (Πρωτοαττική κεραμική). Αρχικά στην Κόρινθο (7ος αιώνας π.Χ.) και αργότερα στην Αθήνα (620 π.Χ.) εμφανίζεται μελανόμορφος ρυθμός, δηλ ο τρόπος διακόσμησης αγγείων με μελανές μορφές και εγχάραξη για την απόδοση των λεπτομερειών.
Τα Κορινθιακά κεραμικά προϊόντα κυριάρχησαν στις μεσογειακές αγορές μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 6ου αιώνα π.Χ., οπότε έδωσαν σταδιακά τη θέση τους στα ανώτερης ποιότητας Αττικά μελανόμορφα αγγεία, τα οποία διακοσμούνται από μεγάλους ζωγράφους, όπως ο Ζωγράφος του Νέσσου, ο Σοφίλος, ο Λυδός, ο Άμασις και ο Εξηκίας. Γύρω στο 530 / 520 π.Χ. επινοήθηκε στην Αθήνα ο ερυθρόμορφος ρυθμός στην κεραμική, όπου οι μορφές παραμένουν στο ερυθρωπό χρώμα του πηλού και προβάλλονται στο μελανό βάθος. Σπουδαιότεροι καλλιτέχνες είναι ο Ζωγράφος του Ανδοκίδη, και οι τρείς «Πρωτοπόροι» δηλ. ο Ευφρόνιος, ο Ευθυμίδης και ο Φιντίας.
Η ΑΡΧΑΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΣΤΗΝ ΚΟΡΙΝΘΟ
Από τα μέσα του 9ου π.Χ. αιώνα, οι Κορίνθιοι αρχίζουν τις εξαγωγές αγγείων στη Δυτική Ελλάδα και στη συνεχεία ιδρύουν αποικίες στην Ιθάκη και την Κέρκυρα. Η μεγάλη ακμή της πόλης αρχίζει όταν αναδείχθηκε σε ηγέτιδα δύναμη του ελληνικού κόσμου, πρωτοστατώντας στην ίδρυση ελληνικών αποικιών στη δυτική Μεσόγειο: Το 734 π.Χ. Τενεάτες με αρχηγό τον Αρχία ιδρύουν την πόλη των Συρακουσών στη Σικελία. Από τον 9ο μέχρι τον 7ο π.Χ. αιώνα, η ονομαστή δωρική οικογένεια των Βακχιάδων αναλαμβάνει την ηγεμονία της πόλης και εγκαθιδρύει αρχικά το βασιλικό πολίτευμα και στη συνέχεια κυβερνά με Ολιγαρχικό πολίτευμα μέχρι το 657 π.Χ., εκλέγοντας κάθε χρόνο έναν Πρύτανη, το Συμβούλιο και τον Πολέμαρχο. Το 704 π.Χ. ο Αμεινοκλής, κατά διαταγή των Κορινθίων, κατασκευάζει τις πρώτες τριήρεις, ανοίγοντας νέους δρόμους στην ναυπηγική ιστορία του τόπου μας. Την ίδια εποχή, τα κορινθιακά κεραμικά εργαστήρια παρουσιάζουν μεγάλη άνθιση και υιοθετούν μια νέα τεχνική διακόσμησης των αγγείων, που ονομάζεται μελανόμορφη και φέρνει επανάσταση στην ελληνική τέχνη. Ήδη από τον 7ο αιώνα π.Χ. η πόλη κυριαρχούσε στις θάλασσες και τις αγορές. Πλούτος και δόξα συνέρευσαν στην πόλη, που κατά τους επόμενους αιώνες ήταν το συνώνυμο της πολυτέλειας και της χλιδής. Δείγμα της κορινθιακής πρωτοπορίας, ιδίως στα αρχαϊκά χρόνια, αποτελεί ο δωρικός ναός του Απόλλωνα. Το 660 π.Χ. η Κόρινθος εμπλέκεται με τους Κερκυραίους, στην αρχαιότερη, σύμφωνα με το Θουκυδίδη, ναυμαχία μεταξύ ελληνικών πόλεων. Το 657 π.Χ., η ηγεμονία των Βακχιάδων τελείωσε.
Ηρόδοτος στο 5ο βιβλίο του – Τερψιχόρη – κεφάλαιο 92
Τον 7ο αιώνα π.Χ. η Κόρινθος, ήδη μια από τις σημαντικότερες και πλουσιότερες πόλεις της Ελλάδας, εξουσιαζόταν από το γένος των Βακχιαδών. Ο αρχηγός του γένους, ο Αμφίων, για να μη φύγει η εξουσία από τα χέρια των Βακχιαδών, καθιέρωσε την αρχή της ενδογαμίας, δηλαδή όλοι οι Βακχιάδες να παντρεύονται μεταξύ τους. Ο Αμφίων απέκτησε μία κόρη ανάπηρη την Λάβδα, η οποία λόγω της αναπηρίας της αυτής μεγάλωνε και έμενε ανύπαντρη μήπως και δημιουργήσει δύσμορφο απόγονο.
Ο Αμφίων τότε την πάντρεψε με τον Ηετίωνα, ο οποίος ανήκε σε άλλο, εχθρικό, γένος, τους Καινίδες, από τους Λαπίθες, τους Αχαιούς κάτοικους της πόλης, πριν από τον ερχομό των Δωριέων. Από τον γάμο του Ηετίωνα και της Λάβδας γεννήθηκε ένα αγοράκι. Το μαντείο των Δελφών είχε δώσει τότε έναν αινιγματικό χρησμό: το μωρό της Λάβδας μεγαλώνοντας θα έπαιρνε την εξουσία και θα βασίλευε στην Κόρινθο.
Οι Βακχιάδες τότε αποφάσισαν να σκοτώσουν τον γιο της Λάβδας. Έστειλαν δέκα από τους άνδρες στο σπίτι της Λάβδας, για να σκοτώσουν το μωρό. Ο πρώτος που θα άρπαζε το μωρό, έπρεπε να συντρίψει το κρανίο του στο έδαφος. Χάρη στη θεϊκή εύνοια όμως, μόλις ο πρώτος έπιασε το μωρό, εκείνο χαμογέλασε, και αυτός έδωσε το μωρό στον επόμενο. Αυτό επαναλήφθηκε πολλές φορές,επέζησε τελικά με το όνομα Κύψελος και έγινε αργότερα τύραννος της Κορίνθου του οποίου παιδί ήταν ο Περίανδρος, ένας από τους Επτά Σοφούς της αρχαιότητας
ΚΥΨΕΛΟΣ (657-627 π.Χ.)
Ο Πολέμαρχος Κύψελος, βοηθούμενος από ένα χρησμό των Δελφών, ανέλαβε την ηγεμονία και κυβέρνησε την πόλη επί τριάντα χρόνια. Ήταν ο πρώτος Τύραννος της Κορίνθου και κυβέρνησε την πόλη ευνοώντας τις κατώτερες τάξεις και φερόμενος σκληρά προς τους αριστοκράτες. Οι εξόριστοι Βακχιάδες έφυγαν άλλοι στην Κέρκυρα και άλλοι στην Σπάρτη και Ετρουρία. Ως φόρο τιμής προς στους Δελφούς, έκτισε ένα θησαυροφυλάκιο εκεί. Στη διάρκεια της ηγεμονίας του, η πόλη ανέπτυξε το εμπόριο και ίδρυσε νέες αποικίες.
Ο Κύψελος ήταν γιος της Λάβδα και του Αιτίωνα από τη Γονούσα, μία κωμόπολη της Σικυώνας Η μητέρα του ανήκε στη οικογένεια των Βακχιάδων, αλλά επειδή ήταν κουτσή από το ένα πόδι, κανένας από αυτούς δεν την ήθελε. Τελικά παντρεύτηκε έναν απλό πολίτη, αν και αυτό απαγορευόταν στους Βακχιάδες.
Όταν το γεγονός έγινε γνωστό, το μαντείο των Δελφών με αρκετούς χρησμούς προειδοποίησε την πτώση των Βακχιάδων και την εξορία τους από τα παιδιά της Λάβδας. Αργότερα οι Βακχιάδες φοβούμενοι τους χρησμούς προσπάθησαν να σκοτώσουν το νεογέννητο παιδί της, αλλά η μητέρα του το έκρυψε σε μία κυψέλη (σεντούκι). Από αυτό το γεγονός πήρε το όνομα, Κύψελος.
Οι απόγονοι του έκαναν δωρεά στην Ολυμπία, μία κυψέλη από ξύλο βελανιδιάς, διακοσμημένη με εικόνες και παραστάσεις μυθολογικές και σκαλισμένες με χρυσό και ελεφαντόδοντο.
ΠΕΡΙΑΝΔΡΟΣ (627-585 π.Χ.)
''ΜΗΔΕΝΟΣ ΚΑΤΑΦΡΟΝΕΙ''
ΚΑΝΕΝΑΝ ΜΗ ΠΕΡΙΦΡΟΝΕΙΣ
----
''ΑΡΧΕ ΣΕΑΥΤΟΥ''
ΝΑ ΕΠΙΒΑΛΛΕΣΑΙ ΣΤΟΝ ΕΑΥΤΟΝ ΣΟΥ
----
''ΜΗΔΕΝ ΦΘΟΝΕΙ''
ΝΑΜΗΝ ΖΗΛΕΥΕΙΣ ΚΑΝΕΝΑΝ
Τον Κύψελο τον διαδέχτηκε ο γιος του, ο Περίανδρος, που αύξησε ακόμη πιο πολύ τη δύναμη της Κορίνθου. Κυβέρνησε αυταρχικά, περισσότερο από σαράντα χρόνια. Επινόησε τρόπους (μείωσε τον αριθμό των δούλων, κλπ.) έτσι ώστε οι κάτοικοι να είναι πάντα απασχολημένοι, όπως ο Αριστοτέλης αναφέρει, ώστε να μη τους μένει χρόνος για να συνωμοτούν εναντίον του. Ταυτόχρονα υποστήριξε τις τέχνες, κατασκεύασε διάφορα κτίρια και προσκάλεσε ποιητές, και γνωστούς συγγραφείς όπως ο Αρίων, Αίσωπος και πολλούς από τους ονομαζόμενους σοφούς άνδρες.
Για όλα αυτά και για τα λεγόμενα του, τον ονόμασαν έναν από τους Επτά Σοφούς της Αρχαϊκής περιόδου.
Ο Περίανδρος ήταν ο πρώτος που προσπάθησε να ανοίξει το κανάλι του Ισθμού, αλλά το μαντείο των Δελφών με χρησμό του τον ειδοποίησε να μην προχωρήσει. Η πραγματική αιτία όμως ίσως ήταν ότι εκείνη την εποχή δεν είχαν τις τεχνικές δυνατότητες για ένα τέτοιο έργο. Αντί αυτού, ο Περίανδρος κατασκεύασε την Δίολκο, ένα πλακόστρωτο δρόμο, στον οποίο τα πλοία έλκονταν με τροχοφόρο όχημα από το ανατολικό λιμάνι των Κεχρεών του Σαρωνικού κόλπου, στο δυτικό λιμάνι Λέχαιο, του Κορινθιακού κόλπου.
Ο Περίανδρος σκότωσε τη γυναίκα του Μελίσσα, κόρη του τυράννου της Επιδαύρου Πρόκλη, ακούγοντας τις συκοφαντίες των παλλακίδων του, τις οποίες αργότερα έκαψε ζωντανές όταν ανακάλυψε την αλήθεια. Είχε δύο γιους από την γυναίκα του και ο θάνατος της έκανε τον νεώτερο γιο του, Λυκόφρονα, να απομακρυνθεί από τον πατέρα του, και έφυγε για την Κέρκυρα.
Προς το τέλος της ζωής του ο Περίανδρος προσπάθησε να φέρει πίσω τον γιο του, αλλά δεν τα κατάφερε. Ο Λυκόφρων δέχθηκε να επιστρέψει στην Κόρινθο, μόνον όταν ο πατέρας του υποσχέθηκε ότι θα έπαιρνε την θέση του στην Κέρκυρα. Όταν όμως αυτό έγινε γνωστό, οι Κερκυραίοι σκότωσαν τον Λυκόφρονα. Ο Περίανδρος για να εκδικηθεί τον θάνατο του γιου του, θανάτωσε 50 Κερκυραίους και έστειλε 300 νέους στην Λυδία για να γίνουν ευνούχοι, αλλά στο νησί της Σάμου οι κάτοικοι τους έδωσαν άσυλο στο ναό της Αρτέμιδος. Θανάτωσε επίσης πολλούς εξέχοντες πολίτες όταν δεν συμφώνησαν μαζί του στο πόλεμο εναντίον της Σικυώνας, στον οποίο είχε ως σύμμαχο τον Θρασύβουλο της Μιλήτου. Από όλα αυτά βλέπουμε ότι αν και ο Περίανδρος ήταν πολύ ευφυής, δεν ήταν καθόλου σοφός και ο Πλάτων πολύ σωστά δεν το συμπεριλάμβανε ανάμεσα τους.
 |
| ΔΙΟΛΚΟΣ |
Ο Περίανδρος διηύθυνε τις υποθέσεις της Κορίνθου πολύ καλά και ίδρυσε νέες αποικίες ανάμεσα στις οποίες την Ναυκράτιδα της Αιγύπτου. Ο επιθετικός του χαρακτήρας έφερε οικονομική άνθηση στην Κόρινθο και οι τέχνες αναπτύχθηκαν.
Την ίδια εποχή, τόσο στην Κόρινθο όσο και στη Σικυώνα συναντούμε τα πρώτα σπέρματα του θεάτρου και της τραγωδίας. Έτσι, στην αυλή του Περίανδρου ο Λέσβιος Αρίων εξελίσσει τον διθύραμβο σε αυτόνομο ποιητικό μουσικό είδος, μεταμφιέζοντας παράλληλα τους χορευτές του κι αυτό κάνει το Σόλωνα να χαρακτηρίσει αυτές τις συνθέσεις ως «δράμα τραγωδίας». Τον Περίανδρο τον διαδέχτηκε ο ανιψιός του Ψαμμήτιχος (όνομα που δόθηκε προς τιμή του δεύτερου Φαραώ της Αιγύπτου με το ίδιο όνομα), που δολοφονήθηκε από τους αριστοκράτες τρία χρόνια αργότερα, με τη βοήθεια της Σπάρτης και επανήλθε το καθεστώς της αριστοκρατίας. Στα λίγα χρόνια της ηγεμονίας του, ακολουθώντας την πολιτική του πατέρα του Κύψελου που είχε ιδρύσει αποικίες στην Λευκάδα, το Ανακτόριο και την Αμβρακία, έχτισε και την Ποτίδαια στη Χαλκιδική και την Επίδαμνο και την Απολλωνία στην Ιλλυρία (βόρεια της Κέρκυρας).
Η Κόρινθος, μετά την τυραννία κυβερνήθηκε από αριστοκράτες που εξέλεγαν Συμβούλιο αποτελούμενο από ογδόντα μέλη. Ανέπτυξαν δε καλές σχέσεις με όλες τις άλλες πόλεις και έγιναν μέλος της Πελοποννησιακής συμμαχίας. Επί εκατό χρόνια η Κόρινθος ευημερούσε και είχε φιλικές σχέσεις με την ανταγωνίστρια της Αθήνα.
ΠΕΡΣΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ
Το 481 π.Χ., στο ιερό του Ποσειδώνα στα Ίσθμια, οι Έλληνες για πρώτη φορά μετά τα Τρωικά ενώνονται, για να αντιμετωπίσουν τον περσικό κίνδυνο. Από τότε το Ιερό του Ποσειδώνα απετέλεσε το κέντρο του ενωμένου ελληνισμού, όπου συγκαλούνταν κατ' εξοχήν τα Πανελλήνια Συνέδρια. Στη διάρκεια της Περσικής εισβολής στην Ελλάδα, η Κόρινθος εξελέγη ως το κέντρο της Ελληνικής Συμμαχίας και ήταν από τις ηγετικές δυνάμεις της συμμαχίας εναντίον των Περσών. Πήρε μέρος στη ναυμαχία της Σαλαμίνας (480 π.Χ.) με 40 πλοία, υπό την αρχηγία του Αδείμαντου. Έλαβε επίσης μέρος στην μάχη των Πλαταιών (479 π.Χ.) με 5.000 βαριά οπλισμένους άνδρες (Ηροδότου Ιστορία, βιβλίο Θ), καθώς και στη ναυμαχία της Μυκάλης, όπου πολέμησαν γενναία και ήλθαν δεύτερη στο βραβείο τιμής μετά τους Αθηναίους.
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Μετά τους Περσικούς πολέμους η Κόρινθος ευημερούσε πιο πολύ από κάθε άλλη πόλη και ανέπτυξε έντονο εμπορικό ανταγωνισμό με την Αθήνα. Αλλά η επέκταση της Αθήνας υπό την αρχηγία του Περικλή, διέκοψε τις καλές σχέσεις μεταξύ τους. Τα πράγματα έγιναν χειρότερα όταν οι Αθηναίοι απαίτησαν από την αποικία της Κορίνθου Ποτίδαια να διαλύσει τα οχυρά της και να διώξει τους Κορίνθιους κυβερνήτες. Η Κόρινθος έστειλε εσπευσμένα 2.000 στρατό υπό την αρχηγία του Αρισταίου, ο οποίος συνελήφθη από τους Αθηναίους, εστάλη στην Αθήνα και εκτελέσθηκε. Αυτό το γεγονός ήταν η αρχή του Πελοποννησιακού πολέμου, στον οποίο η Κόρινθος δεν είχε και μεγάλη επιτυχία.
Το 460 π.Χ., με αφορμή προσχώρηση των Μεγαρέων στην Αθήνα, αναπτύσσεται σφοδρό μίσος μεταξύ Κορινθίων και Αθηναίων, που οδηγεί στον πρώτο Πελοποννησιακό πόλεμο, στον οποίο κανείς δεν βρέθηκε νικητής, όταν έληξε μετά την επέμβαση των Σπαρτιατών. Η Κόρινθος συγκρότησε συμμαχία με τη Σπάρτη και άλλες χώρες της αρχαίας Ελλάδας, εναντίον της Αθήνας, προσφέροντας στη συμμαχία τον ισχυρό της στόλο, το μοναδικό στην αρχαία Ελλάδα που μπορούσε να αντιμετωπίσει τον Αθηναϊκό.
Οι Απαρχές του Πελοποννησιακού Πολέμου(βίντεο)
Στο 1:53:07 - Δημηγορία Κορινθίων
Όταν οι Κορίνθιοι και οι σύμμαχοι τους εισέβαλλαν στα Μέγαρα το 458 π.Χ., ξέροντας ότι οι Αθηναϊκές δυνάμεις βρισκόταν στην Αίγινα, ο έξοχος Αθηναίος στρατηγός, Μυρωνίδης, συγκέντρωσε ένα στρατό από παιδιά και ηλικιωμένους άνδρες και ξεκίνησε να βοηθήσει τους Μεγαρείς. Στην αναποφάσιστη μάχη εναντίον των Κορινθίων, οι οποίοι αργότερα έφυγαν, οι Αθηναίοι έστησαν τρόπαιο. Αποδοκιμασμένος, από τον λαό της Κορίνθου, ο Κορινθιακός στρατός επέστρεψε στα Μέγαρα μετά από δώδεκα μέρες και άρχισαν να στήνουν ένα τρόπαιο. Όταν οι Αθηναίοι τους αντιλήφθηκαν, βγήκαν έξω από τα τείχη των Μεγάρων και τους σκότωσαν, καθώς και άλλες δυνάμεις που ήλθαν να τους βοηθήσουν.
Το 433 π.Χ., όμως, το υποβόσκον μίσος μεταξύ των δύο ελληνικών πόλεων και μια σειρά συγκρούσεων και αντεκδικήσεων μεταξύ των αποικιών τους, οδήγησε στον Β' Πελοποννησιακό Πόλεμο, ο οποίος εξάντλησε οικονομικά τις ελληνικές πόλεις. Έτσι το 429 π.Χ. ο κορινθιακός στόλος απέτυχε να νικήσει τον αθηναϊκό σε ναυμαχία ΒΔ της Πάτρας. Ο ναύαρχος Φόρμιος των Αθηνών με ανώτερη στρατηγική και με 20 μόνο πλοία, κατέστρεψε 47 Κορινθιακά πλοία. Το 425 π.Χ. μεγάλη απόβαση του αθηναϊκού στρατού στην περιοχή της Σολυγείας οδήγησε σε ήττα των Κορινθίων, οι οποίοι όμως το επόμενο έτος κατάφεραν να αποσπάσουν τα Μέγαρα από τους Αθηναίους.
425 π.χ η εκστρατεία στην Κόρινθο τον 7ο χρόνο του Πελοποννησιακού πολέμου.
Το καλοκαίρι οι Αθηναίοι έκαναν εκστρατεία στη Κορινθία. Είχαν 80 καράβια, 2.000 οπλίτες Αθηναίους και 200 ιππείς σε ιπαγωγά καράβια.
Από τους συμμάχους πήγαν Μιλήσιοι, Άνδριοι και Καρύστιοι. Στρατηγός με δύο άλλους, ήταν ο Νικίας του Νικηράτου. Με την αυγή ο στόλος έφτασε στην παραλία, μεταξύ Χερσονήσου και Ρείτου και του σημείου όπου υψώνεται ο λόφος Σολύγειος. Οι Κορίνθιοι είχαν πάρει πληροφορίες από το Άργος ότι θ γινόταν εισβολή των Αθηναίων και είχαν προλάβει να συγκεντρωθούν στον Ισθμό, εκτός από εκείνους που κατοικούν έξω από τον Ισθμό. Έλειπαν και 500 στρατιώτες τους που ήσαν φρουρά στην Αμπρακία και στη Λευκάδα. Ολόκληρος ο υπόλοιπος στρατός επαγρυπνούσε που θ' αράξουν οι Αθηναίοι, οι οποίοι όμως έφτασαν νύχτα, απαρατήρητοι. Οι Κορίνθιοι το πληροφορήθηκαν από φωτεινά σημάδια, άφησαν το μισό τους στρατό στις Κεχρεές (λιμάνι της Κορίνθου) για την περίπτωση που οι Αθηναίοι θα χτυπούσαν τον Κρομμυώνα (τοποθεσία κοντά στους Αγ. Θεόδωρους) κ' έτρεξαν ν' αντιμετωπίσουν τους Αθηναίους.
Ο ένας από τους δύο στρατηγούς της Κορίνθου ο Βάττος, πήρε ένα λόχο και πήγε στη Σολύγεια για να την υπερασπίσει, επειδή ήταν ατείχιστη, ενώ ο άλλος στρατηγός, ο Λυκόφρων, με τον υπόλοιπο στρατό, έκανε την επίθεση. Οι Κορίνθιοι χτύπησαν πρώτα την δεξιά πτέρυγα των Αθηναίων που είχε μόλις αποβιβαστεί στη Χερσόνησο και μετά έκαναν επίθεση εναντίον του υπόλοιπου στρατού. Πολέμησαν με πείσμα και σώμα προς σώμα. Η δεξιά πτέρυγα των Αθηναίων με τους Καρυστίους, που ήσαν στο άκρο δεξιό, αντιστάθηκε στην επίθεση των Κορινθίων και μπόρεσε, αλλά με δυσκολία, να τους απωθήσει. Οι Κορίνθιοι υποχώρησαν σε μια ξερολιθιά κι από κει, καθώς το μέρος ήταν κατωφερικό, άρχισαν να χτυπούν με πέτρες από ψηλά τους Αθηναίους που ήσαν πιο χαμηλά. Σήμαναν τον παιάνα κ' έκαναν πάλι επίθεση. Πάλι αντιστάθηκαν οι Αθηναίοι και πάλι πολέμησαν σώμα προς σώμα. Ένας κορινθιακός λόχος πήγε να βοηθήσει το αριστερό των Κορινθίων, ανάγκασε τους Αθηναίους να υποχωρήσουν και τους καταδίωξαν ως τη θάλασσα, αλλά πάλι οι Αθηναίοι και οι Καρύστιοι τους απώθησαν μακριά από τα καράβια. Στην υπόλοιπη παράταξη εξακολουθούσε η μάχη, σκληρή, ιδιαίτερα στο δεξιό των Κορινθίων που, με αρχηγό τον Λυκόφρονα, προσπαθούσε να συγκρατήσει το αριστερό των Αθηναίων. Προβλέπαν ότι οι Αθηναίοι θα προσπαθούσαν να κάνουν επίθεση εναντίον της Σολύγειας.
Πολλή ώρα οι δύο στρατοί πολεμούσαν χωρίς να υποχωρούν, αλλά έπειτα, επειδή οι Αθηναίοι είχαν την υπεροχή διαθέτοντας ιππικό που δεν είχε ο εχθρός τους, οι Κορίνθιοι υποχώρησαν στο λόφο όπου αποθέσαν τα όπλα τους. Δεν επιχείρησαν να κατέβουν από εκεί, αλλά έμεναν άπρακτοι. Στην υποχώρηση αυτή της δεξιάς τους σκοτώθηκαν πολλοί Κορίνθιοι και ο στρατηγός Λυκόφρων, ενώ ο υπόλοιπος στρατός τους υποχώρησε χωρίς να καταδιωχτεί και χωρίς η υποχώρησή του να γίνει φυγή. Γύρισε πίσω στα υψώματα κ' έμενε εκεί. Οι Αθηναίοι, βλέποντας ότι ο Κορίνθιοι δεν έκαναν άλλη εξόρμηση, άρχισαν να σκυλεύουν τους νεκρούς κακι να σηκώνουν τους δικούς τους.
Ο άλλος στρατός της Κορίνθου που είχε μείνει στις Κεχρεές, δεν μπορούσε να παρακολουθήσει την μάχη που τους την έκρυβε το όρος Όνειον. Αλλά όταν είδαν να υψώνεται σύννεφο σκόνη και κατάλαβαν τι είχε γίνει, έτρεξαν να βοηθήσουν. Κι από τη Κόρινθο πήγαν οι πιο ηλικιωμένοι που είχαν μείνει φρουρά της πολιτείας. Όταν είδαν οι Αθηναίοι όλο αυτό το στρατό να έρχεται, νόμισαν ότι ήσαν Πελοποννήσιοι γείτονες που έρχονταν να βοηθήσουν τους Κορίνθιους. Γύρισαν γρήγορα στα καράβια τους κ' έφυγαν.
Την ίδια μέρα πήγαν στον Κρομμυώνα της Κορινθίας. Άραξαν εκεί, ρήμαξαν τον τόπο και πέρασαν τη νύχτα. Την επομένη αρμενισαν κοντά στη στεριά, στις ακτές της Επιδαυρίας, έκαναν πρώτα μια απόβαση και μετά πήγαν στα Μέθανα κ' έκτισαν ένα τείχος στον ισθμό της χερσονήσου. Άφησαν εκεί φρουρά, η οποία, από τότε, έκανε επιδρομές στο έδαφος της Τροιζηνας, στην Αλιάδα και την Επιδαυρία. Όταν τελεωσε η κατασκευή του τείχους, ο στόλος γύρισε στον Πειραιά.
Το 421 π.Χ., η Σπάρτη και η Αθήνα υπέγραψαν συμφωνία, αλλά η Κόρινθος εναντιώθηκε στην Ειρήνη του Νικία, γιατί δεν υπήρχε αναφορά για την επιστροφή των αποικιών της Ανακτορίου και Σόλλιου, οι οποίες είχαν καταληφθεί από τους Αθηναίους. Γι’ αυτό προχώρησαν σε αντισπαρτιατική συμμαχία με το Άργος, η οποία σύντομα διαλύθηκε, αφού κατάφεραν να πείσουν τελικώς τους Σπαρτιάτες να αναμειχθούν και πάλι στον πόλεμο.
Το 415 π.Χ., οι Αθηναίοι έστειλαν μεγάλη δύναμη εναντίον της Κορινθιακής αποικίας των Συρακουσών. Η Κόρινθος έστειλε σχεδόν όλη την ναυτική και στρατιωτική δύναμη για να τους βοηθήσουν. Ο Αρίστων, ένας Κορίνθιος ναυτικός, ο καλύτερος καπετάνιος μεταξύ τους, πρότεινε το τέχνασμα που έπεισε τους Αθηναίους ότι η μάχη τελείωσε και έτσι έδωσε την ευκαιρία στον Συρακούσιο στόλο να επιτεθεί και να νικήσουν. Εν συνεχεία, ο πόλεμος μεταφέρθηκε στην ανατολική όχθη του Αιγαίου, όπου ο κορινθιακός στόλος ακολούθησε τους Σπαρτιάτες, καταφέρνοντας, τελικά, μεγάλη νίκη εναντίον των Αθηναίων το 404 π.Χ., στη μάχη στους Αιγός ποταμούς, μάχη η οποία σήμανε και το τέλος του πολέμου.
ΚΟΡΙΝΘΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Μετά το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου, στην Κόρινθο ξέσπασε εμφύλιος μεταξύ ολιγαρχικών και δημοκρατικών. Η επικράτηση των δημοκρατικών έστρεψε την Κόρινθο σε συμμαχία με τη Θήβα, το Άργος και με τον πρώην εχθρό τους την Αθήνα. Οι ολιγαρχικοί προσπάθησαν να ανατρέψουν τους δημοκρατικούς, αλλά η συνωμοσία αποκαλύφθηκε. Οι δημοκρατικοί αποφάσισαν έτσι να σκοτώσουν τους ολιγαρχικούς σε μία πανήγυρη η οποία λάμβανε μέρος τον μήνα Φεβρουάριο, πιθανόν προς τιμήν της Αρτέμιδος, το έτος 393 π.Χ. Όταν η Αγορά ήταν ασφυκτικά γεμάτη, δολοφόνησαν τα καθορισμένα άτομα. Οι γιοι των ολιγαρχικών σώθηκαν επειδή βρίσκονταν έξω από τα τείχη της πόλης. Οι ολιγαρχικοί ζήτησαν τη βοήθεια του Σπαρτιατικού στρατού, που ήταν στη Σικυώνα, μια πόλη 15 χλμ. ΒΔ της Κορίνθου. Η νέα συμμαχία συγκρούστηκε με τη Σπάρτη και ο πόλεμος αυτός έγινε γνωστός ως Κορινθιακός πόλεμος. Οι Σπαρτιάτες και οι Σικυώνιοι μπήκαν μέσα στα μακρά τείχη του λιμανιού στο Λέχαιο και έσκαψαν χαρακώματα. Η μάχη εναντίον των δημοκρατικών Κορινθίων, Αργείων και Αθηναίων υπό την αρχηγία του Ιφικράτη ακολούθησε και τελείωσε με τη σφαγή των δημοκρατικών, αν και οι Σπαρτιάτες δεν μπόρεσαν να καταλάβουν την πόλη. Ο πόλεμος αυτός τελείωσε το 386 π.Χ. με την Ανταλκίδειο ειρήνη. Αργότερα οι Κορίνθιοι συμμάχησαν και πάλι με τους Σπαρτιάτες, κάτω από ολιγαρχική εξουσία και ευημέρησαν.
Μερικά χρόνια αργότερα, η κουρασμένη κι εξαντλημένη Κόρινθος αντιστάθηκε στην Σπαρτιατική ηγεμονία, συμμάχησε με τους Αθηναίους, αλλά, τελικώς, σε μάχη στο Νέμεο ποταμό (σημ. Ζαπάντης) υπέστη συντριπτική ήττα από τους Λακεδαιμονίους.
ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΧΡΟΝΙΑ
Το 370 π.Χ. ιδρύθηκε το Αρκαδικό Κοινό, που περιλάμβανε τις πόλεις Φενεό και Στύμφηλο, ενώ ένα χρόνο αργότερα οι Βοιωτοί, που στο μεταξύ είχαν ιδρύσει το Βοιωτικό Κοινό, εκστράτευσαν κατά της Κορινθίας κι όλης της Πελοποννήσου.
Σε δεινή θέση περιήλθαν η Κόρινθος, η Σικυώνα, αλλά και ο Φλειούντας. Το 366 π.Χ. οι Κορίνθιοι και οι Φλειάσιοι υπέγραψαν ειρήνη με τους Θηβαίους κι εγκατέλειψαν την πολεμική προσπάθεια.
Το 365 π.Χ. κατέλαβε την εξουσία ο στρατηγός Τιμολέων. Εν τω μέσω οξύτατων οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων, αποτόκων του πολέμου, το 345 π.Χ. η Κόρινθος ενεπλάκη σε νέα πολεμική επιχείρηση, στη Σικελία αυτή τη φορά, βοηθώντας τις Συρακούσες να αντιμετωπίσουν τον καρχηδονιακό κίνδυνο. Στη διάρκεια αυτής της εκστρατείας αναδείχθηκε ως άνδρας εξαίρετου ήθους και υψηλού φρονήματος, ο Τιμολέων, που ήταν ο επικεφαλής του εκστρατευτικού σώματος. Κατάφερε να ελευθερώσει όλες τις πόλεις της Σικελίας και να εγκαθιδρύσει δημοκρατικά πολιτεύματα, έγινε έτσι ιδιαίτερα αγαπητός στο λαό και θάφτηκε με μεγάλες τιμές στη γη των Συρακουσών (Πλουτάρχου, Βίοι Παράλληλοι - Τιμολέων).
 |
| Τιμολέων Κόρινθος |
ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Η Κόρινθος δεν έλαβε μέρος στον πόλεμο εναντίον του Φιλίππου της Μακεδονίας. Ήταν εδώ όπου ο Μ. Αλέξανδρος συνάντησε τον κυνικό φιλόσοφο Διογένη. Το 337 π.Χ. μετά τη μάχη της Χαιρώνειας, στο ιερό του Ποσειδώνα στα Ίσθμια, συνεκλήθη υπό το Φίλιππο τον Β', το 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο, όπου συστάθηκε το «Κοινό των Ελλήνων» και αποφασίστηκε η εκστρατεία στην Περσία. Ένα, μόλις, χρόνο αργότερα (336 π.Χ.) και μετά τη δολοφονία του Φιλίππου και την ανακήρυξη του Αλεξάνδρου, ως βασιλιά της Μακεδονίας, το συνέδριο επαναλήφθηκε πλην Λακεδαιμονίων κι ο νεαρός βασιλιάς αναγορεύτηκε «στρατηγός αυτοκράτωρ». Ο Αλέξανδρος συγκρότησε στην Κόρινθο τη συμμαχία των ελληνικών πόλεων εναντίον των Περσών.
Μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου, η Κόρινθος και η Σικυώνα περιήλθαν στην κατοχή του Αλεξάνδρου γιου του Πολυπέρχοντος, ενώ η Στύμφηλος και οι Κεχρεές βρέθηκαν υπό τον Κάσσανδρο, με τον οποίο, όμως, συμμάχησε ο Αλέξανδρος, στη συνέχεια. Ωστόσο, η γυναίκα του Αλεξάνδρου, που τον διαδέχτηκε μετά τη δολοφονία του, παρέδωσε το 308 π.Χ. τις δύο πόλεις στον Πτολεμαίο, που δεν κατάφερε να τις διατηρήσει, αφού δύο χρόνια αργότερα η Κόρινθος πέρασε στην κυριαρχία του Κασσάνδρου και η Σικυώνα τρία χρόνια αργότερα «ελευθερώθηκε» από τον Δημήτριο τον Πολιορκητή, που τον δέχτηκαν στη συνέχεια κι οι Κορίνθιοι, ως ελευθερωτή. Το 302 π.Χ. ο Δημήτριος συνεκάλεσε στην Κόρινθο συνέδριο και επανίδρυσε τη «Συμμαχία της Κορίνθου».
 |
| Δημήτριος ο Πολιορκητής |
Το 251 π.Χ. κι ενώ η Σικυώνα έχει περάσει στα χέρια διαφόρων τυράννων, κάνει την εμφάνισή του στην πολιτική και στρατιωτική σκηνή της εποχής ένας νέος άντρας, ο Άρατος, που καταφέρνει να εκδιώξει τον τύραννο Νικοκλή, να εγκαθιδρύσει δημοκρατία και να εντάξει την πόλη στην Αχαϊκή Συμπολιτεία, όπου εκλέγεται στρατηγός λίγο αργότερα. Το 243 π.Χ. κυριεύει για λογαριασμό της Συμπολιτείας την Κόρινθο και το Λέχαιο, όμως το 225 π.Χ. αναγκάζεται, προκειμένου να αντιμετωπίσει τον σπαρτιατικό κίνδυνο, να συμμαχήσει με τους Μακεδόνες και να παραδώσει σ’ αυτούς την Κόρινθο, καταστέλλοντας ταυτόχρονα εξέγερση στη Σικυώνα. Ο λαμπρός Σικυώνιος στρατηγός πέθανε το χειμώνα του 214/3 π.Χ., σε ηλικία 57 χρονών. Τα επόμενα χρόνια η δύναμη της Κορίνθου περιορίστηκε και σταδιακά επισκιάστηκε από τη νεοσύστατη Αχαϊκή Συμπολιτεία.
Το 197 π.Χ., οι Μακεδόνες νικήθηκαν στο Κυνοκέφαλο της Θεσσαλίας από τους Ρωμαίους. Την άνοιξη του 196 π.Χ., οι Ρωμαίοι συγκαλούν στην Κόρινθο συνέδριο για την τύχη των ελληνικών πόλεων, όπου αποφασίζουν, αφενός μεν την εγκαθίδρυση ρωμαϊκής φρουράς στον Ακροκόρινθο, αφετέρου δε το αφρούρητο και αφορολόγητο των ελληνικών πόλεων, ενώ δύο χρόνια αργότερα αποχωρεί και η φρουρά από την ακρόπολη της Κορίνθου και η πόλη γίνεται έδρα της Αχαϊκής Συμπολιτείας, γεγονός που πλήρωσε πολύ ακριβά 50 χρόνια αργότερα.
 |
| Σύμφωνα με τον θρύλο, τον 4ο αιώνα π.Χ. ο θεός Ήλιος έσωσε τον λαό της Ρόδου από μία επίμονη πολιορκία του Μακεδόνα στρατηγού Δημητρίου του Πολιορκητή. Ως έκφραση ευγνωμοσύνης προς τον προστάτη τους, οι Ρόδιοι ανήγειραν τον Κολοσσό, ένα γιγαντιαίο μπρούντζινο άγαλμα, που υψωνόταν περίπου 33 μέτρα πάνω από το μαρμάρινο βάθρο του, δηλαδή ήταν δυόμισι φορές υψηλότερο από το άγαλμα του Δία στην Ολυμπία, το έργο του Φειδία. |
Ο Δημήτριος Α΄ ο Πολιορκητής (337 – 283π.Χ.) γεννήθηκε στην Μακεδονία, μάλλον στην Πέλλα, και ήταν ένας από τους Διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου, κεντρικό πρόσωπο κατά τους αιματηρούς πολέμους που ξέσπασαν γύρω από την επικράτηση στα εδάφη της ανατολικής Μεσογείου και της νοτιοδυτικής Ευρώπης μετά το θάνατο του Μακεδόνα στρατηλάτη. Ήταν γιος του αξιωματικού του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Αντιγόνου Α” του Μονόφθαλμου και της (πολύ μικρότερής του) Στρατονίκης, κόρης του επιφανούς Μακεδόνα Κoρράγου. Ο νεότερος αδελφός του, Φίλιππος, γεννήθηκε στις Κελαινές, πρωτεύουσα της Μείζονος Φρυγίας, καθώς η Στρατονίκη ακολούθησε το σύζυγό της κατά τη μικρασιατική του εκστρατεία. Ο μεν Δημήτριος έλκει το όνομά του από τον αδερφό του πατέρα του, ενώ ο Φίλιππος από τον παππού τους και πατέρα του Αντίγονου.
Το ιστορικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο έδρασε, είναι ένα από τα πιο πολύπλοκα και δυσνόητα που διαμορφώθηκαν ποτέ για έναν μελετητή και ιδιαίτερα για έναν απλό αναγνώστη της περιόδου αυτής. Μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, οι στρατηγοί του προσπάθησαν ο καθένας από την πλευρά του να οικειοποιηθούν τις κατακτήσεις του. Οι συμμαχίες τους, οι έριδες, οι ανταρσίες, οι προδοσίες και οι δολοφονίες εναλλάσσονταν με δαιμονιώδεις ρυθμούς, όπου είναι εξαιρετικά δυσχερής η παρακολούθησή τους. Αυτό που είναι ξεκάθαρο, είναι η υπέρμετρη φιλοδοξία όλων και η δίψα για την εξουσία.
Ο Δημήτριος ήταν μόλις ενός έτους, όταν ο Μέγας Αλέξανδρος κάθισε στον θρόνο και δεκατεσσάρων, όταν πέθανε. Αυτονόητο λοιπόν ότι δεν είχε πάρει μέρος στις εκστρατείες του ούτε υπηρέτησε κάτω από τις διαταγές του, όπως ο πατέρας του. Την πρώτη αναφορά στο όνομά του την βρίσκουμε, όταν το 322π.Χ. ο Αντίγονος δεν υπάκουσε στις διαταγές του βασιλιά Φιλίππου Γ΄ Αρριδαίου, ετεροθαλούς αδελφού του Μεγάλου Αλεξάνδρου και διανοητικά καθυστερημένου, που είχε αναγορευτεί αυτοκράτορας από τα μακεδονικά στρατεύματα στη Βαβυλώνα, να δικαστεί με την κατηγορία της προδοσίας ενώπιον του κοινού των Μακεδόνων και με τον γιο του Δημήτριο διέφυγαν με αθηναϊκά καράβια.
Φυσικά ο ανήμπορος Φίλιππος Γ΄ ήταν μια μαριονέτα που κινούσε ο διορισμένος επιμελητής της επικράτειας Περδίκκας, ο πιο ισχυρός υποψήφιος για να διαδεχτεί τον Αλέξανδρο, αλλά δολοφονήθηκε από τους άντρες του. Το κοινό των Μακεδόνων, πιστό στο βασιλικό οίκο, είχε αποφασίσει εκτός τον Φίλιππο Αρριδαίο να αναγορεύσει βασιλιά και το παιδί που κυοφορούσε η εφτά μηνών έγκυος Ρωξάνη, μια από τις συζύγους του Αλεξάνδρου, αν ήταν αγόρι. Όταν γεννήθηκε το αγόρι, έλαβε από τον στρατό το όνομα Αλέξανδρος Δ΄. Για να ξεκαθαρίσουμε τα πράγματα, όλοι οι υποψήφιοι διάδοχοι στρατηγοί, προσπάθησαν να διοριστούν επιμελητές ή επίτροποι των δυο αδυνάμων βασιλέων για να δώσουν μια επίφαση νομιμότητας στην δράση τους, με κύριο σκοπό να τους έχουν στο χέρι και αν μπορούν να τους εξολοθρεύσουν, όπως και τελικά έγινε!
Το 321 π.Χ ο Αντίπατρος, ο μόνος από τους μεγάλους στρατηγούς που δεν είχε εκστρατεύσει με τον Αλέξανδρο στην Ασία, αλλά είχε μείνει πίσω να διοικεί την Μακεδονία και τα ελληνικά κράτη, ως επίτροπος πλέον των δυο ανήμπορων βασιλιάδων, κανόνισε το γάμο της κόρης του Φίλας με τον γιο του Αντιγόνου, που είχε διοριστεί στρατηγός της Ασίας, Δημήτριο.
Το 315π.Χ. ξεκίνησε ο νέος εμφύλιος του Αντιγόνου εναντίον των άλλων σατραπών. Ο Δημήτριος ξεκίνησε καταστροφικά το 312 π.Χ μη δίνοντας σημασία σε συμβουλές των γηραιότερων αξιωματικών και έτσι έχασε από τον Πτολεμαίο την Φοινίκη, με μια συντριπτική ήττα στην Γάζα, λόγω της απειρίας του. Με την τακτική των επιδρομών και της λεηλασίας έστρεψε εναντίον του τους λαούς των Ανατολικών σατραπειών. Αυτή η αντιστροφή ανάγκασε τον Αντίγονο να συνάψει ειρήνη το 311π.Χ. η οποία έμεινε μόνο στα χαρτιά. Έτσι αναγνωρίστηκαν τα τέσσερα βασίλεια των Επιγόνων ως «κυρίαρχα κράτη».
Τον Μάιο του 307 π.Χ. ο Δημήτριος απέπλευσε από την Έφεσο με 5000 τάλαντα και 250 πολεμικά πλοία και με μια τολμηρή πρωτοβουλία, έπλευσε στον Πειραιά και ανήγγειλε πως η μέρα ανεξαρτησίας για την Αθήνα είχε φτάσει. Να αναφέρουμε ότι ο Αντίπατρος, πριν πεθάνει, είχε υποτάξει τα περισσότερα ελληνικά κράτη και πλέον ο γιος του, ο Κάσσανδρος, επίτροπος των βασιλέων και ουσιαστικά κυβερνήτης της Μακεδονίας και της Ελλάδος, διατηρούσε μακεδονικές φρουρές στις περισσότερες πόλεις. Ο Δημήτριος έγινε δεκτός με επευφημίες, η Μουνιχία (το λιμάνι του Πειραιά) κατελήφθη και οι οχυρώσεις καταστράφηκαν. Αποκαταστάθηκε η δημοκρατία, έκλεισε συνθήκη φιλίας και συμμαχίας, ενώ ο Αντίγονος και ο Δημήτριος ονομάστηκαν “Θεοί Σωτήρες”! Προς τιμή τους δημιουργήθηκαν δυο νέες αθηναϊκές φυλές η “Αντιγονίδα” και η “Δημητριάδα”!
Ο Αντίγονος πρόσφερε την Ίμβρο στους Αθηναίους και ξυλεία για την κατασκευή 100 πλοίων. Ο Δημήτριος απελευθέρωσε και τα Μέγαρα και μετά αφέθηκε τους επόμενους μήνες σε ερωτικά όργια και συμπόσια. Ήταν γνωστό πως ήταν μεγάλος λάτρης των γυναικών, καμιά φορά και αντρών, και ακάματος πότης! Πάντως, απογύμνωσε σχεδόν όλη την Ελλάδα από τις φρουρές του Κασσάνδρου και τους συμμάχους του.
Το 306 π.Χ. φαινόταν ευνοϊκό για τον Δημήτριο. Όμως ο Αντίγονος, στην προσπάθειά του να καταστρέψει τον Πτολεμαίο, ανακάλεσε όλα τα στρατεύματά του από την Ελλάδα και ο πόλεμος μεταφέρθηκε στην Κύπρο, όπου στην Σαλαμίνα (της Κύπρου) ο Δημήτριος κέρδισε μια λαμπρή νίκη: αφού απέκλεισε με 10 πλοία τα 60 του Μενέλαου, αδελφού του Πτολεμαίου, μέσα στο λιμάνι, με 150 πολεμικά επιτέθηκε στα 140 του Πτολεμαίου και τις 200 φορτηγίδες που μετέφεραν 10χιλ. πεζούς. Αιχμαλώτισε 70 πολεμικά και όλες τις φορτηγίδες. Μόλις που μπόρεσε να ξεφύγει ο Πτολεμαίος με 8 πλοία. Ο Δημήτριος, γενναιόδωρος, αντάμειψε την αθηναϊκή του μοίρα με 1200 πανοπλίες, πρόσφερε στρατιωτική κηδεία σε όλους τους νεκρούς του εχθρού, ενώ άφησε ελεύθερους τους αιχμαλώτους χωρίς λύτρα! Ήταν πλέον κυρίαρχος της Κύπρου και οργάνωσε μια αμυντική δύναμη από 600 ιππείς και 16χιλ. πεζούς.
Ο μεγάλος στόχος του ογδοντάχρονου πια Αντιγόνου ήταν η κατάληψη της Αιγύπτου και η καταστροφή του ίδιου του Πτολεμαίου. Με 80χιλ. πεζούς, 8χιλ. ιππείς και 83 ελέφαντες, ξεκίνησε από την Γάζα, ενώ ο Δημήτριος έπλεε δίπλα στον πατέρα του με 150 πολεμικά και 100 φορτηγίδες. Όμως η τύχη του γύρισε την πλάτη: μια μεγάλη κακοκαιρία του τσάκισε τον στόλο στην αλίμενη ακτή, ενώ η αντίσταση του Πτολεμαίου στο Νείλο απεδείχθη ισχυρή. Λίγο πριν καταστραφεί ο Αντίγονος, υποχώρησε στη Γάζα προσποιούμενος πως επέστρεφε στη βάση του. Αλλά το 305 π.Χ. επιτέθηκε στην ουδέτερη Ρόδο, άψογη βάση για το ναυτικό, όπως και η Κύπρος.
Όλα αυτά γίνονταν με το πρόσχημα της ελληνικής ανεξαρτησίας! Πόσο αστείο ήταν αυτό! Ο μόνος λόγος που ο Αντίγονος μιλούσε για ελληνική ελευθερία ήταν ότι ήθελε να έχει τις ελληνικές πόλεις εχθρικές προς τον Κάσσανδρο και συμμάχους του εναντίον των υπολοίπων διαδόχων. Ο μοναδικός στόχος του Αντιγόνου ήταν να καταστρέψει τους υπόλοιπους και να μείνει ο μόνος κληρονόμος της αυτοκρατορίας του Αλεξάνδρου!
Η πολιορκία της Ρόδου κράτησε ένα χρόνο. Την πόλη την τροφοδοτούσαν, όσο μπορούσαν ο Πτολεμαίος, ο Λυσίμαχος και ο Κάσσανδρος. Παρά την τρομερή δοκιμασία των πολιορκημένων, απ’ όπου ο Δημήτριος πήρε το προσωνύμιο του Πολιορκητή, ύστερα από τρομερές επινοήσεις του πολιορκητικών μηχανών, το 304 π.Χ. λύθηκε η πολιορκία και έγινε συνθήκη. Και η εκστρατεία στην Αίγυπτο και η πολιορκία της Ρόδου, τελικά, δεν είχαν κανένα αποτέλεσμα για τον Αντίγονο και τον Δημήτριο.
Το 306 π.Χ. και αφού είχαν επιβεβαιωθεί οι δολοφονίες του Αλέξανδρου Δ΄, μόνου νόμιμου γιου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, της γυναίκας του Ρωξάνης, της μητέρας του Ολυμπιάδας, του αδελφού του Φιλίππου Αρριδαίου και της συζύγου του, όλες κατόπιν εντολών του αδίστακτου Κάσσανδρου, δεν απέμεινε κανένα μέλος του βασιλικού οίκου των Τημενιδών που κυβερνούσε την Μακεδονία από τις απαρχές της Ιστορίας της! Μόνο τότε πλέον όλοι οι επίδοξοι διάδοχοι αυτοαποκλήθηκαν “βασιλιάδες”, δεκαεπτά χρόνια δηλαδή μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου! Τόση επιρροή είχε το όνομά του και η μνήμη του, που κανείς από τους επίδοξους διαδόχους δεν τολμούσε να ονομαστεί βασιλιάς, παρά αυτοαποκαλούνταν επιμελητές της βασιλείας ή επίτροποι των βασιλιάδων. Αλλά ενώ οι άλλοι ανακηρύχτηκαν βασιλιάδες πάνω σε ό,τι κατείχαν, δηλαδή ο Πτολεμαίος στην Αίγυπτο, ο Λυσίμαχος στην Θράκη, ο Σέλευκος στην Μεσοποταμία και ο Κάσσανδρος στην Μακεδονία, ο υπερβολικά φιλόδοξος Αντίγονος και ο Δημήτριος, που κυριαρχούσαν σχεδόν σε όλη την Μικρά Ασία και την Συρία, απαιτούσαν να διαδεχθούν τον άτυχο νεαρό βασιλιά Αλέξανδρο Δ΄ ως κυρίαρχοι όλων των χωρών που είχε κατακτήσει ο Μέγας Αλέξανδρος. Έτσι, οι τέσσερις διάδοχοι που ο καθένας εξουσίαζε μια περιοχή, σεβόμενοι ο ένας τον άλλον, θεωρούσαν τον Αντίγονο και τον Δημήτριο δόλιους και κοινούς εχθρούς τους!
Το 304 π.Χ. ο Κάσσανδρος πολιόρκησε την Αθήνα και την κατέλαβε. Αλλά ο Δημήτριος που μόλις είχε λύσει την πολιορκία της Ρόδου, με 330 πλοία του επιτέθηκε. Ο Κάσσανδρος ηττήθηκε και με δυσκολία διέφυγε για την Μακεδονία, ενώ 6χιλ. Μακεδόνες του αυτομόλησαν στον Δημήτριο. Αυτός γύρισε στην Αθήνα, αντί να κυνηγήσει τον Κάσσανδρο, για έναν χειμώνα διασκεδάσεων και συμποσίων, διαμένοντας μαζί με τις πόρνες του (και των δυο φύλων, όπως ειπώθηκε) στον Παρθενώνα.
Το 303 π.Χ. εξουδετέρωσε όλες τις εχθρικές φρουρές του Κασσάνδρου από την Πελοπόννησο και την ανακήρυξε ελεύθερη. Στο Άργος παντρεύτηκε την Μολοσσή βασιλόπαιδα Δηιδάμεια, κόρη του Αιακίδη, πρώην αρραβωνιαστικιά του τελευταίου νόμιμου βασιλιά Αλεξάνδρου Δ΄. Έτσι, απέκτησε, κατά κάποιον τρόπο, και μια σχέση με τον νόμιμο βασιλικό οίκο.
Το 302 π.Χ. επιβράβευσε την πολιτική του της ανεξαρτησίας. Στα Ίσθμια συγκεντρώθηκαν όλοι οι εκπρόσωποι των απελευθερωμένων ελληνικών κρατών και ίδρυσαν μια οργάνωση με το απλό όνομα “οι Έλληνες”. Έτσι, δημιουργήθηκε μια επιθετική και αμυντική συμμαχία ανάμεσα στους “Έλληνες” και στους βασιλείς Αντίγονο και Δημήτριο. Ο Δημήτριος εξελέγη αρχιστράτηγος των ενωμένων δυνάμεων. Επομένως, όπως ο Φίλιππος Β΄ και ο Αλέξανδρος Γ΄(ο Μέγας), ο Αντίγονος και ο Δημήτριος, παρουσιάζονταν ως πρόμαχοι των Ελλήνων σε έναν πόλεμο απελευθέρωσης από τους καταπιεστές (κυρίως τον Κάσσανδρο).
Όταν ο πόλεμος θα τελείωνε, συμφωνήθηκε ότι ο Αντίγονος, ο Δημήτριος και οι απόγονοί τους θα ήταν μόνο βασιλιάδες των Μακεδόνων στην Μακεδονία (πολύ ελκυστικό για να είναι αληθινό). Όμως οι υπόλοιποι διάδοχοι δεν έμειναν αδρανείς: συμφωνήθηκε ο Κάσσανδρος να σταθεροποιηθεί στην Ελλάδα, ο Λυσίμαχος με μέρος του στρατού του Κάσσανδρου να εισβάλει στη Μικρά Ασία, ο Σέλευκος από την Βαβυλώνα να ενωθεί με τον Λυσίμαχο και ο Πτολεμαίος να εισβάλει στην Συρία.
Ο Κάσσανδρος έκλεισε όλα τα περάσματα από την Κεντρική Ελλάδα προς την Θεσσαλία. Ακολούθησε ένας αγώνας ελιγμών των στρατευμάτων του Κάσσανδρου και του Δημητρίου. Έτσι ο Κάσσανδρος κέρδιζε χρόνο, περιμένοντας τις εξελίξεις στην Ασία και δικαιώθηκε. Ο Δημήτριος έλαβε διαταγές από τον πατέρα του να επιστρέψει στην Ασία, όσο πιο γρήγορα μπορούσε.
Η αποφασιστική και μνημειώδης μάχη, μια από τις πιο αποφασιστικές στην παγκόσμια ιστορία, δόθηκε το 301 π.Χ. στην Ιψό της Φρυγίας. Ο Λυσίμαχος με τις επικουρίες του Κασσάνδρου και ο Σέλευκος, ικανότατοι στρατηγοί και οι δυο, εκπαιδευμένοι απ’ τον ίδιο τον Αλέξανδρο, παρέθεσαν 400 ελέφαντες, 120 άρματα, 10.5χιλ. ιππείς και 64χιλ. πεζούς. Απ’ την άλλη, οι Αντίγονος και Δημήτριος είχαν 75 ελέφαντες, 10χιλ. ιππείς και 70χιλ. πεζούς.
Η πρώτη σύγκρουση των ιππικών κερδήθηκε από τον τολμηρό Δημήτριο, ο οποίος κυνήγησε το αντίπαλο ιππικό πολύ μακριά, αφήνοντας, μέσα στον παροξυσμό της καταδίωξης, εκτεθειμένο ένα μέρος της φάλαγγάς του. Ο Σέλευκος οδήγησε του ελέφαντές του στο χάσμα, τρέχοντας γύρω από την φάλαγγα του Αντιγόνου με τη Βασιλική Φρουρά του ιππικού του, ώσπου πολλοί φαλαγγίτες αυτομόλησαν. Η υπόλοιπη φάλαγγα κατατροπώθηκε. Ο ογδόντα τριών ετών Αντίγονος έπεσε στη μάχη περιμένοντας να γυρίσει ο Δημήτριος. Ο εμφύλιος τελείωνε με την ολοκληρωτική ήττα του Αντιγόνου και του Δημητρίου
Στο μεταξύ, ο Δημήτριος, με μεγάλη δυσκολία, κατόρθωσε και διέφυγε στην Έφεσο. Φαινόταν ότι ήταν πια τελειωμένος, χωρίς στρατό και συμμάχους και με εχθρικούς όλους τους άλλους διαδόχους. Αλλά, όπως είπαμε, η Θεά Τύχη είχε επιλέξει τον Δημήτριο για να παίζει, μια να τον ανυψώνει και μια να τον καταρρακώνει. Και εκεί που έμοιαζε καταποντισμένος, θα επέστρεφε στο θέατρο της σκηνής των Επιγόνων. Και θα επέστρεφε δυναμικά!
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Johan Gustav Droysen: Geshichte des Hellenismus, 1836-1843(μετάφραση Ρένου Αποστολίδη ως «Ιστορία των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου» εκδ. Ελευθεροτυπίας 1993)
N.G.L. Hammond – F.W. Walbank: Ιστορία της Μακεδονίας, εκδ. Μαλλιάρης.
Πλούταρχος: Δημήτριος, Ευμένης, Πύρρος, εκδ. Κάκτος
Παυσανίας: Αττικά, Κορινθιακά, Βοιωτικά, Φωκικά, εκδ. Κάκτος
Διόδωρος: Βιβλιοθήκη Ιστορική, εκδ. Ζήτρος
http://el.wikipedia.org
ΠΗΓΗ
Το κείμενο έχει γραφτεί από τον Χρήστο Μπαρμπαγιαννίδη για τον Ερανιστή.
http://eranistis.net/wordpress/
 |
| Αχαϊκή Συμπολιτεία |
Κωνσταντίνος Καβάφης «Ο Βασιλεύς Δημήτριος»
Ώσπερ ου βασιλεύς, αλλ’ υποκριτής, μεταμφιέννυται χλαμύδα φαιάν αντί της τραγικής εκείνης, και διαλαθών υπεχώρησεν. [Όχι σαν βασιλιάς, αλλά σαν ηθοποιός, άλλαξε την βασιλική του φορεσιά με μια σκούρα χλαμύδα, και έφυγε κρυφά.] Πλούταρχος, Βίος Δημητρίου
Ο Καβάφης χρησιμοποιεί ως επιγραφή του ποιήματος ένα χωρίο του Πλουτάρχου, υποδηλώνοντας έτσι την πηγή που του προσέφερε το ερέθισμα για τη δική του σύνθεση.
Σαν τον παραίτησαν οι Μακεδόνες
κι απέδειξαν πως προτιμούν τον Πύρρο
ο βασιλεύς Δημήτριος (μεγάλην
είχε ψυχή) καθόλου — έτσι είπαν —
δεν φέρθηκε σαν βασιλεύς. Επήγε
κ’ έβγαλε τα χρυσά φορέματά του,
και τα ποδήματά του πέταξε
τα ολοπόρφυρα. Με ρούχ’ απλά
ντύθηκε γρήγορα και ξέφυγε.
Κάμνοντας όμοια σαν ηθοποιός
που όταν η παράστασις τελειώσει,
αλλάζει φορεσιά κι απέρχεται.
Το επεισόδιο που λειτουργεί ως νοηματικός πυρήνας του ποιήματος αναφέρεται στη στάση του Δημήτριου Α΄, όταν κατά τη συντονισμένη επίθεση που δέχτηκε το 288 π.Χ., είδε τους Μακεδόνες να τον εγκαταλείπουν και να παίρνουν το μέρος του αντιπάλου του. Ο ένδοξος Δημήτριος αντί να σταθεί -ίσως- στο ύψος των περιστάσεων και να υπομείνει τη μοίρα του με αξιοπρέπεια, επιλέγει να μεταμφιεστεί και να αποδράσει, επιδιώκοντας προφανώς την εύρεση μιας νέας καλύτερης ευκαιρίας για να αντιμετωπίσει τους αντιπάλους του.
Η παρομοίωσή του με ηθοποιό από τον Πλούταρχο -παρομοίωση που την αξιοποιεί κι ο Καβάφης- υποδηλώνει προφανώς πως η στάση του Δημήτριου δεν θεωρήθηκε διόλου αντάξια ενός βασιλιά∙ ενός βασιλιά που δεν ορρωδεί μπροστά στους κινδύνους και μένει ακλόνητος στη θέση του. Δημιουργείται έτσι η εντύπωση πως η βασιλική ιδιότητα και η αξιοπρέπεια είναι επαλλάσσουσες έννοιες και όχι αλληλένδετα στοιχεία. Τη εντύπωση αυτή ενισχύει ως ένα βαθμό η λεπτομερής αναφορά του Καβάφη στον τρόπο με τον οποίο ο Δημήτριος έβγαλε τα «βασιλικά» ενδύματα και τα «ολοπόρφυρα» ποδήματα, στο γεγονός ότι ξέφυγε φορώντας «απλά» ρούχα, αλλά και στην υποτιμητική σύγκρισή του μ’ έναν ηθοποιό που μόλις τελειώσει η παράσταση αλλάζει ρούχα και αποχωρεί από το θέατρο.
Σε δευτερεύων επίπεδο γίνεται αντιληπτό πως η χρήση τόσων επιθέτων από τον Καβάφη έχει ως σκοπό να δώσει έμφαση σε αυτή τη διαδικασία απέκδυσης της βασιλικής ιδιότητας∙ απέκδυση που τονίζεται ακόμη περισσότερο μέσα από την παραστατική και έκδηλα προφανή παρομοίωση με τη συνήθεια ενός ηθοποιού να αποστασιοποιείται πλήρως από το ρόλο του μετά το τέλος της παράστασης. Προκαλείται με αυτό τον τρόπο το εύλογο ερώτημα για το αν μπορεί η βασιλική ιδιότητα και οι απορρέουσες από αυτήν υποχρεώσεις να εξισωθούν μ’ έναν θεατρικό ρόλο που μπορεί εύκολα ο ηθοποιός να αποποιηθεί αλλάζοντας απλά και μόνο τη φορεσιά του. Είναι, επομένως, κατακριτέα η στάση του Δημήτριου, που τόσο εύκολα απομακρύνεται από την εξαιρετικά δύσκολη θέση που βρίσκεται ως βασιλιάς, ή όχι;
Ο Καβάφης, που τόσο επίμονα υποστηρίζει πως κάθε άνθρωπος θα πρέπει να δέχεται με αξιοπρέπεια και αυτοσεβασμό τις μεγάλες απώλειες στη ζωή του, όπως αυτό γίνεται εμφανές στο «Απολείπειν ο θεός Αντώνιον», διατηρεί εδώ μια ισόρροπα αμφίσημη στάση. Αν και αφιερώνει μεγάλο μέρος του ποιήματος για να παρουσιάσει την αναξιοπρεπή στάση του Δημήτριου και την αβασάνιστη ευκολία με την οποία απεκδύθηκε το βασιλικό του ρόλο, φροντίζει ωστόσο με δύο καίρια τοποθετημένα παρενθετικά σχόλια να επισημάνει αφενός τη γενναιότητα του Δημήτριου (μεγάλην είχε ψυχή), κι αφετέρου τη δική του αποστασιοποίηση από την άποψη πως η στάση του ήταν αταίριαστη για έναν βασιλιά — έτσι είπαν —.
Ο Καβάφης μοιάζει να μην υιοθετεί απόλυτα την επιτιμητική προσέγγιση του Πλουτάρχου, έστω κι αν χρησιμοποιεί την παρομοίωση του Δημήτριου με ηθοποιό. Ενδεχομένως υπό άλλες συνθήκες και για κάποιο άλλο πολιτικό πρόσωπο, ο Καβάφης να δεχόταν κατηγορηματικά το απαράδεκτο μιας τέτοιας δόλιας αποχώρησης από το πεδίο μιας πολεμικής αναμέτρησης. Εντούτοις, ο Δημήτριος αποτελεί μια ξεχωριστή προσωπικότητα, που κερδίζει έστω και τον έμμεσα δηλούμενο θαυμασμό του ποιητή. Η επίνοια του Δημήτριου, το ακαταπόνητο του χαρακτήρα του, ο θριαμβικός τρόπος με τον οποίο επανέκαμπτε ακόμη και μετά από συντριπτικές ήττες, καθώς και το σύνολο της εντυπωσιακής του πορείας, τον καθιστούσαν, αν όχι αξιοθαύμαστο, τουλάχιστον άξιο σεβασμού.
Ο Δημήτριος σαφώς επιλέγει να μην αναγνωρίσει την ήττα του από τη συνδυαστική επίθεση του Πύρρου και του Λυσίμαχου∙ σαφώς επιλέγει να εγκαταλείψει το πεδίο της σύγκρουσης μ’ έναν τρόπο που δεν είναι καθόλου τιμητικός για έναν βασιλιά, αλλά το κάμει αυτό έχοντας κατά νου όχι ν’ αποσυρθεί ντροπιασμένος, μα να επανέλθει για μιαν ακόμη φορά μ’ ένα νέο σχέδιο δράσης. Ο Δημήτριος ξεφεύγει ύπουλα από τους εχθρούς του -με τρόπο μάλιστα που είχε χρησιμοποιήσει άλλοτε για να ξεφύγει κι από μια απ’ τις περιβόητες ερωτικές του ατασθαλίες-, όχι γιατί είναι δειλός και αποζητά τη σωτηρία στη φυγή, αλλά γιατί δεν είναι ποτέ πρόθυμος να υποταχτεί και να αποδεχτεί πως έχει ηττηθεί. Για τον Δημήτριο δεν υπήρχαν επί τις ουσίας οριστικές ήττες, υπήρχαν μόνο καταστάσεις που χρειάζονταν τον κατάλληλο ελιγμό, ώστε να του δοθεί μιαν ακόμη ευκαιρία να επανακάμψει.
Ο Καβάφης, αν και έχει δηλώσει με σαφήνεια τη θέση του για την ενδεδειγμένη στάση των ανθρώπων μπροστά στην απώλεια και την ήττα: «Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος, / αποχαιρέτα την, την Aλεξάνδρεια που φεύγει.», επιτρέπει εδώ μια σκόπιμα έμμεση παραδοχή πως για κάποιους ανθρώπους το τέλος μιας κατάστασης δεν επέρχεται, όταν οι άλλοι θεωρούν πως έχει επέλθει. Υπάρχουν κι εκείνοι οι επίμονοι αγωνιστές που κατορθώνουν κάποτε -όχι συχνά- να ανατρέψουν κάθε ενάντια πιθανότητα και να σημειώσουν μιαν απρόσμενη νίκη. Σκέψη, ωστόσο, που υπονομεύεται στην προκειμένη περίπτωση από το γεγονός πως μετά από αυτή την ήττα -και παρά την προσπάθειά του- ο Δημήτριος δεν κατόρθωσε να επανέλθει στο προσκήνιο.
ΡΩΜΑΪΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
Η ιστορία της διακόπτεται απότομα το 146 π.Χ., όταν από ατυχείς πολιτικούς χειρισμούς, θα προκαλέσει την υπερδύναμη της εποχής, κραταιά Ρώμη. Το Μάιο του 146 π.Χ. η τακτική συνέλευση της Αχαϊκής συμπολιτείας στην Κόρινθο αποφασίζει την κήρυξη του πολέμου τυπικά εναντίον των Σπαρτιατών, ουσιαστικά, όμως, εναντίον των Ρωμαίων. Η Κόρινθος συμμάχησε με την Αχαϊκή συμπολιτεία σε μία τελευταία προσπάθεια των Ελλήνων να αντιμετωπίσουν το Ρωμαίο στρατηγό Λεύκιο Μόμμιο που βάδιζε προς την Πελοπόννησο.
 |
| Λεύκιος Μόμμιος |
Ο ύπατος Λεύκιος Μόμμιος αποστέλλεται από τη Σύγκλητο να αντιμετωπίσει την κατάσταση με σαφείς οδηγίες: Η τιμωρία των Αχαιών να είναι παραδειγματική, ώστε να καταπτοηθούν όλοι οι Έλληνες. Μετά από μία σειρά λάθος χειρισμούς, από πλευράς των στρατηγών της Αχαϊκής Συμπολιτείας, οι Έλληνες ηττήθηκαν στον Ισθμό και ακολούθησε καταστροφή της Κορίνθου. Οι Ρωμαίοι κυρίευσαν την πόλη κι επιδόθηκαν στην υλοποίηση της απόφασης της Συγκλήτου, με υπερβολικό ζήλο. Έτσι, έσφαξαν όλους τους άνδρες, πούλησαν ως δούλους τις γυναίκες, τα παιδιά και τους απελεύθερους δούλους, κατέστρεψαν εκ βάθρων την πόλη, λεηλάτησαν τους θησαυρούς της και τέλος την πυρπόλησαν. Η Κόρινθος ερημώθηκε κυριολεκτικά. Ένα τμήμα της χώρας δημεύτηκε από τη Ρώμη ως δημόσια γη, ενώ το υπόλοιπο υπήχθη στη Σικυώνα, η οποία ανέλαβε και την οργάνωση των Ισθμίων. Για τα επόμενα 100 χρόνια η Κόρινθος έχει σβήσει από το χάρτη.
Η ΜΆΧΗ ΤΗΣ ΛΕΥΚΌΠΕΤΡΑΣ(στο el.wikipedia.)
Ο Ιούλιος Καίσαρας και στη συνέχεια ο Αύγουστος, αποφασίζουν τον επανοικισμό και την ανοικοδόμηση της πόλης. Το 44 π.Χ. ο Ιούλιος Καίσαρ επαναποίκισε την Κόρινθο με απελεύθερους και βετεράνους Ρωμαίους, που εξελληνίστηκαν πολύ γρήγορα και την ονόμασε Laus Iulia Corinthus. Είναι εντυπωσιακό το πόσο γρήγορα η νέα Κόρινθος αναπτύσσεται και πάλι, παρουσιάζει πολύ μεγάλη άνθιση και επανακτά τον παλαιό της πλούτο και τη φήμη. Έτσι σύντομα γίνεται η πλουσιότερη και σημαντικότερη πόλη της Πελοποννήσου, επισκιάζοντας ακόμη και την Αθήνα. Η οικονομική της ευημερία διήρκεσε σε όλη την πρώιμη αυτοκρατορική περίοδο.
ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
 |
| Ταξίδια αποστόλου Παύλου |
Έτσι, κατά τη δεύτερη περιοδεία του, το 51 μ.Χ., ο Απόστολος Παύλος βρίσκει στην Κόρινθο μια ανθηρή οικονομικά κοινωνία και παραμένει ενάμισι χρόνο στην πόλη κοντά στους Ακύλα και Πρίσκιλλα, οι οποίοι ίδρυσαν την πρώτη χριστιανική κοινότητα στην περιοχή, που ακμάζει εκεί λίγο αργότερα. Ο Παύλος διατήρησε θερμές σχέσεις με την Εκκλησία της Κορίνθου, μάλιστα επισκέφτηκε άλλες δύο φορές την πόλη. Το κέντρο της οργανώνεται νότια του ναού του Απόλλωνα και περιλαμβάνει καταστήματα, μικρούς ναούς, κρήνες, λουτρό και άλλα δημόσια κτίρια.
Κατά τον 3ο μ.Χ. αιώνα, η οικονομική και εμπορική ευημερία της Κορίνθου κλονίστηκε βαθύτατα από την επιδρομή των Ερούλων, την πρώτη μεγάλη γοτθική επιδρομή. Είναι γνωστό ότι μετά το 267 μ.Χ. ορδές Ερούλων κατέλαβαν και κατέστρεψαν τόσο την Κόρινθο όσο και τη Σικυώνα, αλλά και όλες τις πόλεις της Πελοποννήσου.
Τέλος, το 346 μ.Χ. κατά την επιδρομή του Βησιγότθου Αλάριχου και των ορδών του, η Κόρινθος, όπως και όλες οι αρχαίες πόλεις της σημερινής Κορινθίας, εγκαταλελειμμένες από το νεοσύστατο ανατολικό ρωμαϊκό κράτος, υπέστησαν τις σοβαρότερες καταστροφές, λεηλατήθηκαν οικτρά, ενώ πολλοί κάτοικοί τους εξανδραποδίστηκαν. Μετά την επιδρομή αυτή σβήνει η αίγλη των αρχαίων χρόνων και αρχίζει οριστικά η βυζαντινή περίοδος. Η πόλη όμως επιζεί παρά τις επανειλημμένες καταστροφές και εισβολές, μέχρι την απελευθέρωσή της από τους Τούρκους το 1822.
 |
| Αλάριχος |
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ
Οι 7 όρθιοι μονολιθικοί κίονες μ’ ένα μέρος του επιστυλίου ενός δωρικού ναού, ήταν για αιώνες τα μόνα ορατά λείψανα της αρχαίας Κορίνθου. Για τις σχετικά ισχνές ιστορικές αναφορές που σώθηκαν για την τοπογραφία της αρχαίας Κορίνθου, μας αποζημιώνει για μία ακόμα φορά η περιγραφή του Παυσανία. Ο αρχαίος περιηγητής επισκέφτηκε την Κόρινθο τον 2ο αιώνα μ.Χ. και μας δίνει μία πλήρη περιγραφή του κέντρου της πόλης. Φυσικά αυτό που μας περιγράφει είναι η νεότερη πόλη, η επανοικισμένη ρωμαϊκή colonia.
Περιορισμένη σε έκταση και αποτελέσματα έρευνα έγινε κατά τα έτη 1892 και 1906 από τον Α. Σκιά με δαπάνες της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Συστηματικές ανασκαφές στην περιοχή που συνεχίζονται ακατάπαυστα μέχρι σήμερα, άρχισαν το 1896, από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, που έφεραν στο φως την αγορά, ναούς, κρήνες, καταστήματα, στοές, λουτρά. Έχει αποκαλυφθεί ένα σημαντικό τμήμα της αρχαίας πόλης, με επίκεντρο την αγορά και το θρησκευτικό κέντρο. Επίσης, ερευνήθηκαν ο Ακροκόρινθος, προϊστορικοί οικισμοί, το Θέατρο, το Ωδείο, το Ασκληπιείο, νεκροταφεία, η συνοικία των κεραμέων και άλλα κτίρια.
Τα ευρήματα φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αρχαίας Κορίνθου. Το Μουσείο οικοδομήθηκε το 1931-32 με αρχιτέκτονα τον W. Stuart Thompson. Το 1950 έγινε προσθήκη της ανατολικής πτέρυγας από τον ίδιο αρχιτέκτονα. Η δωρεά της δαπάνης έγινε από την Αμερικανίδα κα William H. Moore.
ΚΟΡΙΝΘΙΑΚΕΣ ΠΟΛΕΙΣ
Η αρχαία Κόρινθος ήταν χτισμένη στους πρόποδες του Ακροκορίνθου, του βραχώδους λόφου που βρίσκεται ΝΔ της σύγχρονης πόλης. Η πόλη διέθετε δύο επίνεια, το Λέχαιο στα βόρεια, στις ακτές του Κορινθιακού κόλπου και τις Κεχρεές στα ανατολικά, στις ακτές του Σαρωνικού.
Στη νότια πλευρά του Ισθμού, στο σημείο περίπου που ξεκινούσε η δίολκος ήταν χτισμένη η παραλιακή πόλη Σχοινούντας. Πολύ κοντά στο Σχοινούντα βρισκόταν ο σημαντικός λατρευτικός χώρος των Ισθμίων, αφιερωμένος στον Ποσειδώνα και προς τιμή του διεξάγονταν κάθε δύο χρόνια αθλητικοί αγώνες. Στη βόρεια πλευρά του Ισθμού βρίσκονταν οι Θέρμες, κοντά στο σημερινό Λουτράκι, γνωστές από την αρχαιότητα για τις ιαματικές πηγές τους.
Πιο βόρεια βρισκόταν ο λατρευτικός χώρος του Ηραίου, χτισμένος στη θέση του ομώνυμου ακρωτηρίου. Στη θέση της σημερινής Περαχώρας βρισκόταν η πόλη Πείρεον. Άλλες αρχαίες Κορινθιακές πόλεις ήταν η Κρομμυώνα, χτισμένη στις νότιες πλαγιές των Γερανείων, κοντά στις ακτές του Σαρωνικού (στην περιοχή που βρίσκονται σήμερα οι Άγιοι Θεόδωροι), η Οινόη στις βόρειες πλαγιές των Γερανείων, κοντά στις ακτές του Κορινθιακού κόλπου, οι Ασές στα ΒΔ της Κορίνθου, κοντά στο σημερινό χωριό Βραχάτι, η Μαυσός, ΝΔ της Κορίνθου, στη διαδρομή Κορίνθου-Νεμέας.
Στα νότια της αρχαίας πόλης βρίσκονταν η Σολυγεία και η Τενέα. Η Σολυγεία ήταν χτισμένη στην περιοχή που σήμερα βρίσκεται το χωριό Σοφικό, ενώ η Τενέα στην περιοχή που σήμερα βρίσκεται το χωριό Χιλιομόδι (Παυσανίας, Ελλάδος περιήγησις/Κορινθιακά).
 |
| Κόρινος-Αποικίες (Ερείπια Απολλωνίας στο Fieri Αλβανίας) |
ΑΠΟΙΚΙΕΣ
Οι Κορίνθιοι ως σημαντική εμπορική δύναμη είχαν δημιουργήσει ένα δίκτυο αποικιών κυρίως στη δύση που τους βοηθούσαν να ελέγχουν το εμπόριο στις περιοχές αυτές. Στα νησιά του Ιονίου είχαν αποικίσει τη Λευκάδα και την Κέρκυρα, ενώ στις ηπειρωτικές ακτές του Ιονίου είχαν ιδρύσει τις αποικίες Άκτιο και Αμβρακία (Υπουργείο πολιτισμού, η αρχαία Αμβρακία). Βορειότερα στην Αδριατική ίδρυσαν τις αποικίες Επίδαμνος και Απολλωνία. Και οι δύο βρίσκονταν στα παράλια της σημερινής Αλβανίας.
Η Επίδαμνος κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο μετατράπηκε σε πολύ σημαντικό Ρωμαϊκό λιμάνι και μετονομάστηκε από τους Ρωμαίους σε Δυρράχιο. Στη Σικελία οι Κορίνθιοι ίδρυσαν τις Συρακούσες, που εξελίχθηκαν αργότερα στην ισχυρότερη πόλη του νησιού. Οι σχέσεις Κορίνθου-Συρακουσών παρέμεναν καλές και συχνά οι Κορίνθιοι πρόσφεραν βοήθεια στους Συρακούσιους, όταν απειλούνταν από εξωτερικούς εχθρούς. Με αυτές τις αποικίες η Κόρινθος κυριαρχούσε στο εμπόριο της δυτικής Μεσογείου.
Επίδαμνος (436 π.Χ.) 1η Αφορμή
Η Επίδαμνος (το σημερινό Δυρράχιο) ήταν μια πολιτεία η οποία γειτόνευε με τους βάρβαρους Ταυλαντίους που ανήκαν στην Ιλλυρική φυλή. Οι Κερκυραίοι της είχαν χτίσει - αποικία τους - αλλά ιδρυτής της ήταν ο Φάλιος του Ερατοκλείδου, Κορίνθιος το γένος, απόγονος του Ηρακλή. Κατά το αρχαίο έθιμο οι Κερκυραίοι τον είχαν μετακαλέσει από την μητρόπολη για την περίσταση. Μεταξύ των αποίκων ήταν και μερικοί Κορίνθιοι και Δωριείς.
Λίγα χρόνια πριν αρχίσει ο Πελοποννησιακός Πόλεμος, ο λαός της Επιδάμνου εξόρισε τους ολιγαρχικούς, οι οποίοι ενώθηκαν με τους βαρβάρους και έκαναν ληστρικές επιδρομές εναντίον της πολιτείας και από στεριά και από θάλασσα. Οι κάτοικοί της βρέθηκαν σε δύσκολη θέση κ' έστειλαν πρέσβεις στην Κέρκυρα ζητώντας να τους βοηθήσει να συμβιβαστούν με τους εξόριστους και να κάνουν ειρήνη με τους βαρβάρους. Οι Επιδάμνιοι πρέσβεις παρουσίασαν τα αιτήματά τους καθισμένοι σαν ικέτιδες στον ναό της Ήρας, αλλά οι Κερκυραίοι δεν δέχτηκαν την ικεσία τους και τους απέπεμψαν άπρακτους.
Οι Επιδάμνιοι όταν έμαθαν ότι δεν έπρεπε να περιμένουν καμιά βοήθεια από την Κέρκυρα αποφάσισαν, μετά από χρησμό των Δελφών να παραδώσουν την πόλη τους στους Κορίνθιους και να τους αναγνωρίσουν ηγεμόνες τους. Οι Κορίνθιοι απάντησαν ότι θα τους βοηθήσουν και στη συνέχει έστειλαν εποίκους στην Επίδαμνο συνοδευόμενους από φρουρά Κορινθίων,Αμπρακιωτών και Λευκαδιτών. Οι Κερκυραίοι όταν έμαθαν ότι άποικοι και στρατιώτες έφθασαν στην Επίδαμνο, εξεστράτευσαν εναντίον της με 40 καράβια, είχαν μαζί τους εξόριστους Επιδαμνίους για να τους αποκαταστήσουν και τους Ιλλυριούς με τους οποίους είχαν συμμαχήσει, στρατοπέδευσαν μπροστά από την Επίδαμνο και άρχισαν την πολιορκία της που ήταν κτισμένη σε ισθμό.
Όταν οι Κορίνθιοι έμαθαν για την πολιορκία, ξεκίνησαν και αυτοί. Κατ' αρχάς προκήρυξαν νέα αποστολή αποίκων. Όσοι έφευγαν αμέσως θα είχαν τα ίδια δικαιώματα με τους πολίτες της Επιδάμνου, όσοι ήθελαν να φύγουν αργότερα θα έπρεπε να καταθέσουν εγγύηση πενήντα κορινθιακών δραχμών. Στη συνέχεια ζήτησαν βοήθεια από τις συμμαχικές πόλεις, τα Μέγαρα έδωσαν 8 καράβια, οι Παλής της Κεφαλληνίας 4, η Επίδαυρος 5, η Ερμιόννη 1, η Τροιζήνα 2, η Λευκάδα 10, οι Αμπρακιώτες 8, από τη Θήβα ζήτησαν χρήματα ενώ από τους Ηλείους χρήματα και καράβια χωρίς πληρώματα, οι ίδιοι οι Κορίνθιοι ετοίμαζαν 30 καράβια και 3.000 οπλίτες. Όταν οι Κερκυραίοι πληροφορήθηκαν τις προετοιμασίες των Κορινθίων έστειλαν πρέσβεις στην Κόρινθο για να τους μεταπείσουν και να βρεθεί μια κοινά αποδεκτή λύση, αλλά οι Κορίνθιοι δεν δέχτηκαν.
Οι Κορίνθιοι, όταν ο στόλος ετοιμάστηκε και έφτασαν και οι σύμμαχοί τους, ξεκίνησαν για την Επίδαμνο με 75 καράβια και 2.000 οπλίτες. Οι Κερκυραίοι κατάφεραν να ετοιμάσουν 80 καράβια, γιατί σαράντα πολιορκούσαν την Επίδαμνο και έπλευσαν εναντίον του εχθρού. Στη ναυμαχία νίκησαν οι Κερκυραίοι και βούλιαξαν 15 κορινθιακά καράβια, συγχρόνως οι Κερκυραίοι που πολιορκούσαν την Επίδαμνο την ανάγκασαν να παραδοθεί με όρο οι ξένοι άποικοι να πουληθούν σαν δούλοι ενώ οι Κορίνθιοι άποικοι να μείνουν αιχμάλωτοι μέχρι να αποφασίσουν.
Για τα επόμενα δύο χρόνια οι Κερκυραίοι έμειναν κύριοι της περιοχής και λεηλάτησαν αρκετές περιοχές από αυτές που είχαν βοηθήσει τους Κορίνθιους. Οι Κορίνθιοι όμως ναυπηγούσαν καράβια, ναυτολογούσαν πληρώματα από την Πελοπόννησο και όλη την υπόλοιπη Ελλάδα προσφέροντας καλούς μισθούς. Οι Κερκυραίοι μαθαίνοντας τις προετοιμασίες των Κορινθίων έστειλαν πρέσβεις στην Αθήνα να προσπαθήσουν να γίνουν σύμμαχοι και να τους βοηθήσουν. Συγχρόνως οι Κορίνθιοι έστειλαν και αυτοί πρέσβεις στην Αθήνα για να εμποδίσουν να βοηθήσει ο αθηναϊκός στόλος τον κερκυραϊκό.
Οι Αθηναίοι αφού άκουσαν και τις δύο αντιπροσωπείες συγκάλεσαν δύο φορές την Εκκλησία του Δήμου. Στην πρώτη διαγράφτηκε η τάση να δεχτούν τα επιχειρήματα των Κορινθίων, αλλά στη δεύτερη άλλαξαν γνώμη. Με την Κέρκυρα έκαναν αμυντική συμμαχία για αμοιβαία βοήθεια σε περίπτωση επίθεσης εναντίον της Κέρκυρας ή της Αθήνας. Λίγο αργότερα έστειλαν βοήθεια στην Κέρκυρα δέκα καράβια με την εντολή να μην επιτεθούν στους Κορίνθιους παρά μόνο αν προσπαθήσουν να χτυπήσουν την Κέρκυρα για να κάνουν απόβαση ή άλλο συμμαχικό μέρος. Έδωσαν τις οδηγίες αυτές για να μη παραβιάσουν τις τριαντάχρονες σπονδές.
Ενώ τα δέκα καράβια έφθασαν στην Κέρκυρα, οι Κορίνθιοι τέλειωσαν τις προετοιμασίες τους ξεκίνησαν με 150 καράβια και άραξαν και εγκατέστησαν το στρατόπεδό τους στην απέναντι ηπειρωτική ακτή, στο Χειμέριο της Θεσπρωτίας. Από την πλευρά τους οι Κερκυραίοι επάνδρωσαν 110 καράβια και οργάνωσαν το στρατόπεδό τους σε ένα από τα νησιά που λέγονται Σύβοτα, όπου βρίσκονταν και τα δέκα αθηναϊκά καράβια. Το πεζικό τους βρισκόταν στο ακρωτήριο Λευκίμμη μαζί με χίλιους Ζακυνθινούς που είχαν έλθει σε βοήθεια.
Οι δύο στόλοι ήλθαν αντιμέτωποι έξω από το Χειμέριο. Τα αθηναϊκά πολεμικά μπήκαν στο δεξί των Κερκυραίων που χώρισαν το στόλο τους σε τρεις μοίρες. Στην παράταξη των Κορινθίων τα καράβια των Μεγάρων και της Αμπρακίας μπήκαν στο δεξί, στη μέση μπήκαν οι άλλοι σύμμαχοι και στ' αριστερά παρατάχθηκαν οι Κορίνθιοι μα τα ταχύτερα καράβια τους απέναντι στους Αθηναίους. Η δεξιά πτέρυγα των Κορινθίων υπέφερε περισσότερο. Οι Κερκυραίοι με είκοσι καράβια τους κατατρόπωσαν και κυνήγησαν τα διασπαρμένα καράβια έως την ακτή, αποβιβάστηκαν στο στρατόπεδο, έβαλαν φωτιά στις έρημες σκηνές και άρπαξαν ό,τι υπήρχε. Στην αριστερή πτέρυγα, όπου πολεμούσαν οι ίδιοι οι Κορίνθιοι, κατατρόπωσαν τους αντιπάλους τους. Οι Αθηναίοι βλέποντας τους Κερκυραίους να πιέζονται, άρχισαν να τους βοηθούν πιο αποφασιστικά. Όταν φάνηκε καθαρά ότι οι Κερκυραίοι είχαν νικηθεί και οι Κορίνθιοι άρχισαν την καταδίωξη, αναπόφευκτα Κορίνθιοι και Αθηναίοι πολέμησαν μεταξύ τους.
Στο μεταξύ, οι Αθηναίοι έστειλαν άλλα είκοσι καράβια για να ενισχύσουν τα πρώτα δέκα μη νικηθούν οι Κερκυραίοι και δεν είναι αρκετά τα δέκα αθηναϊκά καράβια να τους προστατέψουν. Την επομένη τα τριάντα αθηναϊκά καράβια και όσα κερκυραϊκά μπορούσαν να ταξιδέψουν, ξεκίνησαν για τα ηπειρωτικά Σύβοτα, όπου είχαν στρατοπεδεύσει οι Κορίνθιοι. Αυτοί κατέβασαν τα καράβια τους στη θάλασσα, τα έβαλαν σε παράταξη στ' ανοιχτά, αλλά έμειναν ακίνητοι μη έχοντας κανένα σκοπό να πολεμήσουν. Οι Αθηναίοι άφησαν τους Κορίνθιους να πάνε οπουδήποτε θέλουν εκτός εναντίον της Κέρκυρας ή άλλης περιοχής που της ανήκει. Οι Κορίνθιοι ετοιμάστηκαν για την επιστροφή.
Στην επιστροφή, οι Κορίνθιοι κυρίευσαν με δόλο το Ανακτόριο που βρισκόταν στο στόμιο του Αμπρακικού κόλπου - κοινή αποικία της Κορίνθου και της Κέρκυρας - εγκατέστησαν Κορίνθιους αποίκους και γύρισαν στη Κόρινθο, όπου πούλησαν 800 Κερκυραίους που ήσαν δούλοι και φυλάκισαν 250 τους οποίους φρόντιζαν πολύ με την ελπίδα ότι, όταν θα επέστρεφαν στην Κέρκυρα θα μπορούσαν να μετατρέψουν την πολιτική της υπέρ της Κορίνθου.
Αυτή ήταν η πρώτη αφορμή πολέμου των Κορινθίων εναντίον των Αθηναίων. Παρά τις σπονδές είχαν ναυμαχήσει εναντίον τους στο πλευρό των Κερκυραίων.
 |
| Κερκυραίος πολεμιστής (ΕκδοτικήΑθηνών) |
ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ
Ο αρχαιολογικός χώρος της Αρχαίας Κορίνθου βρίσκεται στους βόρειους πρόποδες του λόφου του Ακροκορίνθου, γύρω από τον Ναό του Απόλλωνα. Εκτεταμένες ανασκαφές έχουν φέρει στο φως τη Ρωμαϊκή Αγορά της πόλης, ναούς, κρήνες, καταστήματα, στοές, λουτρά και ποικίλα άλλα μνημεία. Οι έρευνες επεκτάθηκαν ως το φρούριο του Ακροκορίνθου, σε προϊστορικούς οικισμούς στην κορινθιακή πεδιάδα στον βορρά, όπως ο λόφος του Κοράκου, το Θέατρο, το Ωδείο, το Ασκληπιείο, τα νεκροταφεία, ο Κεραμεικός, καθώς και άλλα κτήρια εκτός του κύριου αρχαιολογικού χώρου.
 |
| Αρχαία Κόρινθος (χάρτης) |
ΝΑΟΣ ΑΠΟΛΛΩΝΑ
O αρχαϊκός ναός του Απόλλωνα αποτελεί ακόμα και σήμερα το ορόσημο του αρχαιολογικού χώρου. Ο επιβλητικός ναός, με τους μονολιθικούς δωρικούς κίονες, από τους οποίους 7 παραμένουν όρθιοι σε περίοπτη θέση πάνω από τα ερείπια της ασγοράς, χτίστηκε περί το 530 π.Χ. Είναι από τα λίγα δημόσια κτίσματα που ανοικοδομήθηκαν μετά την καταστροφή της πόλης, από το ίδιο παλαιό τους υλικό. Φαίνεται ότι η ανοικοδόμηση αυτή ακολούθησε το ίδιο αρχαϊκό σχέδιο, χωρίς σημαντικές τροποποιήσεις. Οι δωρικοί κίονες του πτερού ήταν 6 στις στενές πλευρές και 15 στις μακρές. Για τη στήριξη της οροφής υπήρχαν και εσωτερικές κιονοστοιχίες κατά μήκος του αρκετά επιμήκους σηκού, που ήταν χωρισμένος σε δύο δωμάτια και επιπλέον σε πρόναο και οπισθόδομο που είχαν στην πρόσοψή τους ανά δυο κίονες ανάμεσα σε παραστάδες.
Η ΑΓΟΡΑ
Νότια του ναού και σε χαμηλότερο επίπεδο απλωνόταν η αρχαία αγορά της Κορίνθου, που είχε μορφή ορθογωνίου και διαστάσεις 160 μέτρα μήκος και 70 πλάτος. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν και τη μία από τις δύο κύριες οδούς πρόσβασης, έναν ευρύ πλακοστρωμένο δρόμο, πλαισιωμένο από στοές που συμβατικά έχει ονομαστεί οδός Λεχαίου, καθώς ερχόταν από το λιμάνι. Ο δρόμος αυτός οδηγούσε κατευθείαν στο κέντρο της πόλης, όπου περνώντας ένα μνημειακό πρόπυλο, ο επισκέπτης βρισκόταν στην αγορά. Όπως σε κάθε αρχαία ελληνική πόλη, η αγορά ήταν ένας χώρος ανοικτός, αφιερωμένος στη δημόσια και εμπορική ζωή της πόλης. Η αγορά πλαισιωνόταν από σειρές καταστημάτων και από στοές. Τα κυριότερα κτίσματα που την περιβάλλουν είναι:
Η νότια στοά, που σχηματίζεται από σειρά ομοιόμορφων καταστημάτων, που το καθένα τους ήταν χωρισμένο σε δύο δωμάτια. Μπροστά στα καταστήματα υπάρχει διπλή σειρά κιονοστοιχίας. Η εξωτερική ήταν δωρική, ενώ η εσωτερική ιωνική. Ανάμεσα σ’ αυτή τη στοά παρεμβάλλεται το βουλευτήριο.
Άλλη σειρά καταστημάτων της αγοράς είναι τα κεντρικά καταστήματα και το βήμα ανάμεσά τους, από όπου ο Ρωμαίος ανθύπατος απευθυνόταν στους πολίτες που συγκεντρώνονταν στην αγορά. Το 52 μ.Χ. από τη θέση αυτή ο ανθύπατος Γαλλίων απασχολήθηκε με τον παρόντα στην αγορά, απόστολο Παύλο (Πράξεις 18:12-17).
Στα Μεσαιωνικά χρόνια στη θέση του βήματος είχε κτιστεί μικρή εκκλησία, της οποίας τα θεμέλια διατηρήθηκαν. Μία άλλη σειρά είναι τα ΒΔ καταστήματα, που περιλαμβάνουν το χαρακτηριστικό τοξωτό οικοδόμημα ανάμεσά τους.
 |
| Κόρινθος-το βήμα |
Στον δυτικό τομέα υπήρχαν τα μικρότερα ιερά της πόλης. Η τοποθέτηση αυτή επιλέχτηκε καθώς οι ναΐσκοι με τα λατρευτικά αγάλματα, έπρεπε υποχρεωτικά να βλέπουν προς την ανατολή. Σώζονται θεμέλια 6 συνολικά ναΐσκων που μας είναι γνωστοί από τους ανασκαφείς με λατινικά γράμματα (D, F, G, H, J, K), καθώς οι ταυτίσεις τους δεν είναι ασφαλείς. Ο ένας από αυτούς (F) πιθανολογείται ότι ήταν αφιερωμένος στη λατρεία της θεάς Τύχης, ο ναός G πιθανότατα σε όλους τους θεούς και ο ναός D στη λατρεία του Ερμή.
Πίσω από τους ναΐσκους αυτούς υπήρχαν οι περίβολοι δύο μεγαλύτερων ναών, του ναού C, που ίσως ταυτίζεται με το ναό της Ήρας Ακραίας και του μνημειώδους ναού Ε, του δεύτερου σε μέγεθος μετά το ναό του Απόλλωνα, που τον καιρό του Παυσανία ήταν αφιερωμένος στην Οκταβία, την αδελφή του Αυγούστου.
Η ανατολική πτέρυγα της αγοράς καταλαμβανόταν από εξίσου εντυπωσιακά οικοδομήματα. Το χώρο αμέσως δεξιά των προπυλαίων της «οδού Λεχαίου», κατελάμβανε ένα επιβλητικό οικοδόμημα, του οποίου η διώροφη πρόσοψη ήταν στολισμένη με κορινθιακούς κίονες, ενώ στο δεύτερο όροφο, το θριγκό υποβάσταζαν τέσσερις κολοσσικοί ανδριάντες βαρβάρων, ως «άτλαντες».
Η ανατολική πτέρυγα έκλεινε με την «Ιουλία Βασιλική», ένα ορθογώνιο οικοδόμημα, όπου ήταν στημένες γλυπτικές εικόνες της Ιουλίας οικογένειας (Ιουλίου Καίσαρος και Αυγούστου). Κάτω από την κτιστή σκάλα της εισόδου σώζεται λίθινη αφετηρία για αγωνίσματα δρόμου από ένα στάδιο που κατελάμβανε τον κεντρικό χώρο της αγοράς, πριν από τα ρωμαϊκά χρόνια και καταστράφηκε το 146 π.Χ. Μία ακριβώς όμοια βασιλική σε κάτοψη και διαστάσεις, βρίσκεται πίσω από τη νότια στοά της αγοράς.
Φαίνεται ότι κατά την ίδρυση της δεύτερης πόλης από τους Ρωμαίους, υπήρξε πρόνοια για αποσυμφόρηση της αγοράς και μεταφορά των εμπορικών δραστηριοτήτων σε άλλο παρακείμενο χώρο, ώστε η αρχαία παραδοσιακή αγορά να αποδοθεί αποκλειστικά σε πολιτική και θρησκευτική χρήση.
Η δεύτερη αυτή αγορά βρέθηκε από τους ανασκαφείς βόρεια του ναού του Απόλλωνα και αποτελεί, όπως και η αντίστοιχη ρωμαϊκή αγορά των Αθηνών, ένα τυποποιημένο δημιούργημα. Είναι ένας τετράπλευρος ανοικτός χώρος που πλαισιώνεται από στοές και σειρές όμοιων καταστημάτων. Πιθανόν να στέγαζε την αγορά νωπών τροφίμων.
Η ΠΕΙΡΗΝΗ ΚΡΗΝΗ
Αφήνοντας την αγορά και κατεβαίνοντας τα μνημειακά σκαλοπάτια των προπυλαίων, προσεγγίζουμε την οδό Λεχαίου. Στην αριστερή πλευρά των προπυλαίων βρίσκεται η κρήνη Πειρήνη με τα 6 ανοίγματα (τους χώρους που μοιάζουν σαν σπηλιές), όπως μας λέει ο Παυσανίας.
Η φυσική αυτή πηγή, ίσως αποτελούσε και το λόγο για τον οποίο οι Κορίνθιοι επέλεξαν τον τόπο αυτό για να χωροθετήσουν την αγορά τους. Μία πρώτη αρχιτεκτονική διευθέτηση του χώρου χρονολογείται ήδη από τον 7ο αιώνα π.Χ., τα εντυπωσιακά ωστόσο λείψανα που βλέπουμε σήμερα, οφείλονται στις δωρεές του Ηρώδη του Αττικού, που τον 2ο αιώνα μ.Χ.
Το νερό το αντλούσαν από δεξαμενές στο βάθος των έξι καμαροσκέπαστων θυρών. Ας σημειωθεί ότι η Πειρήνη δεν ήταν η μοναδική κρήνη της αγοράς. Ενδιαφέρουσα είναι και μία δεύτερη κρήνη η κρήνη Γλαύκη, σκαλισμένη σε βράχο, με παρόμοια διαμόρφωση. Βρισκόταν λίγο έξω από τη δυτική πτέρυγα της αγοράς, πίσω από το ναό της Ήρας (C).
ΩΔΕΙΟ
Έξω από τον κυρίως αρχαιολογικό χώρο επισκέψιμα είναι τα εξής μνημεία: Το Ωδείο, το οποίο κατασκευάστηκε στο τέλος του 1ου αιώνα μ.Χ., ανακαινίστηκε από τον Ηρώδη τον Αττικό και δημιουργήθηκε τότε η αυλή του με στοές γύρω, η οποία έφερε το ωδείο πλησιέστερα στο θέατρο.
ΘΕΑΤΡΟ
Κάθε πόλη της αρχαίας Ελλάδας, που ήθελε άξια να φέρει το όνομά της, διέθετε και το δικό της θέατρο. Η Κόρινθος φυσικά δεν αποτελούσε εξαίρεση και κατά το πρότυπο των Αθηνών, διέθετε θέατρο και ωδείο στην ίδια περιοχή, 150 μ δυτικά του ναού του Απόλλωνα, σε μικρή δηλαδή απόσταση από την αγορά. Το θέατρο της Κορίνθου είχε μακραίωνη ιστορία και υπήρξε τόπος διεξαγωγής ιδιαίτερα δραματικών γεγονότων. Το πρώτο θέατρο της Κορίνθου με ξύλινη σκηνή, του οποίου σώζονται ίχνη, κτίστηκε στο σημείο αυτό στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ. και θα πρέπει να είναι αυτό που αναφέρεται από τον Ξενοφώντα κατά τις σφαγές των φιλολακώνων κορινθίων το 393 π.Χ. από τους Αθηναίους, Αργείους και Βοιωτούς, που ήθελαν να κρατήσουν την Κόρινθο μακριά από την επιρροή της Σπάρτης.
Υπάρχουν επίσης λείψανα ενός άλλου θεάτρου με κτιστή σκηνή του 3ου αιώνα π.Χ., του οποίου οι κερκίδες (κοίλο) υπολογίζεται πως μπορούσαν να περιλάβουν 18.000 θεατές. Σ’ αυτό το θέατρο είχε εμφανιστεί ενώπιον των Κορινθίων ο Άρατος μετά την επιτυχή επίθεσή του κατά της μακεδονικής φρουράς της Ακροκορίνθου, απελευθερώνοντας την Κόρινθο και δεχόμενος την προσχώρησή της στην Αχαϊκή Συμπολιτεία. Το θέατρο αυτό ανακατασκευάστηκε τον 1ο αιώνα μ.Χ. και απέκτησε επιβλητική σκηνή. Στην αρχή του 3ου μ.Χ. αιώνα η ορχήστρα του θεάτρου, που είχε φιλοξενήσει τις τραγωδίες του Σοφοκλή και του Ευριπίδη, μετατράπηκε σε ρωμαϊκή αρένα για θηριομαχίες. Τότε τα χαμηλότερα καθίσματα αφαιρέθηκαν και το ύψος των πρώτων εδωλίων έγινε μεγαλύτερο, για την ασφάλεια των θεατών. Τέλος, ειδικά συστήματα υδροδότησης, μπορούσαν να γεμίζουν την αρένα με νερό, για τη διενέργεια πλασματικών ναυμαχιών μεταξύ των μονομάχων. Βόρεια του θεάτρου εντοπίζονται λείψανα του γυμνασίου.
ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΟ
Τέλος, το Ασκληπιείο κοντά στην πηγή Λέρνα. Η ανασκαφή έδειξε πως το Ασκληπιείο είναι σκαλισμένο κατά το μέγα μέρος στο βράχο. Ο ναός είχε διαστάσεις 14,93Χ8,32 μέτρα με σηκό και πρόναο με τέσσερις δωρικούς κίονες μπροστά.
 |
| Ασκληπιείο Κόρινθος |
ΑΚΡΟΚΟΡΙΝΘΟΣ
Στον Ακροκόρινθο, το κάστρο της Κορίνθου, οι ανασκαφές ξεκίνησαν το 1961 από την Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή. Τα σημαντικότερα κτίσματα που ήρθαν στο φως είναι τα εξής: Ο ναΐσκος της Αφροδίτης, οι μικροί ναοί που ήταν αφιερωμένοι στη Δήμητρα και την Κόρη, βωμοί του Ήλιου και η κρήνη της «επάνω Πειρήνης».
Επειδή το κάστρο ήταν σε διαρκή χρήση από την πρώιμη αρχαιότητα μέχρι και πρόσφατα, τα κατά καιρούς κτίσματα έχουν αποδομηθεί κι αναδομηθεί διαφορετικά πολλές φορές, ενώ το οικοδομικό υλικό έχει χρησιμοποιηθεί πολλάκις για να καλύψει τις ανάγκες των εποχών. Έτσι, τα ευρήματα της αρχαιότητας είναι πραγματικά πενιχρά, παρά το γεγονός ότι το οικοδομικό υλικό αυτής της εποχής είναι διάσπαρτο στο χώρο και ξαναχρησιμοποιημένο σε νεότερα κτίρια.
Στο «Ακροκόρινθος – Μυθολογία και Ιστορία» του Δημήτρη Λαζογιώργου (Εκδόσεις Πελασγός) διαβάζω: «Απάτητος, με τα 574 μ. βραχώδες υψόμετρο, με τα ερείπια του ναού της Αφροδίτης στην κορυφή του απ’ όπου πρωτοκυβέρνησε ο θεός Hλιος, το βουνό με την κρυμμένη υπόγεια Πειρήνη πηγή, με τα ερείπια των Κυκλώπιων και Ενετικών πηγών του, τα ερειπωμένα τζαμιά και τις εκκλησίες, το μισοπεσμένο Φράγκικο κάστρο του Βιλλεαρδουίνου με τις υπόγειες δεξαμενές, τα αμέτρητα πηγάδια -μέσα από τα σπλάχνα ενός και μόνο έβγαλαν οι Τούρκοι 500 πουγκιά γεμάτα χρυσάφι από τους θησαυρούς του Κιαμήλ Μπέη-, με τις επάλξεις απ’ όπου καλπάζοντας πήδησε προς το θάνατο ο ανδρείος και ηρωικός Λέων Σγουρός, το ύψωμα απ’ όπου κυβέρνησε ο θρυλικός Περίανδρος, που το άγιασε ο Φτερωτός Πήγασος, το βουνό στο οποίο χάρισε το νερό του ο Αχελώος και το πάτησε ο Βελλεροφόντης, το στέμμα της Κορίνθου, παραμένει ακόμη σήμερα «άγνωστη γη» για τους Ελληνες». Νομίζω πως το επίθετο «απάτητο» ισχύει και σήμερα.Το κάστρο είναι, όχι μόνο το μεγαλύτερο, αλλά και το παλαιότερο της Πελοποννήσου. Τα τείχη ανήκουν, σχεδόν στο σύνολό τους, στα μεσαιωνικά χρόνια με κάποιες τουρκικές προσθήκες.
Θα δείτε τρεις περίβολους που χωρίζονται μεταξύ τους με τείχη, πύργους και προμαχώνες.
Το κάστρο του Ακροκορίνθου αποτελεί τυπικό δείγμα φρουριακής αρχιτεκτονικής, με κατασκευαστικές λεπτομέρειες και διακοσμητικά στοιχεία όλων των περιόδων της ιστορίας του. Τα τείχη ακολουθούν τη φυσική γραμμή του βράχου, είναι χτισμένα σε τρεις αμυντικές σειρές και ενισχύονται με πύργους, προμαχώνες, επάλξεις διάτρητες με πολεμίστρες και κανονιοθυρίδες. Μπροστά από την Α΄ πύλη υπήρχε τάφρος με ξύλινη κινητή γέφυρα. Λιθόστρωτο καλντερίμι οδηγεί στις τρεις διαδοχικές πύλες. Αφού τις περάσετε και τις τρεις (ο δρόμος είναι λιγουλάκι ανηφορικός), στο εσωτερικό του θα βρείτε ερείπια κτισμάτων απ’ όλες τις εποχές. Σώζονται μεταξύ άλλων ερείπια ναών (Αγ. Δημήτριος, τρίκλιτη ενετική βασιλική, τζαμιά με μιναρέ), κρήνες, υπόγεια βυζαντινή δεξαμενή με πεσσούς και καμάρες από πλίνθους, η πηγή Ανω Πειρήνη με δύο υπόγειους θολοσκεπείς χώρους, ναός της Αφροδίτης 5ου – 4ου π.Χ. αι.) με μεταγενέστερες διαδοχικές κατασκευές.
Κι αυτά γιατί η ιστορία του είναι μεγάλη. Η πρώτη οχύρωση χρονολογείται στα τέλη του 7ου – 6ου π.Χ. αιώνα. Εκτεταμένα τμήματα κλασικής τοιχοποιίας ανάγονται στον 4ο π.Χ. αι. Από το 338 π.Χ. περνά στην κατοχή των Μακεδόνων, τους οποίους εκδίωξε ο Αρατος και η πόλη έγινε μέλος της Αχαϊκής Συμπολιτείας. Μετά την καταστροφή από τον Μόμμιο (146 π.Χ.), το τείχος ανοικοδομείται με το ίδιο αρχαίο υλικό από τον Ιούλιο Καίσαρα (44 π.Χ.). Η πρώτη χριστιανική φάση, που διακρίνεται στην επισκευή του κλασικού τείχους, ανήκει στα χρόνια του Ιουστινιανού (6ος αι.). Ανοικοδόμηση και προσθήκες νέων οχυρών εκτελέστηκαν στην πρωτοβυζαντινή και μεσοβυζαντινή περίοδο (7ος – 12ος αι.).
Το 1210 το κάστρο καταλαμβάνεται από τους Φράγκους. Ο άρχοντας του Ναυπλίου Λέων Σγουρός αυτοκτονεί, πηδώντας έφιππος από τα τείχη. Στα μέσα του 13ου αι. γίνονται εκτεταμένες επισκευές των τειχών. Στις αρχές του 14ου αι. το κάστρο παραχωρείται στον πρίγκιπα Γκραβίνα και μετέπειτα στον Ατσαγιόλι, που επισκεύασαν τις παλιές οχυρώσεις και πρόσθεσαν νέες. Το 1395 κύριος του κάστρου έγινε ο Θεόδωρος Παλαιολόγος, που για οικονομικούς λόγους το πούλησε στους Ιωαννίτες, ιππότες της Ρόδου, που το κρατούν ώς το 1404, οπότε ο Παλαιολόγος το ξανακέρδισε. Το 1458, ο σουλτάνος Μωάμεθ Β΄ έκαμψε την αντίσταση του Βυζαντινού διοικητή Ματθαίου Ασάν και κατέλαβε τον Ακροκόρινθο, στο εσωτερικό του οποίου κτίστηκαν τέσσερα τζαμιά. Το 1687, οι Ενετοί κατέλαβαν το κάστρο και εκτέλεσαν οχυρωματικά έργα που ολοκληρώθηκαν το 1711. Το 1715, ο Ακροκόρινθος παραδίδεται μετά από πολιορκία στους Τούρκους. Το 1823, η Κόρινθος απελευθερώθηκε και ο Αβδουλάχ-μπέη παρέδωσε το κάστρο στα ελληνικά στρατεύματα.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
[1] Όμήρου Ιλιάδα, Ραψωδία Β, 570: Οἳ δὲ Μυκήνας εἶχον ἐϋκτίμενον πτολίεθρον ἀφνειόν τε Κόρινθον ἐϋκτιμένας τε Κλεωνάς, Ὀρνειάς τ' ἐνέμοντο Ἀραιθυρέην τ' ἐρατεινὴν καὶ Σικυῶν, ὅθ' ἄρ' Ἄδρηστος πρῶτ' ἐμβασίλευεν, οἵ θ' Ὑπερησίην τε καὶ αἰπεινὴν Γονόεσσαν Πελλήνην τ' εἶχον ἠδ' Αἴγιον ἀμφενέμοντο.
Η ΑΝΑΡΤΗΣΗ ΑΦΙΕΡΩΝΕΤΑΙ...
Στον ΘΕΟΦΑΝΗ ΚΑΚΟΥΡΗ που τον Απρίλιο του 1990 προστάτεψε την ''ιστορική μνήμη'' του τόπου μας με κίνδυνο της ζωής του και σε όλους εκείνους που φροντίζουν για την ανάδειξη,συντήρηση και προστασία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και ειδικότερα στο προσωπικό του αρχαιολογικού μουσείου της αρχαίας Κορίνθου,στους αρχαιολόγους,φοιτητές,εργάτες ανασκαφών,διοικητικό προσωπικό,φύλακες αρχαιοτήτων και σε όλους εκείνους που αναδεικνύουν την ''αφνειό'' Κορινθία την Ελλάδα.
Στον ΘΕΟΦΑΝΗ ΚΑΚΟΥΡΗ που τον Απρίλιο του 1990 προστάτεψε την ''ιστορική μνήμη'' του τόπου μας με κίνδυνο της ζωής του και σε όλους εκείνους που φροντίζουν για την ανάδειξη,συντήρηση και προστασία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και ειδικότερα στο προσωπικό του αρχαιολογικού μουσείου της αρχαίας Κορίνθου,στους αρχαιολόγους,φοιτητές,εργάτες ανασκαφών,διοικητικό προσωπικό,φύλακες αρχαιοτήτων και σε όλους εκείνους που αναδεικνύουν την ''αφνειό'' Κορινθία την Ελλάδα.
Αμερικάνικη σχολή κλασσικών σπουδών.
Αρχαιολογικό μουσείο αρχαίας Κορίνθου, κείμενα προθηκών και αφισών.
Youtube-
corinth-museum.gr
history-pages.blogspot.gr
latistor.blogspot.gr
eranistis.net/wordpress
gistor.gr
odigostoupoliti.eu
in-korinthia.com
greekworldhistory.blogspot.gr
Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών.
ancient-greek-pottery.com
mythagogia.blogspot.gr
epathlo.gr
autochthonesellhnes.blogspot.gr
protagon.gr
lifo.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου