«Έρχεται το Κουρτουλούς, έρχεται το Κουρτουλούς!». Εκείνο το πρωινό της 13ης Οκτωβρίου του 1941 οι Αθηναίοι κατέκλυσαν το λιμάνι του Πειραιά εξαντλημένοι από την πείνα, εξαντλημένοι από την Κατοχή. Ανεμίζοντας τουρκικές σημαίες περίμεναν το Κουρτουλούς, το πλοίο που έφτανε από την Τουρκία γεμάτο τρόφιμα.
Το «Κουρτουλούς» (Kurtuluş=Απολύτρωση) ναυπηγήθηκε το 1883 στο ναυπηγείο Caird Purdic της Βρετανίας . Ήταν ένα ατμόπλοιο μήκους 76,5 , πλάτους 10,67 και ύψους 6,43 μέτρων στο οποίο δόθηκε το όνομα «Ευριπίδης». Αφού πραγματοποίησε πάρα πολλά ταξίδια υπό τις σημαίες της Βραζιλίας, της Ιταλίας, της Ρωσίας, της Ελλάδας και της Σερβίας, κατά το Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έγινε μεταγωγικό του ρωσικού στόλου. Το 1924 το αγόρασαν από τη Σερβία οι Τούρκοι αδελφοί Καλκαβανζαντέ και τα πρώτα χρόνια της Τουρκικής Δημοκρατίας πραγματοποιούσε μεταφορές εντός των χωρικών υδάτων της Τουρκίας φέροντας το όνομα «Τεσβίκιγιε» αρχικά και στη συνέχεια «Μπουλέντ». Το 1934 πουλήθηκε στην εταιρία των αδελφών Ταβιλζαντέ και μετονομάστηκε σε «Κουρτουλούς».
Το 1941 το πλοίο ενοικιάστηκε στην Ερυθρά Ημισέληνο προκειμένου να μεταφέρει τρόφιμα την Ελλάδα. Στα τέσσερα ταξίδια που πραγματοποίησε προς το λιμάνι του Πειραιά στο διάστημα 1941-42 μετέφερε συνολικά 7.100 τόνους τρόφιμα για τον λαό της Αθήνας. Στις 29 Φεβρουαρίου του 1942 και ώρα 9.15 λόγω ισχυρής καταιγίδας το πλοίο προσέκρουσε σε βράχια στην περιοχή που είναι σήμερα γνωστή ως «Κουρτουλούς Μπουρνού» κοντά στο χωριό Σαραϊλάρ του νησιού Μαρμαρά και βυθίστηκε.
 |
| Το πλοίο Κουρτουλούς μετέφερε συνολικά 7.100 τόνους βοήθεια. |
Παρά το γεγονός ότι εκείνη την εποχή και στην Τουρκία επικρατούσε φτώχεια ο Πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας Ισμέτ Ινονού, ο στρατηγός που πριν 19 χρόνια πολέμησε κατά των Ελλήνων, υπέγραψε την απόφαση για την αποστολή τροφίμων στην Ελλάδα δια της Ερυθράς Ημισελήνου και η τουρκική κυβέρνηση δεσμεύτηκε για την αποστολή 50.000 τόνων βοήθειας. Στην εκστρατεία βοήθειας προς την Ελλάδα συμμετείχε ο βρετανικός Ερυθρός Σταυρός καθώς και Έλληνες της Αμερικής.
Το «Κουρτουλούς» ξεκίνησε στις 13 Οκτωβρίου 1941 με την πρώτη παρτίδα βοήθειας προς τον Πειραιά όπου το πλήρωμά του αντίκρισε με τρόμο ένα λιμάνι που έμοιαζε με νεκροταφείο πλοίων. Το λιμάνι είχε βομβαρδιστεί και το «Κουρτουλούς» με δυσκολία πέρασε ανάμεσα από τα απομεινάρια των ναυαγίων για να φτάσει στην ξηρά όπου χιλιάδες Αθηναίοι περίμεναν για ώρες ολόκληρες τη βοήθεια. Το πλήρωμα του «Κουρτουλούς» είχε επηρεαστεί τόσο πολύ από την εικόνα της πείνας που έδωσε ακόμη και τα τρόφιμα που είχε κρατήσει για την επιστροφή. Σε κάθε ταξίδι του στο Πειραιά το πλήρωμα του «Κουρτουλούς» αντίκριζε μια κατάσταση χειρότερη από την προηγούμενη.
Στα τέσσερα ταξίδια που πραγματοποίησε το «Κουρτουλούς» προς το λιμάνι του Πειραιά μετέφερε συνολικά 7.100 τόνους βοήθεια, η οποία, αν και δεν ήταν επαρκής να λύσει το πρόβλημα της πείνας στην Αθήνα, κατέστησε το καράβι «θρύλο» για τον ελληνικό λαό. Στις 20 Φεβρουαρίου 1942, την ημέρα που το «Κουρτουλούς» πραγματοποιούσε το πέμπτο και μοιραίο του ταξίδι, μετέφερε άλλους 2.000 τόνους βοήθειας. Το 36μελές πλήρωμα σώθηκε αλλά η βοήθεια δεν έφτασε ποτέ στον πεινασμένο λαό της Αθήνας. Στις 20 Φεβρουαρίου του 1942, λόγω ισχυρής καταιγίδας στη θάλασσα του Μαρμαρά, έπεσε στα βράχια και βυθίστηκε. Και τα τριαντατέσσερα μέλη του πληρώματος σώθηκαν. Η περιοχή όπου βυθίστηκε το τουρκικό πλοίο ονομάστηκε Κουρτουλούς Μπουρνού (Ακρωτήριο Κουρτουλούς). Η ανθρωπιστική βοήθεια από την Τουρκία στην Ελλάδα συνεχίστηκε με άλλα πλοία μέχρι το 1946.
 |
| Σκίτσο της εποχής |
Ένα κομμάτι ξύλο που απέμεινε από το ναυάγιο του «Κουρτουλούς», του θρυλικού τουρκικού καραβιού που μετέφερε ανθρωπιστική βοήθεια στην Ελλάδα κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, χωρίστηκε στα δύο για να δοθεί στα Ναυτικά Μουσεία της Αθήνας και της Κωνσταντινούπολης ως σύμβολο της ελληνοτουρκικής φιλίας.
ΤΟ ΠΛΟΙΟ ΠΟΥ ΕΦΕΡΝΕ ΤΗΝ «ΕΛΠΙΔΑ», ΒΙΝΤΕΟ
 |
| Τατάβλα |
ΒΙΝΤΕΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΠΟ ΟΠΟΥ ΠΗΡΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ(ΤΑΤΑΒΛΑ/KURTULUS)
From Tatavla to Kurtulus - Tatavla’dan Kurtuluş’a - Από τα Ταταύλα στο Κουρτουλούς from georgios makkas on Vimeo.
ΤΑ ΤΑΤΑΒΛΑ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΥΡΤΟΥΛΟΥΣ
Το Kurtuluş είναι μια κοσμοπολίτικη γειτονιά του Şişli, του οποίου ο πληθυσμός αποτελείται από Τούρκους, Έλληνες (τώρα σχεδόν εντελώς μεταναστευμένοι), τους Αρμένιους (που ακόμα ζουν εκεί σε αριθμούς ), Οι Κούρδοι (που είναι σχετικά πρόσφατοι οικονομικοί μετανάστες) και οι Εβραίοι (που εξακολουθούν να ζουν εκεί σε αριθμούς). Το τουρκικό όνομα ΚΟΥΡΤΟΥΛΟΥΣ σημαίνει "ανεξαρτησία" ή "απελευθέρωση, ΣΩΤΗΡΊΑ".
Ιστορία
Η συνοικία χτίστηκε αρχικά τον 16ο αιώνα ως οικιστική περιοχή για τους Έλληνες της Χίου, που εγκαταστάθηκαν εδώ για να εργαστούν στα κύρια ναυπηγεία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που βρίσκονταν στη γειτονική συνοικία Kasımpaşa. Το 1832, μια πυρκαγιά σάρωσε και κατέστρεψε εντελώς τη συνοικία με 600 σπίτια και 30 καταστήματα. Το Τατάβλα--Tatavla αναδύθηκε ως εντελώς ελληνικό κομμάτι της Κωνσταντινούπολης, ενώ κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα έφθασε σε πληθυσμό 20.000 κατοίκων και φιλοξένησε πολλές ορθόδοξες εκκλησίες, σχολεία και ταβέρνες. Ονομάστηκε Μικρή Αθήνα λόγω του ελληνικού χαρακτήρα της. Το όνομα της γειτονιάς μετατράπηκε σε Kurtuluş, έξι χρόνια μετά την ίδρυση της Δημοκρατίας της Τουρκίας, για την ανοικοδόμησή του και συμβολίζει την αναζωογόνησή του, μετά από πυρκαγιά που κατέστρεψε τη γειτονιά στις 13 Απριλίου 1929, με 207 σπίτια να χάνονται στις φλόγες. Παρά την αναταραχή του βαλκανικού πολέμου, που ακολούθησε ο Παγκόσμιος Πόλεμος και ο επόμενος Ελληνοτουρκικός πόλεμος (1919-1922) και η καταστροφική πυρκαγιά, η γειτονιά συνέχισε να διατηρεί μεγάλο ελληνικό πληθυσμό και ατμόσφαιρα, τουλάχιστον μέχρι τις ταραχές του 1955. Ήταν συνήθως η κατοικημένη περιοχή για τους Έλληνες με χαμηλότερο εισόδημα, σε αντίθεση με, για παράδειγμα, την Tarabya στον Βόσπορο, όπου ζούσαν πλουσιότεροι Έλληνες καθώς και πλούσιοι Τούρκοι και Ευρωπαίοι. Παρ 'όλα αυτά, πολλά όμορφα σπίτια χτίστηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα, μερικά από τα οποία παραμένουν σήμερα.
Το Kurtuluş, ήταν επίσης ο τόπος όπου τελείωσε το καρναβάλι Baklahorani, ένα ετήσιο γεγονός που ηγείται η ελληνική κοινότητα της πόλης, το οποίο απαγορεύτηκε από τις τουρκικές αρχές το 1943, αλλά αναβιώθηκε το 2010.
Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΑΦΙΞΗ ΤΟΥ ΚΟΥΡΤΟΥΛΟΥΣ
Είναι γνωστό πως στα σκοτεινά χρόνια της κατοχής, οι Γερμανοί κατακτητές είχαν επιβάλει μεταξύ άλλων στον Ελληνικό λαό και την υποχρέωση σίτισης όχι μόνο των γερμανικών στρατευμάτων που βρίσκονταν στην Ελλάδα, αλλά και εκείνων που δρούσαν στην Αφρική, των γνωστών "Άφρικα Κόρπς". Με βάση την απόφαση αυτή κάθε διαθέσιμος πόρος που υπήρχε εντός της ελληνικής επικράτειας, κατασχόταν είτε προς άμεση κατανάλωση από τους κατακτητές, είτε για την αποστολή του στην Βόρεια Αφρική.
Τότε οι σύμμαχοι και κύρια οι Άγγλοι, αποφάσισαν την διακοπή αποστολής κάθε επισιτιστικής βοήθειας, προς τον δοκιμαζόμενο λαό, ακόμα και εκείνων του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού προς τα αστικά κέντρα που πλήττονταν ιδιαίτερα, καθώς έτσι πίστευαν πως θα έπλητταν τους Γερμανούς.
Ο απόλυτος αποκλεισμός της Ελλάδας ήταν αδικαιολόγητος καθότι άφηνε αδιάφορους τους Γερμανούς κατακτητές, ενώ οδηγούσε στην εξόντωση χιλιάδες Έλληνες από τον λιμό! Παράλληλα μια φίλη και σύμμαχος δύναμη όπως η Βρετανία, στερούσε ουσιαστικά το κίνητρο από τους Έλληνες στρατιώτες που συνέχιζαν να αγωνίζονται στις τάξεις της στην Β. Αφρική, όταν γνώριζαν πως οι οικογένειές τους πίσω στην Ελλάδα, είχαν καταδικαστεί σε λιμοκτονία! Δυστυχώς μόνο προς τα τέλη του 1942, έγινε αντιληπτό εκ μέρους των Συμμάχων, ότι το συμφέρον τους επέβαλε την αποστολή τροφίμων για την επιβίωση του λαού. Έτσι μέχρι να γίνει άρση του συμμαχικού αποκλεισμού, παρά τις απεγνωσμένες εκκλήσεις της ελεύθερης Ελληνικής Κυβέρνησης από την Αίγυπτο, της Ελβετίας και του Αγγλικού Τύπου, ο Πειραιάς κύριο λιμάνι της χώρας χρησιμοποιείτο μόνο προς εξαγωγές, αφού ουδεμία εισαγωγή ήταν επιτρεπτή!
Στην περίοδο αυτή η Ελλάδα έχει σαν μετρική μονάδα την οκά η αναλογία είναι η πιο κάτω :
1 οκά = 400 δράμια = 1 κιλό 1.280 γραμμάρια ( από τα 400 δράμια προέρχεται η φράση «τα έχει τετρακόσια»).
Ο Λιμός προ των πυλών:
Στις 15 Δεκεμβρίου 1941, κι ενώ ο ελληνικός λαός γνωρίζει το μαρτύριο της πείνας, λόγω της καταλήστευσης των ειδών διατροφής από τις αρχές κατοχής, καταφθάνει στο λιμάνι του Πειραιά το φορτηγό πλοίο «Κουρτουλούς» ( Απελευθέρωση ),το οποίο ειχε ενοικιαστεί απο την Τουρκική «Ερυθρά Ημισελήνο» μεταφέροντας βοήθεια στον Ελληνικό λαό, κυρίως σε τρόφιμα και άλλα είδη πρώτης ανάγκης.Οι Βρετανοί, αν και αρχικά δεν ήταν πρόθυμοι να άρουν τον ναυτικό αποκλεισμό της χώρας, τελικά επέτρεψαν την μεταφορά τροφίμων από την Κωνσταντινούπολη στον Πειραιά. Το πρώτο ταξίδι του Κουρτουλούς, που έφερε στις δύο πλευρές του τα σύμβολα της Ερυθράς Ημισελήνου, ξεκίνησε στις 6 Οκτωβρίου του 1941.
Το πρώτο του ταξίδι του "Κουρτουλούς" (που φέρει το όνομα της ιστορικής συνοικίας της Κωνσταντινούπολης, τα Ταταύλα), έγινε τέσσερις δηλαδή μήνες μετά την Γερμανική εισβολή. Η αναχώρησή του από την Κωνσταντινούπολη και η άφιξή του στον Πειραιά, έλαβε πανηγυρικό χαρακτήρα. Εισερχόμενο στο λιμάνι του Πειραιά, οι πρώτοι που το αντίκρισαν οι λιμενεργάτες, όπου εργάζονταν υπό Γερμανική Φρούρηση, άρχισαν να πετούν τα κασκέτα τους στον αέρα από χαρά.
Ενώ μετά την εκφόρτωση του πολύτιμου φορτίου του, πλήθος κόσμου που φυσικά δεν μπορούσε να προσεγγίσει αλλά το έβλεπε από απόσταση, φώναζε δυνατά τα προϊόντα εκείνα που έπρεπε να φέρει στο επόμενο ταξίδι του. Γάλα, αλεύρι, κρέας....
Το "Κουρτουλούς" βεβαίως εκείνο που κυρίως έφερνε ήταν φασόλια και ελπίδα πως κάποια διανομή θα γίνει έξω από την Αγία Τριάδα, ενός πιάτου φαγητού ικανού να διατηρήσει μερικούς στην ζωή μέχρι το "Κουρτουλούς" να έρθει ξανά...
Έκτοτε η άφιξή του λάμβανε την μορφή σπουδαίας είδησης στις εφημερίδες και το ραδιόφωνο της εποχής.
Παράλληλα είχε αρχίσει και η προβολή αιτημάτων για βοήθεια σε τρόφιμα από διάφορες ελληνικές οργανώσεις προς τις αντίστοιχες τουρκικές. Η πρώτη εκδήλωση βοήθειας προήλθε από τους τούρκους δημοσιογράφους της «Τζουμχουριέτ».προς τους έλληνες συναδέλφους τους.
Το μικρό τουρκικό πλοίο μετέφερε όλο το χειμώνα του 1941-42 διάφορα φορτία στην Ελλάδα. Το «Κουρτουλούς», σύμφωνα με τον ελληνικό Ερυθρό Σταυρό, ήταν το χειμώνα του '41 η μοναδική αχτίδα φωτός για τους δυστυχισμένους στην Ελλάδα.
Η τουρκική κυβέρνηση είχε επιτρέψει να εξαχθούν στην Ελλάδα 50.000 τόνοι τροφίμων, όμως τελικά έφτασαν μόνο 17.500 τόνοι.
Το "Κουρτουλούς" έτσι, διέσχισε τέσσερις φορές την θάλασσα του Μαρμαρά και το Αιγαίο μεταξύ Κωνσταντινούπολης, Πειραιά, σε μια γραμμή ζωής μεταφέροντας συνολικά 6.735 τόννους. Όσο σε κάθε δρομολόγιό του, χάριζε ελπίδα και ζωή στους πεινασμένους Πειραιώτες και Αθηναίους, τόσο προκαλούσε εκνευρισμό και δυσφορία στους μαυραγορίτες καθώς ήθελαν τον λαό στερημένο να ξεπουλά την περιουσία του αντί πινακίου φακής. Ακόμα αντηχεί στην αγορά του Πειραιά, η φρικτή εκείνη φράση τους, η γεμάτη ειρωνεία και υπονοούμενα "ΒΑΣΤΑ ΡΟΜΕΛ", καθώς όσο ο Ρόμελ στην Αφρική κρατούσε, τόσο διαρκούσε και ο αποκλεισμός του Πειραιά και ο δικός τους αισχρός πλουτισμός.
Και όσο οι πεινασμένοι μάθαιναν το επόμενο δρομολόγιο του πλοίου και φώναζαν στους δρόμους του Πειραιά, "έρχεται το Κουρτουλούς","έρχεται το Κουρτουλούς", τόσο κάποιοι "πατριώτες" της εποχής, δήθεν φώναζαν πως ένα Τουρκικό πλοίο, δεν μπορεί να αποτελεί ελπίδα για Έλληνες, αντιδρώντας όχι τυχαίως έτσι, αφού οι ίδιοι ήταν που στην συνέχεια έλεγαν "βάστα Ρόμελ".
"Το Κουρτουλούς, το Κουρτουλούς, ήταν σωσμός για τους πολλούς" έμεινε να αντηχεί στα Λεμονάδικα, στον σταθμό του ηλεκτρικού στου Μιαούλη την Ακτή και στην Αγία Τριάδα.
Το υποκριτικό "κατηγορώ" των μαυραγοριτών που καλυπτόμενοι πίσω από τον "πατριωτισμό", επιτίθενται κατά των πεινασμένων ανθρώπων που περιμένουν την άφιξη του "Κουρτουλούς", δεν ξεφεύγει από την πένα του θεατρικού συγγραφέα Δημήτρη Ψαθά, που μέσα από την παράνοια της κατοχής, το 1942, γράφει το "Ιφιγένεια εν Μαύροις" (σατυρικό έργο παρωδία του "Ιφιγένεια εν Ταύροις") όπου δύο αδέλφια αγνώριστα πλέον από την πείνα, η Ιφιγένεια και ο Ορέστης, βρίσκονται σε μια χώρα που ο μισός πληθυσμός της είναι μαυραγορίτες, μαύροι (δηλαδή ναζί και φασίστες) και που οι μέρες της είναι μαύρες όπως τα μαύρα χρόνια της κατοχής.Οι Γερμανοί που δεν είχαν αντιληφθεί το περιεχόμενο του έργου αρχικώς επιτρέπουν να ανέβει, στην συνέχεια όμως το απαγορεύουν με την αιτιολογία της προστασίας "διασυρμού, του μεγάλου Έλληνος Τραγικού ποιητή Ευριπίδη!"
Η ΔΙΑΚΟΠΗ
Τον Iανουαριο του 1941 το τουρκικό υπουργικό συμβούλιο απαγόρευσε την περαιτέρω μεταφορά τροφίμων στην Ελλάδα, με αποτέλεσμα να περιέλθουν στο τουρκικό κράτος σημαντικές ποσότητες σιταριού που είχαν συγκεντρωθεί στις αποθήκες της τουρκικής Ερυθράς Ημισελήνου και στο λιμάνι του Γαλατά.
Η ΒΥΘΙΣΗ ΤΟΥ 'ΚΟΥΡΤΟΥΛΟΥΣ'
Στις 19 Ιανουαρίου 1942 έπνεε δυνατός άνεμος και κυριαρχούσε θύελλα στον Μαρμαρά. Κανένα πλοίο δεν βγήκε την ημέρα εκείνη από το λιμάνι παρά μόνο το "Κουρτουλούς". Έπρεπε να περάσει από τα Δαρδανέλλια και να εμφανισθεί στο Αιγαίο συγκεκριμένη ώρα, για την οποία είχε λάβει τόσο από τους Γερμανούς όσο και από τους Συμμάχους, άδεια για ελεύθερη και ασφαλή δίοδο.
Έτσι απέπλευσε παρά τη κακοκαιρία που το καθιστούσε ακυβέρνητο. Τα κύματα το έριξαν στα βράχια του Μαρμαρά (σχετική η πρώτη φωτογραφία), διακόπτοντας βιαίως την γραμμή ζωής, αφήνοντας στην πείνα χιλιάδες δοκιμαζομένων Ελλήνων. Τα 34 μέλη του πληρώματος σώθηκαν.
 |
| 21 Ιανουαρίου 1942: Το πλοίο Σωτηρίας, το οποίο έφερε επισιτιστική βοήθεια στην Ελλάδα, βυθίστηκε στην 6η εκστρατεία. |
Η περιοχή όπου βυθίστηκε το τουρκικό πλοίο ονομάστηκε Κουρτουλούς Μπουρνού(Ακρωτήριο Κουρτουλούς)
Η είδηση της καταβυθίσεως του "Κουρτουλούς" έφτασε στον Πειραιά στις 20 Ιανουαρίου του 1942. Οι λιμοκτονούντες μαζί με το πλοίο που χάθηκε, έχασαν και τις ελπίδες τους για το μέλλον. Ωστόσο την θέση του πήρε ένα νέο και μεγαλύτερο πλοίο, το "Ντουμλουπινάρ" μέχρι την λήξη εκ μέρους των συμμάχων, του αποκλεισμού. Η ανθρωπιστική βοήθεια από την Τουρκία στην Ελλάδα συνεχίστηκε με άλλα πλοία μέχρι το 1946.
 |
| Το πλοίο στα βράχια του Μαρμαρά. |
Όταν το «Trak» επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη φέρνοντας τους επιζώντες, το πλήρωμα του έμαθε το θλιβερό τέλος του πλοίου ΚΟΥΡΤΟΥΛΟΥΣ και πνίγηκαν στα δάκρυα. Το πλοίο θάφτηκε με τόνους φαγητού, φαρμάκων και προμηθειών. Ο υπέυθυνος για την καθυστέρηση της προβλήτας, η φιλόξενη επιτροπή Kurtuluş'un, μετά από ώρες ανησυχίας, έλαβαν τα κακά νέα. Δεν μπορούσαν να πιστέψουν αυτά τα νέα, η κόρνα που άρχιζε να ακούγεται στον Πειραιά όταν ερχονταν το πλοίο δεν θα ξανα ακουστεί πια.
Έσβησε στην θάλασσα του Μαρμαρά θρηνώντας γιατί δεν έσωσε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους από την πείνα και από το χείλος του θανάτου. Όλη νύχτα θρηνούσαν για το πλοίο ΚΟΥΡΤΟΥΛΟΥΣ στην Αθήνα και στους γύρω οικισμούς ... Αλλά αυτό το γεγονός δεν εμπόδισε τη δραστηριότητα βοήθειας της Ερυθράς Ημισελήνου και συνέχισε να παρέχει με τη βοήθεια των Dumlupınar, Aksu, Güneysu, Tunç και Konya. Ωστόσο, στα μάτια του ελληνικού λαού, κάθε πλοίο που έρχονταν ήταν η Σωτηρία.
Μεταξύ 1941-42, αποστολές φρούτων και λαχανικών, 4154 κιβώτια αυγών και άλλα υλικά διατροφής αξίας 28.861.080 TL στάλθηκαν στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό από την Ερυθρά Ημισέληνο και μια δωρεά $ 864.294 στάλθηκε σε 1500 τόνους τροφής. 5 τόνοι σαπουνιού και 2 τόνοι ζάχαρης παραδόθηκαν στα παιδιά με τα περισσότερα θύματα στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τα αρχεία της Τουρκικής Ερυθράς Ημισελήνου, έγιναν 75 εκατομμύρια ανθρωπιστικής βοήθειας και σύμφωνα με τα αρχεία του Ερυθρού Σταυρού, περίπου 700 χιλιάδες θύματα πολέμου έλαβαν ζεστό φαγητό με τη βοήθεια της Ερυθράς Ημισελήνου.
Υπάρχουν πολλά μαθήματα της ανθρωπότητας στην ιστορία μας σχεδόν ξεχασμένα, για να θυμηθούμε την καταστροφή και τα βάσανα που έφερε ο πόλεμος. Στην πιο δύσκολη στιγμή της η Τουρκία επέκτεινε το χέρι φιλίας και αγάπης στην Ελλάδα, είναι τα πιο όμορφα παραδείγματα.
 |
| Το πλήρωμα του ΚΟΥΡΤΟΥΛΟΥΣ μετά την διάσωσή του, σε εφημερίδα της εποχής. |
Ο ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΝΑΥΑΓΙΟΥ
Το ναυάγιο του τουρκικού ατμόπλοιου εντοπίστηκε κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων ενός ντοκιμαντέρ σχετικά με την ιστορία του Κουρτουλούς, από τον ερευνητή Σελτσούκ Κολάι και την ομάδα του. Οι δύτες έβγαλαν ένα κομμάτι ξύλο από το καράβι το οποίο αφού κόπηκε σε δύο κομμάτια, μετατράπηκε σε αναμνηστικές πλακέτες που δόθηκαν στον Έλληνα πρέσβη κ. Γεννηματά και στο ΓΓ του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας της Τουρκίας κ Αλπογκάν,οι οποίοι με τη σειρά τους τις έδωσαν στα ναυτικά μουσεία των δύο χωρών.
SS Kurtuluş
From Wikipedia, the free encyclopedia
Career (Turkey)
Name: SS Teşvikiye (1924-1930), SS Bülent (1930-1934), SS Kurtuluş (1934-1942)
Builder: Caird & Purdie Shipyard in Barrow-in-Furness, Cumbria, England
Launched: 1883
In service: 1883
Out of service: 20 January 1942
Homeport: Istanbul
Fate: Sank 20 January 1942 off Marmara Island
General characteristics
Length: 75.5 m (247 ft 8 in)
Capacity: 2,735
"Όλοι πλέον χάθηκαν
και σε υπόγεια κρύφτηκαν
και πρωί και μεσονύχτι
τρέχεις μ΄ αδειανό το δίχτυ.
Διαρκώς όλοι ρωτάμε,
-Τι θα φάμε; Τι θα φάμε;
Κι ακούς πάρα πολλούς
-Αχ Πού νάσαι Κουρτουλούς;"
Συνολικά η γραμμή ζωής Κωνσταντινούπολη - Πειραιάς διατηρήθηκε για έναν χρόνο. Σε αυτό το διάστημα μεταφέρθηκαν συνολικά περισσότερο από 30.000 τόννοι τροφίμων, δεκάδες χιλιάδες δεμάτων, ενώ μέσω αυτής της γραμμής, διατηρήθηκε και κάποια κρυπτογραφημένη αλληλογραφία των αντιστασιακών ομάδων με τους εκτός Ελλάδας συνδέσμους. Σταδιακά απέκτησαν το δικαίωμα μέσω της γραμμής αυτής και οι ιδιωτικές εμπορικές επιχειρήσεις να προσφέρουν τρόφιμα, όπως συνέβει η προσφορά γάλακτος από την Ελβετία αλλά και γαλακτούχων προϊόντων. Με τις αποστολές αυτές λειτουργούσαν τα λαϊκά συσσίτια και γινόταν ο εφοδιασμός των νοσοκομείων με ιατρικό υλικό. Οι φωτογραφίες περιόδου 1941-1942, που απεικονίζουν ουρές ανθρώπων που περιμένουν για λίγο φαγητό, αναφέρονται στα συσσίτια του Ερυθρού Σταυρού, που γίνονταν με τα εφόδια της θρυλικής "γραμμής ζωής".
Περισσότερα για την ΚΑΤΟΧΙΚΗ ΠΕΙΝΑ Εδώ:
ΒΙΝΤΕΟ ΜΕ ΤΟ ΝΤΟΚΥΜΑΝΤΕΡ ΤΟΥ ΚΟΥΡΤΟΥΛΟΥΣ 2006-Barışı Taşıyan Vapur:Kurtuluş (2006)
Ήταν το πλοίο της ελπίδας εκείνων των σκοτεινών ημερών. Το 1941-1942, παρέδωσε 7,100 τόνους επισιτιστικής βοήθειας στους κατοίκους της Αθήνας. Η «σωτηρία» στις καρδιές χιλιάδων πεινασμένων επιζώντων, έχει πάψει να είναι ένα συνηθισμένο πλοίο και έχει γίνει θρύλος. Ο Έλληνας ιστορικός Γεώργιος Μαργαρίτης γράφει ότι το ΚΟΥΡΤΟΥΛΟΥΣ έγινε σύμβολο ελπίδας και αγάπης στην Ελλάδα την εποχή εκείνη: «Η σωτηρία έγινε σύμβολο ελπίδας για τον ελληνικό λαό κατά τις δύσκολες περιόδους της Ελλάδας μέχρι τον Φεβρουάριο του 1942.
Το 1998, ο Έλληνας πολιτικός Ανδρέας Πολίτακης και ο ιστορικός καθηγητής Δημήτρης Κιτσίκης και μια ομάδα υπαλλήλων του Γενικού Προξενείου της Κωνσταντινούπολης έριξαν ένα στεφάνι από τις αποβάθρες του Ντολμαμπαχτσέ και κράτησαν σιγή ενός λεπτού για το πλοίο ΚΟΥΡΤΟΥΛΟΥΣ . Κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Έλληνες υποδέχονταν χαρούμενοι κάθε πλοίο που έφερνε εφόδια στα λιμάνια τους, λέγοντας ότι ο Κούρτουλους προέρχεται από την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη. Ίσως δεν αναμενόταν κανένα πλοίο στην ιστορία με μεγάλη ελπίδα και χαρά. Κανένα πλοίο δεν έφερε μόνο έναν επιβάτη αλλά έσωσε χιλιάδες ανθρώπους από το θάνατο. Ίσως κανένα πλοίο δεν έχει αγαπηθεί ποτέ στην ιστορία.
(Ναι, είστε πεινασμένοι σήμερα, αλλά η Σωτηρία θα έρθει αύριο)
Ημερομηνία παραγωγής - 2006
Διευθυντής - Erhan Cerrahoğlu
Υποβρύχιες κάμερτες - Cumhur Ayar, Prof.Dr. Ο Δρ Erdoğan Okuş
Φωνή - Çetin Tekindor
Μουσική - Derya Köroğl
ΤΟ ΑΤΜΟΠΛΟΙΟ ΚΟΥΡΤΟΥΛΟΥΣ- (Σωτηρία) SS Teşvikiye (1924–1930), SS Bülent (1930–1934), SS Kurtuluş (1934–1942), είναι ένα πλοίο ξηρού φορτίου ατμού που κατασκευάστηκε το 1883 στα ναυπηγεία Caird Purdic της Αγγλίας. Το πλοίο είχε μήκος 76,5 μέτρα, πλάτος 10,67 μ. Και ύψος 6,43 μ. Το πρώτο όνομα ήταν ο Ευριπίδης. Το πλοίο με σημαίες της Βραζιλίας, της Ιταλίας, της Ρωσίας, της Ελλάδας και της Σερβίας με διαφορετικά ονόματα συμμετείχε στο ρωσικό ναυτικό ως μεταφορικό πλοίο κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1924 πλοίο αγοράστηκε από τη Σερβία από τον Kalkavanza για τη Δημοκρατία της Τουρκίας, ως ένα από τα πρώτα πλοία μεταφορών με το όνομα «Tesvikiye» (1924–1930) και «Μπουλέντ» (1930–1934) στα τουρκικά χωρικά ύδατα.
Το πλοίο που πωλήθηκε στην εταιρεία Tavilzade Brothers το 1934 ονομάστηκε SS Kurtuluş -"Salvation-Σωτηρία". Το πλοίο ξεκίνησε από την εταιρεία αυτή το 1941 για την Ελλάδα. Εντάχθηκε στην κοινωνία της Ερυθράς Ημισελήνου για να μεταφέρει επισιτιστική βοήθεια. Στις 20 Φεβρουαρίου 1942, το πλοίο έπεσε σε βίαιη καταιγίδα, συντρίβοντας το στα βράχια στην περιοχή γνωστή ως "Kurtulus Burnu" κοντά στο χωριό Saraylar του νησιού του Μαρμαρά και θάφτηκε στο νερό στις 9.15. Ωστόσο, το αρχείο Lloyd, το οποίο αρχειοθετεί όλη την ιστορία και τα βασικά χαρακτηριστικά των πλοίων από το ναυπηγείο μέχρι το ναυάγιο, αναφέρεται ως η ημερομηνία του ναυαγίου του Kurtuluş η 20η Ιανουαρίου 1942 και του τόπου της βύθισης ως Nosızada. Αυτό το σφάλμα προκύπτει από το γεγονός ότι ο ραδιοχειριστής του πλοίου ανέφερε λανθασμένα τη συντεταγμένη στο πρώτο σήμα SOS τη στιγμή του ατυχήματος. Το πλοίο Salvation Ferry ήταν ένα συνηθισμένο ατμόπλοιο που παράγεται σε σειρά στα τέλη του 19ου αιώνα.
Η κύρια σημασία του πλοίου της Σωτηρίας, το οποίο δεν μεταφέρει κανένα άλλο πολύτιμο φορτίο εκτός από τα τρόφιμα, ηταν η παράδοση περίπου 7.100 τόνων επισιτιστικής βοήθειας στους κατοίκους της Αθήνας μέσω τεσσάρων αποστολών μεταξύ 1941 και 1942. Στις καρδιές χιλιάδων πεινασμένων επιζώντων, το ΚΟΥΤΡΟΥΛΟΥΣ η "Σωτηρία" δεν ήταν πλέον ένα συνηθισμένο πλοίο, αλλά ένας θρύλος για την Ελλάδα. Αυτός ο θρύλος παραμένει ακόμα ζωντανός μέχρι σήμερα ...
Η πραγματική χειροτέρευση της κατοχής της Ελλάδας από τους Ναζί άρχισε με τη λεηλασία των αποθεμάτων τροφίμων της χώρας. Ο Χίτλερ κατάσχεσε το περιορισμένο φαγητό του ελληνικού λαού που εισήγαγε τροφή για να τροφοδοτήσει τους στρατούς του στα ρωσικά σύνορα, καθώς τα προϊόντα που καλλιεργούσαν στα εδάφη τους εδώ και αιώνες ήταν ανεπαρκή για να καλύψουν τις ανάγκες τους.
Οι Αθηναίοι, ακόμη και πληρώνοντας με τα χρήματά τους, δυσκολεύονταν να βρουν φαγητό. Η μεταφορά τροφίμων από τις επαρχίες στην Αθήνα είχε σταματήσει επειδή οι σιδηρόδρομοι είχαν καταστραφεί κατά τη διάρκεια του πολέμου. Οι αποστολές δεν μπορούσαν να γίνουν από τη θάλασσα, επειδή τα ναυάγια των βυθισμένων πλοίων ήταν επικίνδυνα.
Η διανομή περιορισμένης διαθέσιμης τροφής συνδέθηκε με την κάρτα αναφοράς, (Δελτίο). Ωστόσο, τα τρόφιμα που διανεμήθηκαν με αυτές ήταν συμβολικά. Ενώ ένα κανονικό άτομο πρέπει να καταναλώνει 1200 θερμίδες ημερησίως και να απαιτεί 900 θερμίδες για ελάχιστη διάρκεια ζωής, το κράτος διαθέτει μόνο 300 θερμίδες ανά μήνα σε αντάλλαγμα για το δελτίο.
Η μαύρη αγορά έγινε ευρέως διαδεδομένη. Ειδικά στις φτωχές γειτονιές, η πείνα ήταν τόσο μεγάλη που οι άνθρωποι έτρωγαν άλογα, γαϊδούρια, ακόμη και γάτες και σκυλιά. Οι πρώτοι θάνατοι της πείνας άρχισαν το φθινόπωρο του 1941. Στην Ελλάδα σήμερα, οι αριθμοί εκείνων που σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου εξαιτίας της πείνας είναι αμφιλεγόμενοι. Το BBC λέει ότι έχουν πεθάνει 500.000 άνθρωποι, ενώ ο Ερυθρός Σταυρός το περιγράφει ως 250.000. Ωστόσο, οι Έλληνες ιστορικοί δηλώνουν ότι τα στοιχεία αυτά είναι πολιτικά ανησυχητικά και τονίζουν ότι ο πραγματικός αριθμός των νεκρών είναι περίπου 70.000.
Από την πρώτη ημέρα της εισβολής, οι Αθηναίοι ήλπιζαν για εξωτερική βοήθεια. Αυτή η πρώτη χώρα που έσπευσε για να βοηθήσει, δεν ήταν άλλη από την γειτονική Τουρκία, η οποία είναι σε ουδέτερη θέση. Κανείς δεν το πίστευε....
Αλλά εκείνες τις ημέρες, ο λιμός μαινόταν και στην Τουρκία. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού που μπορούσε να εργαστεί στη γεωργία πήγαν στρατιώτες, τα αποθέματα τροφίμων χωρίστηκαν για να τροφοδοτήσουν τον στρατό σε περίπτωση πιθανού πολέμου και δηλώθηκε κινητοποίηση. Παρά ταύτα, ο τουρκικός Τύπος ήταν ευαίσθητος στη μεγάλη πείνα στη γειτονική χώρα και ενημερώνει σχολαστικά με νέα προς το κοινό. Ο τουρκικός λαός προσέγγισε το θέμα με την ίδια ευαισθησία και, παρά τις περιορισμένες ευκαιρίες του, ήθελε να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να βοηθήσει τη γειτονική χώρα.
Τελικά, ο Πρόεδρος İsmet İnönü υπέγραψε απόφαση για να βοηθήσει τους ανθρώπους του στρατού του εχθρού που έδιωξε πριν από 19 χρόνια. Η Τουρκία έγινε η πρώτη χώρα που επεκτείνει το χέρι της φιλίας, η Ερυθρά Ημισέληνος θα μπορούσε να λειτουργήσει μέσα από αυτό. Μέχρι το τέλος του πολέμου, η τουρκική κυβέρνηση είχε δεσμευτεί να παραδώσει 50.000 τόνους τροφίμων στην Ελλάδα. Η εκστρατεία Βοήθειας θα διεξαχθεί από την Ερυθρά Ημισέληνο, αλλά έπρεπε να αποφασίσει η επιτροπή αντιπροσώπων του Υπουργείου Τελωνείων, του Υπουργείου Εμπορίου και του Υπουργείου Εξωτερικών για να εγκρίνει το περιεχόμενο του προς αποστολή υλικού.
Ο Βρετανικός Ερυθρός Σταυρός και οι ενώσεις που ιδρύθηκαν από τους Έλληνες που ζουν στις ΗΠΑ θα παρέχουν επίσης οικονομική υποστήριξη στην εκστρατεία.
Παρά τις περιορισμένες ευκαιρίες, η εκστρατεία συγκέντρωσε μεγάλη εθνική προσοχή. Όσοι ήθελαν να δώσουν βοήθεια, ανέφεραν τα αιτήματά τους στην επιτροπή και η εγκριθείσα ενίσχυση συσκευάζονταν σύμφωνα με τους διεθνείς κανόνες του Ερυθρού Σταυρού και προετοιμάζονταν για το το ταξίδι. Δεδομένου ότι το κράτος δεν είχε σκάφος ικανό να μεταφέρει αυτά τα βοηθήματα, η Ερυθρά Ημισέληνος εντόπισε εκείνα τα πλοία του ιδιωτικού τομέα τα οποία ήταν ικανά να αντέξουν την ανοιχτή θάλασσα κατά τους χειμερινούς μήνες. Τέλος, το πλοίο ξηρού φορτίου των 2400 τόνων που κατείχαν οι Tavilzade Brothers κρίθηκε κατάλληλο. Το πλοίο, που κατασκευάστηκε το 1882, είχε το ίδιο όνομα με τον πόλεμο με την Ελλάδα πριν από 19 χρόνια ως αποτέλεσμα μιας ενδιαφέρουσας σύμπτωσης. Το πλοίο ετοιμάστηκε για την αποστολή τοποθετώντας τα εμβλήματα της Ερυθράς Ημισελήνου και στις τέσσερις πλευρές. Αυτά τα εμβλήματα θα προστατέψουν τον Kurtuluş από επιθέσει αεροπλάνων και υποβρύχιων. Ο καθορισμός της πορείας που πρέπει να ακολουθήσει το πλοίο ήταν ένα άλλο πρόβλημα. Οι νάρκες που διασκορπίστηκαν στις εμπορικές οδούς που διασχίζουν το Αιγαίο πριν από τον πόλεμο αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο για την πλεύση. Ως εκ τούτου, πραγματοποιήθηκε αλληλογραφία με ελληνικές, γερμανικές, ιταλικές και βρετανικές κυβερνήσεις για κάθε αποστολή του πλοίου και λήφθηκε έγκριση για την πορεία του Κουρτουλούς.
Στις 13 Οκτωβρίου 1941, για πρώτη φορά, το πλήρωμα του πλοίου Kurtuluş αποχώρησε από την προβλήτα Karakoy και συνειδητοποίησε τη φρίκη της κατάστασης καθώς εισήλθαν στο Λιμάνι του Πειραιά. Το εσωτερικό του λιμανιού θυμίζει νεκροταφείο επειδή τα πλοία βυθίστηκαν κατά τη διάρκεια των βομβαρδισμών. Το πλοίο χώθηκε ανάμεσα στα ναυάγια. Χιλιάδες Αθηναίοι που είχαν ενημερωθεί ότι το πλοίο θα έφερνε τρόφιμα περίμεναν για την άφιξή του επί ώρες. Η βοήθεια διατέθηκε από τον Ερυθρό Σταυρό σε προκαθορισμένο κατάλογο, ξεκινώντας από νοσοκομεία. Οι γερμανοί και ιταλοί στρατιώτες που τους συνόδευαν ήταν ευγενικοί με τους Τούρκους αντιπροσώπους και αξιωματούχους του Ερυθρού Σταυρού.Το πλήρωμα ήταν τόσο εντυπωσιασμένο από τα βλέμματα που είχαν δει όταν άφησαν τα δέματα και τα τσουβάλια που είχαν διατεθεί ως τρόφιμα
Το πλοίο της Σωτηρίας πραγματοποίησε άλλες τρεις αποστολές στο λιμάνι του Πειραιά, κάθε μια με πιο οδυνηρές ιστορίες από την άλλη, και μέχρι τον Φεβρουάριο του 1942, έφερε περίπου 7.100 τόνους φαγητού στον ελληνικό λαό. Αυτά βέβαια, δεν ήταν αρκετά για να λύσουν το πρόβλημα. Ωστόσο, ο ελληνικός λαός, χάρη στο θρυλικό πλοίο της Σωτηρίας, έμαθε να περιμένει να ελπίζει ότι θα μοιραστεί βοήθεια.
Η Σωτηρία όμως κάποια στιγμή δεν ήρθε... το ΚΟΥΤΡΟΥΛΟΥΣ θάφτηκε στα βόρεια βράχια του νησιού του Μαρμαρά στις 20 Φεβρουαρίου 1942 στις 9.15 με περίπου με 2000 τόνους τροφίμων. Το πλήρωμα Kurtuluş'un 36 ατόμων κατάφερε να επιβιώσει από το ατύχημα.
Παρά την απώλεια του SS Kurtuluş, η Τουρκία διατήρησε την αποφασιστικότητά της να βοηθήσει και συνέχισε να στέλνει βοήθεια μέχρι το 1946 με άλλα πλοία όπως SS Dumlupınar, SS Tunç, SS Κόνια, SS Güneysu και SS Aksu. Ένα πλοίο, το SS Dumlupınar έφερε περίπου 1.000 άρρωστα ελληνικά παιδιά ηλικίας 13-16 ετών στην Κωνσταντινούπολη για να αναρρώσει σε ασφαλές μέρος
Όλοι οι μάρτυρες που ζήσαμε στην Ελλάδα πιστεύαμε ότι ο Kurtuluş βυθίστηκε από γερμανικές νάρκες ή υποβρύχια. Σήμερα, ωστόσο, τα απομεινάρια του ατυχούς πλοίου ήταν σε χειρότερη κατάσταση από ότι τα πλοία εξερράγησαν ως αποτέλεσμα κάποιας επίθεσης. Το ναυάγιο καταστράφηκε με δυναμίτη από τους Scrapmen που ήθελαν να επαναχρησιμοποιήσουν μεταλλικά μέρη στη δεκαετία του '60. Μόνο το τμήμα του σκελετού των συντριμμιών που απλώνεται κάτω στον βυθό όσο ένα γήπεδο του ποδοσφαίρου,στέκεται ακόμα
Αν και λεηλατήθηκε, ο λόγος για τη βύθιση και η θέση του πλοίου είναι τώρα γνωστός. Αυτό το σημαντικό πλοίο δεν θα ξεχαστεί και πάλι ..
Ο Τούρκος συγγραφέας-ερευνητής-σκηνοθέτης ταινιών Erhan Cerrahoğlu ανέλαβε ερευνητικές εργασίες για την παραγωγή ενός ντοκιμαντέρ για το SS Kurtuluş και για την εκστρατεία ανακούφισης που το πλοίο ήταν μέρος του. Το ναυάγιο εντοπίστηκε το καλοκαίρι του 2005, από τον δύτη καθηγητή Erdoğan Okuş και την ομάδα του. Δυστυχώς, το ναυάγιο βρέθηκε κατεστραμένο. Η ταινία ντοκιμαντέρ Kurtuluş Vapuru Belgeseli (SS Kurtuluş: Το ατμόπλοιο που μεταφέρει την ειρήνη) διαθέτει εικόνες που φαίνονται για πρώτη φορά. Το ντοκιμαντέρ έκανε το ντεμπούτο του την 1η Ιουνίου 2006, κατά τη διάρκεια της 3ης Διεθνούς Συνδιάσκεψης Bunker της Κωνσταντινούπολης
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ:
"2006 ντοκιμαντέρ" Η ιστορία του ατμόπλοιου Kurtuluş "του Erhan Cerrahoğlu & Καθ. Erdoğan Okuş". Sskurtulus.com.
"Barışı taşıyan vapur: Kurtuluş (Kurtuluş: Το πλοίο που έφερε την ειρήνη)" (στα τουρκικά). Το κανάλι ειδήσεων NTV Τουρκίας. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Ιανουαρίου 2007.
Ιστορία της Ελλάδας.
Υποσημειώσεις:
Mark Mazower (1995). Μέσα στην Ελλάδα του Χίτλερ: Η εμπειρία της κατοχής, 1941-44. Yale University Press. ISBN 0-300-08923-6.
Featherstone, Kevin ...; et αϊ. (2010). Οι τελευταίοι Οθωμανοί: η μουσουλμανική μειονότητα της Ελλάδας, 1940-1949 (1. δημοσίευμα). Houndmills, Basingstoke, Χάμσαϊρ: Παλγκράβης Μακμίλ. Π. 63. ISBN 9780230232518.
Προκόπης Παπαστράτης (1984). Βρετανική πολιτική έναντι της Ελλάδας κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, 1941-1944. Λονδίνο Σχολή Οικονομικών Επιστημών. ISBN 978-0-521-24342-1.
ΠΗΓΕΣ:
pluton22.blogspot.com
pireorama.blogspot.com
vimeo.com
egedesonsoz.com
ktgemikurtarma.org
superhaber.tv
kameraarkasi.org
sskurtulus.com
wrecksite.eu
Δημήτρης Κίττσικης, «Η πείνα στην Ελλάδα, 1941 1942. Οι πολιτικές συγκρούσεις», Revue d'Histoire de la Deuxième Guerre mondiale (Παρίσι), 19η χρονιά, αρ. 74, Απρίλιος 1969. περιορισμένη προεπισκόπηση Maggie Black (1992). Μια αιτία για τους καιρούς μας: Oxfam τα πρώτα 50 χρόνια, σελίδες 6-7. Oxfam. ISBN 0-85598-173-3.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου